Þjóðviljinn - 23.04.1988, Page 5
INNSYN
Verslunarmenn í
harðri kjarabar-
áttufyrir rökrétt-
um kröfum, - hin-
um sömu og allir
kjarahópar hafa
haft uppi síðan í
haust:
mannsœmandi
lágmarkslaun.
Verkfallið er eitt af
teiknum um nýja
samfélagsstrauma,
- núreyniráfag-
lega hreyfingu og
samtök vinstri-
manna
Úr húsum verslunarmanna í gær. Verkfallsstjórn VR við borðið. (Mynd: Sig.)
Verslunarmenn í fararbroddi!
Þegar Verslunarmannafelag
Reykjavíkur felldi nýgerðan
kjarasamning frá Garðastrætinu
á um fjögurhundruð manna fundi
fyrir nokkrum vikum var helst á
riddurum samningaborðsins að
heyra að hér hefðu átt sér stað
smávægileg mistök. Forystumenn
í VR sögðust ekki hafa tekið nægi-
legt tillit til afgreiðslutíma í stór-
mörkuðum, og Þórarinn V. Þór-
arinsson lét á sér skilja að það
þyrfti hið bráðasta að setja lög
gegn venjulegu lýðræði í verka-
lýðsfélöguin þarsem það gæti leitt
til þess að nokkur hundruð
manns mættu á fund og eyðilegðu
samninga sem góðir menn og
gegnir hefðu vakað yfir langar
nætur.
Síðan voru gerðir aðrir samn-
ingar, lagaður afgreiðslutíminn
og launatölur rúnnaðar af á
hundraðinu, - og til að koma til
móts við Þórarin Vaff var efnt til
allsherjaratkvæðagreiðslu. Og
öllum á óvart, - kannski líka
verslunarmönnum sjálfum - kol-
féll seinni samningurinn enn verr
en sá fyrri, bæði í Reykjavík og á
landsbyggðinni.
Heimtufrekja
og ókurteisi
Nú urðu menn fyrst hissa. í
fyrsta lagi virtist afgreiðslutími á
laugardögum ekki skipta meg-
inmálinu heldur kauptölurnar í
heild. f öðru lagi höfðu versl-
unarmenn greinilega ekki komið
því inní kollinn á sér að það var
löngu búið að semja fyrir þá, og
þeir áttu ekkert erindi uppá
dekk. Ekki frekar en VMSÍ-
félögin eftir samningana sem
Karvel og Guðmundur J. gerðu.
Magnús L. Sveinsson hleypti í
sig fítonsanda og ákvað að gerast
verkalýðsforingi, en Þórarinn V.
Þórarinsson varð forviða og
spurði bæði í Sjónvarpinu og
Stöðinni hvort pöpullinn héldi að
það væri barasta hægt að borga
kaup eins og mönnum langaði til,
- og gleymdi alveg tillærðu þol-
fallsreglunni.
Kröfur verslunarmanna
jafngiltu ekki aðeins skilnings-
leysi á gangi kjaramála heldur
væru þær bæði heimtufrekja og
hrein ókurteisi.
Eðlilegar kröfur
Kannski er það meðal annars
vegna þess að verslunarmenn
hafa hingaðtil ekki verið áber-
andi í kjarabaráttunni, og því
ekki eins fastir og sumir aðrir í
fjötrum samningahefða, að þeir
gefa skít í þann „gang mála“ sem
Þórarinn hjá VSÍog félagar hans
telja hinn eina rétta, - það að
aðrir urðu að lúffa, fyrst VMSÍ og
Iðjufélögin, síðan Akureyrar-
samsteypan, þýðir ekki að við
þurfum að gera það líka, segja
verslunarmenn, og setja fram
sömu kröfur og aðrir sem staðið
hafa í fararbroddi í kjaraátökum
síðustu mánaða: mannsæmandi
lágmarkslaun.
Og hver eru þau? Jú, segja
verslunarmenn, - samkvæmt
skilgreiningu hæstvirtrar ríkis-
stjórnar íslands eru þau ekki
lægri en 42 þúsund krónur á mán-
uði, launin sem opinberlega eru
talin svo lág að ekki sé gustuk að
heimta af þeim skatt. Mjög ein-
falt, mjög eðlilegt.
Og í fullu samræmi við kröfur
þeirra félaga sem ekki vildu hlíta
Akureyrarsamningunum, - og
reyndar margra þeirra sem féllust
á hann nauðug, meðal annars á
forsendum nauðsynlegrar sam-
stöðu í héraði.
Pólitískur
sálfræöingur
óskast
Það er svo undarleg staða að
forystumaður verkfallsmanna
skuli vera Magnús L. Sveinsson,
sá sami og gerði samningana tvo
sem felldir voru, sá sami og hefur
verið forseti borgarstjórnar fyrir
Davíð Oddsson í sex ár, og
hreykti sér nýlega af því í blaða-
viðtali að hafa tekist sem borgar-
fulltrúi að láta launamál hjá borg-
inni alveg eiga sig. Forystumaður
sem ekki minnist á kauplækkan-
ir, matarskatta og vinnuþrælkun
fyrren hann þarf að fara að telja
fram ástæður fyrir því að samn-
ingarnir hans eru felldir.
Magnús virðist frá verkfalls-
boðun hafa verið nokkuð bratt-
ur, þótt ef til vill hefði verið eðli-
legra að hann drægi sig aftar á
völlinn eftir að hafa verið hafnað
tvisvar. En dæmi hans sýnir vel
að launamenn þurfa að fara að
skoða betur hverja þeir velja sér
til fprystu í kjaradeilum og
hvunndegi, og það ekki bara hjá
VR.
Af hverju
verslunarmenn?
Einsog áður var getið urðu
margir hissa þegar verslunar-
mannafélög fóru að taka uppá
þeim skratta að fella samninga,
meira að segja samninga svipaða
þeim sem gróin félög og fræg að
baráttukjarki og stéttvísi höfðu
fallist á.
Menn hafa bent á til skýringar
að stór hluti verslunarmanna er
láglaunafólk, einkum ef litið er á
raunverulegt tímakaup. Og það á
örugglega sinn þátt að stór hluti
af þessum stóra hluta er konur
sem þessi misserin eru í óðaönn
að flytja jafnréttisbaráttuna svo
um munar á svið kjaramálanna.
Það skiptir líka máli að versl-
unarmenn eru verslunarmenn.
Það þýðir lítið fyrir viðsemjendur
þeirra að hefja sama barlómsvæl-
ið og gráthviðurnar og til dæmis
viðsemjendur fiskvinnslufélag-
anna. I veg fyrir það kemur eitt
hús í Reykjavík, Kringlan, tákn
fyrir verslunargróðann síðustu
árin. Verslunarmenn vita ósköp
vel sjálfir um hag viðsemjenda
sinna og þýðir ekki að ráða línu-
ritafræðinga til að villa um fyrir
þeim.
Mikilvægar
breytingar
En verslunarmenn eru ekki
einir í heiminum; Eyjafélögin tvö
standa enn í ströngu, og kennarar
eiga ósamið - þótt varla verði í
alvöru fyrren í haust. Það er
kannski ekki eingöngu tilviljun
að þessir þrír hópar skuli vera all-
ir í senn í kjaraslag. Þeir sýna
nefnilega nokkur helstu átaka-
svæðin í kjaramálunum, þau svið
þarsem reynt er að halda launun-
um sem lengst niðri: í fjöl-
mennum starfshópum í opinberri
þjónustu, í lágstéttum ört vax-
andi vinnumarkaðar í viðskiptum
og þjónustu, og í fiskvinnslunni
sem höfð er á hausnum vegna lé-
legrar stjórnunar valdhafa og
samtengdra hagsmuna. Og í
öllum þremur hópunum eru kon-
ur í meirihluta, stundum
yfirgnæfandi meirihluta.
Miöfflóttaafl
og ný
skipulagsfform
Á vissan hátt er þessi staða til
marks um breytingarnar í hreyf-
ingu launamanna, breytingar
sem margirsvonefndirverkalýðs-
leiðtogar virðast ekki hafa áttað
sig á eða vilja ekki átta sig á. Á-
takapunkturinn hefur hreyfst til
meðal launamanna og aðrir hóp-
ar eru líklegri til frjórrar forystu
en áður var.
Það skiptir miklu að skrif-
finnska, smákóngaveldi og stirð-
nuð skipulagsform standi ekki í
vegi fyrir því að nýir straumar
finni sér þann farveg að öll hreyf-
ing launamanna geti notið góðs
af. Þróunin undanfarið í skipul-
agsmálum hefur stjórnast af
miðflóttaaflinu. Einstök sam-
bönd og félög í ASÍ semja sjálf,
landsbyggðarfélög vilja semja í
héraði, það er skipulagslegt los á
ýmsum starfshópum í opinbera
geiranum, miðstjórnartilhnei-
gingum efst úr pýramídunum er
hafnað. Orðið „þjóðarsátt" hefur
snúist í merkingarlega andhverfu
sína.
Þessi tilhneiging getur endað í
stjórnleysi og sérhyggju, en sé
rétt á haldið gætu þessar sveiflur
leitt til nýrrar samstöðu launa-
fólks, nýrra skipulagsforma,
nýrra baráttuaðferða.
Pólitíkin
Þessar breytingar varða ekki
aðeins einstaka hópa launa-
manna og félög þeirra heldur
koma þeir einnig við þeim pólit-
ísku öflum sem tengjast einkum
hrevfingu launamanna.
A það hefur verið bent, bæði í
ritstjórnargreinum hér í Þjóðvilj-
anum og annarstaðar, að greini-
leg tengsl megi finna milli kjara-
baráttunnar í vetur og gríðarlegs
könnunarfylgis Kvennalistans.
Hvorttveggja sé til vitnis um upp-
reisn gegn hinu viðtekna kerfi,
krafa um að það verði gefið uppá
nýtt í íslensku samfélagi.
fslenskir sósíalistar verða að
svara af sannfæringu þessu kalli
eftir nýjum tímum. Tækni-
kratastefna Alþýðuflokksins hef-
ur reynst ófær um það, og hætt er
við að hinn velmeinandi femín-
ismi Kvennalistans muni ekki
síður valda vonbrigðum. Verði
nýsköpuð vinstristefna hjá Al-
þýðubandalagi ekki til aðdráttar
á félagslegum væng stjórnmál-
anna gætu uppreisnarstraumar
beinst í aðrar áttir. Kannski er
ekki tilviljun að í Noregi eflist
Framfaraflokkur, í Frakklandi
Le Pen.
Þessi höfðun fæst ekki nema
með sjálfstæðri stefnu í kjaramál-
um og því viðmóti að viðræður og
samskipti milli hinnar pólitísku
og faglegu hreyfingar séu
fullkomlega hreinskiptin, - ástar-
hót sýnd þegar það á við, hrúts-
hornin dregin upp þegar ekki er
ástæða til annars. Með þann veg-
vísi að vinur sé sá sem til vamms
segir. Slík vinnubrögð eru einnig
forsenda nánara samstarfs félags-
hyggjuafla í pólitíkinni.
Ný kjarastefna
Meðal annars í þessu ljósi er
vert að fagna þeirri kjarastefnu
sem Alþýðubandalagið hefur nú
mótað í nokkrum áföngum, og
kemur glöggt fram í ályktun ný-
legs aðalfundar verkalýðsmála-
ráðs flokksins um kjaramálin.
Þar er rætt um að lægstu laun
séu ekki lægri en 45-55 þúsund
krónur, og að auki lögð áhersla á
að halda launamuninum í
skefjum. Að minnka fimmtán-
faldan launamun er fyrst og síðast
krafa um jafnrétti á íslandi. En
virkt aðhald með launabilinu,
með samkomulagi í samningum,
með lögum, og gegnum skattak-
erfið, gæti líka verið mikilvæg
verðtrygging. Með þessum
áherslum er flokkurinn bæði að
taka undir kröfur samtaka launa-
manna og leggja til nýjar leiðir.
En þarvið situr ekki. Ráðið, -
sem í sitja virkir félagar og for-
ystumenn fjölmargra stéttarfé-
laga -, segir að nú þurfi líka „bar-
áttu fyrir lýðræðislegri byltingu í
starfsháttum samtaka launa-
fólks“, -„rækilega endurskoðun
á vinnubrögðum, starfsháttum og
skipulagi", -„skilning á mikil-
vægi samstöðunnar og víðtækan
stuðning við sameiginleg
hagsmunamál launafólks“.
Eftir svona skorinorðar álykt-
anir búast menn við að vel verði
fylgt eftir í starfi flokksins og í
verkum flokksmanna í sam-
tökum launafólks.
Samstaða í verki
En þessa helgina eru pólitískir
flokkar ekki þar sem orrustan er
hörðust, heldur standa verslunar-
menn í eldlínunni, og þessvegna
er við hæfi að pistillokum að taka
undir við verkalýðsmálaráðið þar
sem það
„skorar á launafólk um allt
land að sýna í verki samstöðu
með baráttu VR og annarra fé-
laga verslunarfólks og með bar-
áttu verkalýðsfélaganna í
Vestmannaeyjum. Ef VR,
Vestmannaeyjafélögin og versl-
unarmannafélög víða um land ná
fram kröfum sínum þá mun það
koma öllu láglaunafólki í landinu
til góða. Þessvegna þarf að sýna
samstöðuna í verki."
Mörður Arnason
Laugardagur 23. apríl 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5