Þjóðviljinn - 07.07.1989, Blaðsíða 21

Ég er ekki aö halda því fram
að það sé fram úr hófi
skynsamlegt sem upp úr
mönnum vellur þegar Alþýðu-
bandalagsmenn eru að fjalla
um Alþýðubandalagið. Óþarft
að rekja mörg dæmi af öllum
þeim skelfilegu túlkunar-
möguleikum.
Það er þó huggun, að ekki
er útkoman síður skrýtin,
undarleg og stórfurðuleg þeg-
ar utanaðkomandi fara að
skoða í flokksa hjörtun og nýr-
un.
Gamla klíkan og
nýju mennirnir
Morgunblaðið til dæmis, það
hefur verið í nokkrum vand-
ræðum með skilning sinn á þess-
um málum. Blaðið hefur lengi vel
haldið sig við þá þægilegu
freistingu, að líta svo á að í Al-
þýðubandalagi takist á „gömul
klíka“, sem sé mótuð af Stalín og
trú á Sovétríkin og fleiru þesslegu
og svo nýir menn og kratískir og
lýðræðislega hugsandi, sem hafi
fundið sér samnefnara í Ólafi
Ragnari Grímssyni. Síðan hafa
verið uppi hafðar ýmsar spegla-
sjónir í þá veru, hvort Ólafur for-
maður mundi rota gömlu klíkuna
eða hún hann - og helst hefur það
stóra blað viljað að báðir lognuð-
ust út af í innbyrðis slagsmálum
eins og þeir gerðu í ágætri fs-
lendingasögu nafnarnir Þorbjörn
aumingi og Þorbjörn vesalingur.
Góður en vondur
En veruleikinn hleypur út
undan sér og nú er eins og þessi
skilgreining hafi farið mjög í
köku og steik hjá þeim Morgun-
blaðsmönnum. Samkvæmt henni
hlaut „gamla klíkan“ að vera afar
vafasamur pappír í íslensku
samfélagi, enda ættuð austan úr
einræðinu, en „lýðræðiskynslóð-
in“ þeim mun skárri og enn einn
vottur um að batnandi mönnum
sé best að lifa. En svo gerist það
að formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, Þorsteinn Pálsson, hefur
legið undir feldi og síðan marg-
birt þá niðurstöðu sína í Morgun-
blaðinu (og látið hana smita út frá
sér), að þessu sé þveröfugt farið.
í rauninni sé Ólafur Ragnar
Grímsson hið mesta valdníðs-
lufól og vilji koma öllum einka-
fyrirtækjum í landinu á vonarvöl
og láta þau snapa gams úr ríkisins
loðnu krumlu. Þann mann á að
loka úti og lemja, hann er ekki
samstarfshæfur. Aftur á móti,
segir Þorsteinn, væri hægur vandi
að mynda stjórn til dæmis með
Raus um Alþýðubandalagið
og endurskoðun allra hluta
þann stalínska arf (í nokkuð víð-
tækri merkingu þess orðs). En
þau viðhorf eru fremur tengd
persónulegri þörf fyrir að týna
ekki æsku sinni en að þau séu
reist á þekkingu, þaðan af síður
tengjast þau við einhverskonar
trúboðsþörf. Sá sem nú ætlaði að
fara að „gera upp" við slíka ein-
staklinga gripi í tómt, hann fengi
ekkert svar.
En uppgjörið er
alltaf nauðsyn
Hitt er svo víst, að á hverjum
tíma verður sá sem sósíalisti vill
heita að vita af því, að heimurinn
og samfélögin breytast og halda
áfram að breytast og spyrja hann
nýrra spurninga. Hann er
neyddur til þess að gera það upp
við sjálfan sig hvað það þýði á
hverri tíð að vera róttækur,
vinstrimaður, sósíalisti, eða hvað
menn nú vilja helst heita. Enginn
fær sig lausan úr þeim bardaga.
Það uppgjör sem er kannski
brýnast nú urn stundir er tengt
því, að kjarabarátta er ekki það
sem hún var. Það er annað að
standa í kjaraslag í eða með al-
mennum verklýðsfélögum fyrir
þrjátíu árum eða fimmtíu árum
eða að gera það nú í samfélagi,
sem ekur í hundrað þúsund bílum
og býr í fimmtíu fermetrum á nef
hvert. Það er annað að standa í
kjarabaráttu á tíma þegar hag-
vöxtur sýnist óendanlegur fram-
undan en þegar aðgangur að að-
alauðlind landsmanna er læst í
kvóta. Það er og mikill höfuð-
verkur fyrir vinstrisinna að sam-
ræma þá almennu játningu, sem
hann gerir í nafni félagslegs rétt-
lætis, að í kjaramálum skuli kröf-
ur hinna lægstlaunuðu hafa for-
gang - og þær freistingar sem
hann er staddur í sjálfur: að vísa
til mikilvægis, ábyrgðar og
menntunar síns eigin hóps til að
raga hann upp á við í samfé-
laginu. Það er um slíka og þvílíka
hluti sem tilvistarvandi íslenskra
sósíalista í raun og veru snýst í
dag, hvort sem mönnum líkar
það betur eða verr.
Um leið og við ættum að vita að
til er það sem ekki breytist: þörf
manna fyrir réttlátara, skynsam-
legra og rismeira líf.
sómadreng eins og Svavari Gests-
syni (þeim sama Svavari sem
samkvæmt fyrrnefndum skil-
greiningum stendur í gömlu kom-
maklíkunni miðri). Þannig er nú
það. Ekki nema'von að margir
gerist forvirraðir.
Þessi ringulreið í skilgreining-
um á sögulegu eðli og hlutverki
einstakra manna í Alþýðubanda-
laginu setti svip sinn á Stak-
steinapistil í Morgunblaðinu á
dögunum. En þar var í framhaldi
af lýsingu þeirri, sem Úlfar Þor-
móðsson gaf í Morgunblaðinu á
skilningi Guðmundar Ólafssonar
á sögu sósíalismans, dregin sú á-
lyktun, að Ólafur Ragnar („hefur
aldrei skorað gömlu klíkuna á
hólm í umræðum um fortíðina“),
Alþýðubandalagið og Þjóðvilj-
inn „verði að gera upp við stalín-
ismann og fortíðina. Aðeins með
þeim hætti verður andrúmsloftið
hreinsað“.
Morgunblaðið vill semsagt
HELGARPISTILL
hafa hreint loft í öðrum flokkum,
sú umhyggjusemi um andlegar
mengunarvarnir í öðrum húsum
er blátt áfram hjartnæm. En
látum svo vera: ráðleggingin er
þarna. Við skulum skoða hana
ögn nánar.
Alræðið sem hvarf
Það er svosem alveg rétt að
margir sósíalistar íslenskir höfðu
mikla trú á því sem kallað var
„alræði öreiganna“ ogþýddi m.a.
að alræði hins stalínska flokks
væri óhjákvæmilegt og vísinda-
legt framfaraspor í heimssögunni
og aðrar leiðir til ágætrar framtíð-
ar lítt eða ekki færar. Fráhvarf frá
þeim hugmyndum byrjaði fyrr
hjá íslenskum sósíalistum en í
ýmsum öðrum hliðstæðum hreyf-
ingum og þokaðist áfram í mörg-
um áföngum frekar en dramat-
ískum stökkum. Hún var það
langt komin þegar Alþýðubanda-
lagið var að breytast í flokk fyrir
um það bil tuttugu árum, að ekki
þurfti að rífast þar á fundum um
„alræði öreiganna". Lýðræðis-
menn viljum vér allir vera. Þetta
þýddi að sönnu ekki, að úr sög-
unni væri það sem Fransmenn
hafa kallað „freistingar alræðis-
ins“ á vinstrivæng og má kannski
frekar kenna við vissa tegund
menntamannahroka en stalín-
isma. Einmitt margt af því fólki,
sem nú er kennt við „lýðræðis-
kynslóð", ól sig upp í tvíbentri
afstöðu: um leið og það sveiaði
stalínisma og flokksræði, var það
mjög á höttum eftir einhverju
„sönnu lýðræði" út og suður um
byltingarhreyfingar í þriðja heimi
og víðar. Sumir fengu meira að
segja í hnén af hrifningu yfir bylt-
ingarrómantík í námunda við
hermdarverk, sem áttu að stytta
mönnum leið yfir „borgaralegt
lýðræði" sem væri ekki annað en
„kúgandi umburðarlyndi“ eins
og það hét á máli eins af andstal-
ínskum dýrlingum 68-kynslóðar-
innar.
ÁRNI
BERGMANN
Mörg spjót á
Þjóðviljamönnum
Af þessu öllu er mikil saga og
flókin sem ekki verður rakin hér.
Ekki heldur það hvernig einstak-
lingar úr eldri kynslóð sósíalista
hneyksluðust á Þjóðvilja-
mönnum fyrir það að þeir væru
„andsovéskir“ (við höfðum sem
betur fer borið margt fram fyrir
lesendur um sovéska sögu og
vítahring valdaeinokunarinnar
löngu áður en nokkur vissi að
Gorbatsjov væri til og von á glas-
nost). Ekki verður það heldur
rakið hér, hvernig einstaklingar
af lýðræðiskynslóðinni
hneyksluðust á Þjóðvilja-
mönnum fyrir það að þeir væru
annaðhvort „stalínskir" (eða
amk. forræðishyggjumenn) - eða
borgaralegir (nema hvorttveggja
væri). Hitt ætti að vera sæmilega
ljóst að uppgjör við „stalínism-
ann og fortíðina" er ekki beinlínis
á dagskrá nú og hér. Hafi menn
viljað standa í slíku af meira áber-
andi tilþrifum en raun varð á
grípa þeir nú of seint í rass. Það
eru vafalaust til einstaklingar sem
halda sér fast í einhvern part af
hugmyndum sem eru í ætt við
Föstudagur 7. júlí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21