Þjóðviljinn - 15.05.1988, Qupperneq 15

Risaísjaki
losnar frá
Suðurheimskautinu
Gceti ncegtmiljónaborginni Los Angeles
sem neysluvatn í 675 ár
Án þess nokkur yrði þess var
þá hefur tröllaukinn ísjaki
losnað frá Suðurskautsísnum
í einu lagi og gjörbreytt lögun
íssins. Jakinn er um 160 km
langurog 40 km. breiðurogá
stærð við Sjáland í Dan-
mörku. Vatnsmagnið íjakan-
um ertalið munu geta nægt
miljónaborginni Los Angeles í
Bandaríkjunum sem vatns-
forðabúr í 675 ár. Ef jakann
rekur ekki að landi ertalið
hugsanlegt að sjávar-
straumar muni bera hann að
suðurodda Suður-Ameríku
eða jafnvel alla leið til Suður-
Afríku.
ísjakinn er um 6400 ferkm. að
flatarmáli og staðurinn þar sem
hann losnaði frá meginísnum
nefnist Hvalaflói við Rostungs-
haf, en þaðan hafa margir
leiðangtrar lagt upp á Suður-
heimskautslandið. Breytingin
felur í sér að endurskoða þarf öll
kort af svæðinu.
ísjakar brotna stöðugt af
heimskautaísnum en þessi jaki
sem hér um ræðir er sá langstærsti
sem vitað er um að hafi losnað frá
meginísnum. Hann er að rúm-
máli talin samsvara öllum þeim
ísjökum sem brotna frá meginísn-
um á fjögurra ára tímabili við
eðlilegar aðstæður.
Ef jakann rekur ekki upp að
ströndinni á ný er ekki talið úti-
lokað að hafstraumurinn sem
liggur umhverfis Suður-
heimskautslandið muni taka
hann og bera hann með sér í átt
að Suðurodda Suður-Ameríku
og hugsanlega þaðan áfram yfir
til Suður-Afríku.
Vísindamenn telja að það
muni taka mjög langan tíma að
bræða þennan stóra jaka, en hins
vegar séu leikur á því að hann
muni brotna upp í smærri jaka
jafnvel þegar á þessu ári. En áður
en það gerist er hugsanlegt að
hann verði kominn langleiðina til
S-Ameríku. Jakinn er nú svo stór
að jafnvel miljón dráttarbátar af
stærstu gerð myndu ekki geta
haggað við honum.
Stöðugt er fylgst með ferðum
jakans í gegnum gervihnetti, því
skipaumferð kann að stafa hætta
af honum.
Stundum hafa menn gælt við
þá hugmynd að leysa mætti
þurrkavandann í eyðimerkur-
beltinu með aðfluttum ísjökum.
Skyldi hér vera komin lausn á
þeim vanda?
-ólg/Illustreret videnskab
Endurgera þarf kort af Hvalaflóa á Suðurskautslandinu eftir að ísjak-
inn losnaði frá. Jakann rekur annað hvort til S-Afríku eða S-Ameríku.
Austrauiien ^
Síramretning
Dýpsta hola í heimi
Vesturþjóðverjar cetla að bora 14 km djúpa
rannsóknarholuíWindischeschenbach
j vesturþýska bænum Wind-
ischeschenbach skammt frá
tékknesku landamærunum er
bor með demantskrónu að
grafa sig niður í jörðina. Áætl-
að er að láta borinn halda
áfram að bora í a.m.k. 8 ár
eða allt til ársins 1996, og er
áætlað að þá verði hann kom-
iunn 14 km. niður í jörðina.
Holan er boruð í rannsókna-
skyni, og á hún að geta veitt
margvíslegan fróðleik um
sögu jarðarinnar, jarðskjálfta
og samband jarðskorpunnar
við innri kjarnajarðarinnar.
Holunni var valinn þessi staður
vegna þess að á þessu svæði er að
finna einhverjar elstu jarðmynd-
anir sem vitað er um og eru 600
miljón ára gamlar. Holan er á
fellingafjallasvæði þar sem
meginlönd Norður-Ameríku,
Asíu og Afríku mættust í eina tíð
þegar allar þessar álfur mynduðu
eitt meginland.
Sérstök rannsóknastöð í jarð-
vísindum hefur verið byggð við
holuna og er reiknað með að þar
muni um 350 manns vinna á
vöktum við rannsóknir og efna-
greiningar.
Vísindamennirnir reikna með
að jarðhitinn á 14 km. dýpi á
þessum stað muni vera um 2-300
gráður, og þeir gera sér vonir um
að holan muni veita upplýsingar
um hitaskilyrði í iðrum jarðar og
hvernig málmar og steintegundir
hafa myndast. Þá er þess einnig
vænst að holan muni veita upp-
lýsingar um eldvirkni, jarð-
skjálfta og eldfjallamyndanir. Þá
ætla vísindamennirnir einnig að
leita upplýsinga um breytingar
sem verða á afstöðu meginland-
anna í jarðskorpunni og sam-
bandi þeirra við innri kjarna jarð-
arinnar.
-ólg/Illustreret videnskab
Þetta er eina Ijósmyndin sem menn vita að til sé af ekkjubrennu á
Indlandi - hún er tekin árið 1972 í Uttar Pradesh.
Ung ekkja
var brennd
á báli
Heilögfórnarathöfn segja þeir sem á
hagnast
Rup Kanwar - dýrkun þessarar
myrtu ekkju er nú aðalatvinnu-
vegur heillar byggðar.
Ung ekkja var brennd á báli í
þorpinu Deorala í fylkinu Ra-
dsjastan á Indlandi - og at-
buröurþessi hefurgertþorps-
búaríka.
Tvennum sögum fer af því
hvernig þetta átti sér stað. Ungur
maður úr plássinu, 24 ára gamall
stúdent, kvæntur í átta mánuði,
lést skyndilega úr magasjúk-
dómi. Ekkja hans, Rup Kanwar,
átján ára gömul, lést samdægurs.
Hin opinbera frásögn, sem flestir
íbúar Deorala endurtaka stoltir,
er sú, að Rup Kanwar hafi sjálf
klæðst sínu brúðarskarti og til-
kynnt að hún mundi ganga á bálið
með eiginmanni sínum dauðum.
Hefði það ekki stoðað að ættingj-
ar hins látna reyndu að koma í
veg fyrir þá ákvörðun hennar að
verða „Sati“ - heilög kona sem
ekki vill án manns síns lifa.
Önnur saga
En haridsjanar, hinir óhreinu í
plássinu, kunna aðra sögu að
segja. Þeir segja að úr húsi hins
látna hafi örlagadaginn borist
skammir og svívirðingar: eins og
siður er þar í stétt og sveitum var
ekkjunni kennt um ótímabæran
dauða manns hennar. Þeir segj-
ast hafa séð Rup Kanwar dregna
undir augljósum áhrifum eitur-
lyfja á bálið og hlaðið á hana eldi-
við. Þúsundir þorpsbúa horfðu á
andagtugir. Henni tókst að slíta
sig lausa og kalla á hjálp, en svo
var hún barin í höfuðið og dregin
aftur á bálið og lét svo líf sitt með
harmkvælum.
Allir urðu ríkir
En þetta er saga sem menn
kæra sig ekki um að taka alvar-
lega í plássinu og ekki í fylkinu
Radsjastan. Nú streyma hundruð
þúsunda pílagríma til Deorala
Þar hefur risið musteri til heiðurs
hinni heilögu ekkju sem vildi
heldur líf sitt láta en lifa án manns
síns heittelskaðs, veitingastofur
sem selja pflagrímum hressingu,
minjagripabúðir sem selja albúm
með myndum af Rup Kanwar og
spólur með söngvum um hana.
Fjölskylda manns hennar er rík
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
orðin á að reka tvo bíla sem aka
pflagrímum. Og svo mætti áfram
telja.
Undir yfirskyni
trúar og hefðar
Ekkkjubrennur hafa lengi tíð-
kast á Indlandi, en útbreiddur
mun sá siður aldrei hafa verið.
Svo átti að heita að um sjálfs-
morð af frjálsum vilja væri að
ræða, og víst mun það hafa komið
fyrir að ekkjur tækju þann kost
fram yfir afar ömurlegt líf sem
ekkjum var búið. En Bretar, sem
á nýlendustjórnartíma sínum
reyndu sitt til að uppræta þennan
sið, telja sig vita, að í níu tilvikum
af hverjum tíu hafi í landi eins og
Bengal (þar sem ekkjubrennur
voru tiltölulegaalgengar) í raun-
inni verið um ekkjumorð að
ræða.
Eins og búast má við urðu ýms-
ir Indverjar til að taka upp han-
skann fyrir ekkjubrennur m.a. á
þeim forsendum, að hinir hötuðu
erlendu herrar væru að útrýma
þjóðlegum sið (sem reyndar á sér
ekki neina stoð í helgurn ritning-
um Hindúa). Og svipað hefur
orðið uppi á teningnum í fylkinu
Rasjastan, þar sem ýmsar sögu-
legar hefðir hafa orðið til þess að
þar eru ekkjubrennur algengari
en víðast annarsstaðar. Enda
þótt dauðarefsing séð lögð við því
að eiga þátt í ekkjubrennu, er vit-
að um amk 28 ekkjubrennur þar í
héraði eftir að Indland varð sjálf-
stætt ríki. Og Radsjastanir gera
sitt besta til að girða sig af fyrir
afskiptum miðstjórnarinnar af
máli eins og því sem fyrr var frá
greint - vitnandi til þess ma að
„þessir pólitíkusar ætla að taka
frá okkur trú okkar, sögu og
siði.“
Veldur hárlakk
krabbameini?
Rannsóknir hafa leitt í Ijós
að efniö díklórometan, sem
notað er sem leysiefni við
framleiðslu á hárlakki, asmal-
yfjum, lykteyðandi úða og í
annarri lyfjaframleiðslu fram-
kallar krabbamein í dýrum.
Telja vísindamenn fulla ástæðu
til að ætla að efni þetta hafi einnig
í för með sér krabbameinshættu
fyrir menn. Og þótt hættan sé
kannski ekki nema eitt tilfelli af
miljón fyrir þá sem nota efni þessi
í hófi - sem ekki er vitað - þá
getur hættan orðið allt að þús-
undföld fyrir þá sem eru í dag-
legri snertingu við efnið vegna
starfs síns. Á það einkum við um
þá sem vinna á hárgreiðslustof-
um, þar sem shárlakk er í stöðu-
gri notkun.
Efnið sem hér um ræðir er
lyktarlaus og mjög rokgjarn
vökvi sem ekki brennur og leysist
ekki upp í vatni. Við framleiðslu
á hárlakki hefur þessum vökva
verið blandað saman við
lofttegundina freon, sem eins og
kunnugt er eyðir ozonlaginu í
háloftunum.
Skaðsemi þessa leysiefnis varð
ljós árið 1986, og hafa heilbrigð-
isyfirvöld í löndum
Evrópubandalagsins þegar gefið
lyfjaframleiðendum frest til þess
að breyta framleiðsluaðferðum á
asmalyfjum og öðrum eftirlits-
skyldum lyfjum sem innihalda
efnið. Slíkar reglur gilda hins
vegar ekki um snyrtivörur, og
snyrtivöruframleiðendum er ekki
skylt að greina frá efnainnihaldi
framleiðslu sinnar á umbúðum,
þannig að neytendur eru varnar-
lausir gagnvart þessari hættu.
Starfsfólki á hárgreiðslustofum
er hins vegar ráðlagt að vara sig á
efninu, en mesta hættan á eitrun
verður við innöndun og þeir sem
starfa í hárlakksgufu eru því í
mestri hættunni. -ólg