Þjóðviljinn - 28.07.1989, Blaðsíða 19

Konungsmorðið
og martröð
morðingjans
Þrjár af nornunum sem spá Macbeth konungdómi og ýmsu ööru... Sigurveig
Jónsdóttir, Þórunn Magnea Magnúsdóttir, Sigrún Edda Björnsdóttir.
Hundadagar ‘89 hetjast á
sunnudaginn, og þá um kvöldið
frumsýnir Alþýðuieikhúsið Mac-
beth í íslensku Operunni. Leik-
stjóri er Inga Bjarnason, en með
hlutverk Macbeths og Lafði Mac-
beth fara þau Erlingur Gíslason
og Margrét Ákadóttir. Leikritið
um Macbeth Skotakóng er skrif-
að fyrri hluta árs 1606, skömmu
eftir að flett var ofan af samsæri
um að sprengja þinghúsið í
London í loft upp og með því
þingheim allan og konunginn
með. Það má gera ráð fyrir því að
slík drottinsvik hafi verið ofar-
lega í hugum manna þegar Mac-
beth var saminn, en í leikritinu er
mikil áhersla lögð á óeðli slíkra
gerða. Einnig er talið að með
leikritinu hafi Shakespeare verið í
mun að koma sér í mjúkinn hjá
Jakobi I. Stúart, sem var nýtek-
inn við völdum, eins og Erlingur
Gíslason bendir á í viðtali hér á
síðunni. I leikritinu lætur Shak-
espeare meðal annars nornir
segja fyrir um að Banquo, félagi
Macbeths verði ættfaðir kon-
unga, en Banquo þessi var talinn
vera forfaðir Jakobs fyrsta. En
reyndar mega ástæður fyrir hinu
og þessu í leikritinu einu gilda,
leikurinn fjallar um konungs-
morð og martröð morðingjans,
nokkuð sem getur eins vel höfðað
til okkar seinni tíma manna, þó
enginn hafi nýlega skipulagt að
sprengja Alþingishúsið í loft upp.
í upphafi leiksins er Macbeth
hetja lands síns, heiðraður fyrir
frækilega framgöngu í þess þágu
og fyrir að sigrast á drottinsvikur-
um. En skjótt skipast veður í
lofti. Þegar hann snýr frá bardag-
anum sitja nornir fyrir honum og
segja fyrir um upphefð, sem hann
hefur enn ekki frétt af en verður
fljótlega að veruleika, auk þess
sem þær spá því að hann verði
konungur Skota. Viðbrögð Mac-
beths við spádómnum benda til
þess að eitthvað slíkt hafi hvarfl-
að að honum, hann fer strax að
reyna að hrekja frá sér þvíh'kar
hugsanir, svo varla hefur hann
búist við að verða konungur án
óhæfuverka. Útlitið virðist held-
ur ekki gott, konungur útnefnir
elsta son sinn sem erfingja krún-
unnar og Macbeth velkist í vafa
um hvað gera skuli. Allt bendir til
þess að hann verði að taka málin í
sínar hendur eigi spádómurinn að
verða að veruleika.
Kona hans, Lafði Macbeth, er
hins vegar laus við allar efa-
semdir. Þegar hún fréttir að
Duncan konungur muni gista
kastala þeirra um nóttina lýsir
hún því yfir að þaðan muni hann
ekki komast lifandi og þegar
bóndi hennar kemur heim hvetur
hún hann til dáða. Hún reyndar
krefst þess að hann myrði Dunc-
an og sanni þannig manndóm
sinn.
Hikandi og fullur ótta fremur
Macbeth konungsmorð til að
sanna að hann óttist það ekki, og
spádómurinn rætist, ríkiserfing-
inn flýr land og Macbeth verður
konungur. En morðið er ekki
endalok eins eða neins, heldur
aðeins byrjunin. Macbeth og
kona hans þjást fyrir glæpinn,
þau hafa myrt sofandi mann og
geta því ekki lengur sofið róleg,
frá þessari stundu verður líf
þeirra martröð. Það verður að
ryðja Banquo úr vegi, hann var
vitni að fundi Macbeths og norn-
anna, og þar að auki getur Mac-
beth ekki sætt sig við að hafa
fórnað sálarheill sinni og hugarró
til þess eins að afkomendur
Banquos erfi ríkið.
Og nornirnar spinna sinn ör-
lagavef, ekkert fær lengur stöðv-
að myrkraverkin, til að hylma
yfir morð þarf fleiri morð. Mac-
beth veður áfram í trylltu æði sem
ekkert fær stöðvað, ekki einu
sinni enn fleiri morð, því þeir
dauðu ganga aftur og ofsækja
hann. Að lokum stendur hann
uppi slyppur og snauður, upp-
hefðin sem hann fórnaði öllu fýrir
er honum einskis virði, lífið
innantómt blaður, vonbrigði,
tómleiki og sálarkvalir eru upp-
skera konungsmorðingjans.
Meira að segja Duncan virðist
honum betur kominn, því þar
sem hann er fær ekkert raskað ró
hans. Lafði Macbeth er ekki bet-
ur sett, hún reynir án afláts að
Þau
glata
öllu
Erlingur Gíslason:
Þegar menn ofbjóða
sjálfum sér geta þeir
ekki unnið sigur
- Þetta listaverk er áreiðan-
lega samið við fráfall Elísabetar
fyrstu, þegar Jakob fyrsti tók við
völdum, segir Erlingur Gíslason.
- Shakespeare var mikill gæð-
ingur við ensku hirðina og ef til
vill Elísabetar sjálfrar, og með
þessu verki ætlaði hann vissulega
að tryggja sér áframhaldandi
vinsældir valdhafanna. Þetta er
auðvitað ekki lítið pólitískt verk,
það má ekki gleyma því að Eng-
land var á þessum tíma einræðis-
ríki, sem þoldi engar gagnrýnis-
raddir frá þegnunum. Jakob var
sonur Maríu Stúart, sem var háls-
höggvin eins og allir vita fyrir
drottinsvik við Elísabetu fyrstu,
en það að erfingi Maríu skuli svo
hafa tekið við krúnunni sýnir best
hver réttur erfingi krúnunnar
hefur verið.
- Það má búast við að
samtímamenn þeirra Maríu og
Elísabetar hafi talið Maríu réttari
erfingja, og þá ekki síður þeir
sem á eftir komu.
- Leikritið er engin nákvæm
sagnfræði. Það var til Piktakóng-
ur með þessu nafni, sem á sínum
tíma féll fyrir enskum
innrásarher. Shakespeare sækir
sér söguna á 11. öld, og hefur
áreiðanlega stuðst við einhver
sagnfræðirit. En þótt hann fylgi
þvo blóðið af höndum sér, árang-
urslaust, og fremur loks sjálfs-
morð. Þegar svo er komið hefur
Macbeth þegar gefið frá sér alla
von um frið, hans einu viðbrögð
eru að slíkar fréttir hefðu mátt
bíða morguns.
Lokabardaginn stendur við
heri Englendinga og skoskra að-
alsmanna, sem hann hefur með
harðstjórn sinni hrakið í útlegð.
Það eina sem hann á eftir er
morðæðið, hann mun berjast allt
til enda, því þau sár sem hann
veitir valda óvinum hans meiri
sársauka en honum. Og hefur því
ekki verið spáð fyrir honum að
hann fái enginn drepið nema
maður sem ekki er af konu fædd-
ur?
Þegar Macbeth myrðir Duncan
brýtur hann bæði á móti lögum
guðs og manna. Konungur var
talinn fulltrúi guðs á jörðu og að
myrða hann jafngilti því að
veitast að guðlegri forsjón og
brjóta af sér gegn náttúrunni,
sem var í hendi guðs. Náttúrulög
hafa verið brotin og náttúran ger-
þeim ekki svo nákvæmlega dreg-
ur það ekkert úr gildi leikritsins.
Hvar finnst þér aðaláhersla
leikritsins liggja?
- Þetta er um glímu, sem
hlýtur að leiða til ósigurs. Þegar
menn ofbjóða sjálfum sér, brjóta
eigin lög og tabú, geta þeir ekki
unnið sigur. Metnaður manna og
ýmsar aðrar ástæður geta hrakið
ir uppreisn. Við morðið skellur á
aftaka veður, ugla drepur fálka,
fugl konunganna og hestar Dunc-
ans snúast gegn náttúrulegum
herra sínum, manninum.
Á Skotlandi verður ógnaröld.
Myrkraverkin snúast upp í enda-
lausa martröð, konungdæmið og
herra þess eru sjúk. I Macbeth
ríkir andrúmsloft galdra og forn-
eskju, og eilífrar nætur. Sólin
bliknar við jafn hryllilegan glæp,
enda gerist mestur hluti leikrits-
ins á nóttunni; á kvöldin, um
miðnættið eða rétt fyrir dagrenn-
ingu, þar gerist ekkert sem þolir
dagsins ljós, nema ef vera skyldi
undirbúningur að herför hins
réttmæta ríkisarfa til að bjarga
landi sínu úr klóm morðingjans.
Leikritið er þannig líka undir-
strikun á þeirri trú manna að
heilbrigði landsins velti á
heilbrigði yfirvaldsins. Glæpur
Macbeths er slíkur að hann hlýtur
þá fram af því hengiflugi að þeir
geta ekki lengur staðið með sjálf-
um sér. Þessi hjón glata öllu þó
að þau nái í raun öllu sem þau
settu sér. Þau fara fram úr sjálf-
um sér við að ná settu marki,
missa hvort annað og að lokum
allt. Það er afleiðing þess að
verða ósamþykkur sjálfum sér.
En nú ertþú ísporum Macbeths
að leiða hann sjálfan og jafnvel
land hans til glötunar.
Sverrir Hólmarsson hefur gert
nýja þýðingu Macbeths á ís-
lensku, tónlistin er eftir Leif Þór-
arinsson, og Gunnar Örn þreytir
frumraun sína við gerð leikmynd-
ar. Búninga gerir Gerla, Ingunn
Ásdísardóttir er dramatúrg og
aðstoðarleikstjóri og lýsingu
hannar Árni J. Baldvinsson.
Leikendur auk Erlings og Mar-
grétar eru Andri Örn Clausen,
Anna S. Einarsdóttir, Björn
Karlsson, Gunnar Rafn Guð-
mundsson, Harald G. Haralds,
Jónína Ólafsdóttir, Kristján
Franklín Magnús, Ólöf Sverris-
dóttir, Pétur Eggerz, Sigurveig
Jónsdóttir, Sigrún Edda Bjöms-
dóttir, Valgeir Skagfjörð, Viðar
Eggertsson, Vilborg Halldórs-
dóttir, Þórunn Magnea magnús-
dóttir, ívar Sverrisson og Daði
Sverrisson. LG
á leiksviðinu. Erþetta kannski allt
frúnni að kenna?
- Er ekki allt kvenfólkinu að
kenna? ... Þessi hjón eru metnað-
arfull og lifa á róstusamri öld.
Það er sá veruleiki sem þau hafa
að bera sig saman við. Þau eru
djörf, og konan styður bónda
sinn í því sem hún heldur að hann
vilji helst. Hann er hetja síns
lands, og það er gefið í skyn að
hann standi ekki langt frá kon-
ungdómi þegar konungur allt í
einu útnefnir son sinn sem erf-
ingja krúnunnar. Það hvarflar að
manni að á þessum tíma hafi kon-
ungdómur ekki verið orðinn það
þróaður að hann hafi getað leyft
sér þetta. Hvort það voru ekki
höfðingjarnir, thanarnir, sem
áttu að velj a konung og þetta hafi
í rauninni verið stjórnarskrár-
brot. En þá er maður kominn í
pólitískar hugleiðingar.
Nú koma þarna nornir og gald-
ur við sögu...
- Þarnaergaldurogforneskja.
Þetta er eiginlega galdraleikrit.
En þótt höfundur hafi þarna
nornir og táti þær spá, leikur
hann að vissu leyti tveimur
skjöldum með það hvort nornirn-
ar séu hugarflug persónanna eða
útfærsla á örlaganornunum. Eða
hvort þetta eru einhver ill öfl sem
leika lausum hala í þessu stríðs-
hrjáða landi.
- Það eru fáir sem slá ein-
hverju föstu um þetta. Englend-
ingar eru beinlínis hræddir við
þetta leikrit og þykir óhæfa að
nefna það á nafn í leikhúsi nema
það gefi tilefnið sjálft. Jafnvel
þótt verið sé að vinna að ein-
hverju sem alls ekki kemur því
við. Það þykir jafnastá við það að
kalla yfir sig ógæfuna að nefna
þennan skoska kóng á nafn og til
fjöldinn allur af sögum því til
staðfestingar.
- Það er ekki hægt að neita því
að það er beinlínis galdur í verk-
inu, einhver seiður. Og við sem
ekki teljumst beinlínis hjátrúar-
full viljum ekki fara ógætilega
samt.
LG
Föstudagur 28. júlí 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19