Þjóðviljinn - 20.10.1989, Qupperneq 19

Vatnið er tákn
Ólafs Kárasonar
Borgarleikhúsið opnað með leikritum um Ljósvíkinginn. Kjartan
Ragnarsson: Aðalatriðið að koma tilfinningu verksins til skila
Ólafur Kárason (Helgi Björnsson)
fæti. Myndir - Jim Smart.
Ó. Kárasyni fullorðnum í Ljósi
heimsins.
Að koma
tilfinningu og
reynslu til skila
- Ýkjustíll Halldórs er svolítið
greinilegur í Heimsljósi, en ýkjur
og ýkjur, ég held að það sem
kemur þarna fram hafi ekki getað
verið daglegt brauð niðursetn-
inga og umkomuleysingja. Okk-
ur finnst Halldór búa þarna til
heim sem er annars vegar of dýrs-
legur til að Ólafur geti þrifist í
honum og hinsvegar býr hann til
sæluheim, sem er hugarheimur
Ólafs. Þessar andstæður leitumst
við við að draga fram í leikmynd
og leikstíl Ljóss heimsins.
Leiksviðið er lokaður heimur,
það er eyja sem Ólafur kemst
ekki út af, umkringd vatninu,
sem er bæði tákn kúgunar hans
og draumaheims. Önnur
leiksvæði og stærri eru síðan
dregin inn í myndina og þar er
leikið bæði það sem skeður í hans
draumalandi og eins það sem ger-
ist annars staðar.
Þú hefur ekkert verið hikandi
við að ráðast í að gera leikgerðir
upp úr sögu sem nú er viður-
kennd sem eitt mikilvægasta ís-
lenska bókmenntaverkið?
- Maður er náttúrlega ekki að
velta slíku fyrir sér þegar verkið
er hafið. Það hlýtur alltaf að vera
við vatnsburð á Fæti undir Fótar-
svo að efni sem höfundur tekur
ákveðnum tökum á bók fái aðra
umfjöllun og aðra meðferð þegar
komið er á leiksvið. Hlutverk
þess sem leikgerðina gerir er að
skila efni bókarinnar á sem áhrif-
aríkastan hátt.
- Mér finnst bæði frumsamin
leikrit og leikgerðir bók-
menntaverka hafa fullkominn
rétt á sér og hafa sitt gildi. Það er
svo margt skylt með leiklist og
bókmenntum og reyndar með
öllum listformunum. Aðalatriðið
er að koma tilfinningu verksins til
skila. Hvert sem form listarinnar
er er hún fyrst og fremst það tæki
sem notað er til að koma tilfinn-
ingu og reynslu á milli manna..
Með leikgerðum Heimsljóss
reynum við að koma þeim tilfinn-
ingum og þeirri reynslu sem Hall-
dór Laxness hefur skapað með
sínum bókum til skila til okkar
áhorfenda.
Stefán Baldursson leikstýrir
Höll sumarlandsins og Steinþór
Sigurðsson gerir leikmynd. Söng-
lög í báðum verkunum eru eftir
Jón Ásgeirsson, en önnur
leiktónlist er eftir Jóhann G. Jó-
hannsson og Pétur Grétarsson.
Helgi Björnsson leikur Ó. Kára-
son Ljósvíking í Ljósi heimsins,
en Ólaf barn á móti honum leika
þeir Sverrir Páll Guðnason og
Orri Huginn Ágústsson. Ólafur í
Höll sumarlandsin er Þór Túliní-
us.
LG
Opnunarhátíð Borgarleik-
hússins verður nú um helgina
og verða þá sýnd leikritin Ljós
heimsins og Höll sumarlands-
ins, leikgerðir Kjartans Ragn-
arssonar eftir tveimur fyrstu
bókunum í Heimsljósi eftir
Halldór Laxness. Frumsýn-
ingar á sömu verkum verða
síðan í næstu viku, dagana
24. og 26. október.
Leikritin fjalla um uppvöxt og
fyrstu manndómsár Ö. Kára-
sonar Ljósvíkings skálds og
sveitarómaga. Hann elst upp við
vosbúð og strit hjá vandalausum
á Fæti undir Fótarfæti, enginn er
honum góður en enginn beinlínis
vondur heldur, að minnsta kosti
ekki fyrr en hann verður bitbein
bræðranna á heimilinu í baráttu
þeirra um konu og húsbónda-
vald.
Ólafur Kárason elst að sjálf-
sögðu upp í guðsótta og góðum
siðum, en það blundar í honum
einhver fjárans ónáttúra, - hann
vill verða skáld, en á Fæti undir
Fótarfæti útleggst slíkt sem ónytj-
ungsháttur og guðleysi. Laun
skáldlingsins eru skammir og
svelti og ekki tekur betra við þeg-
ar hann er endanlega lagstur eftir
misþyrmingar bræðranna. Þá
hefur hann nægan tíma til að
stara upp í súðina og setja saman
kveðskap um þjáning sína,
heimilisfólki til angurs og ama.
Þegar hann svo loksins ræðst í
það að biðja sér konu bréflega
finnst uppalendum hans mælirinn
fullur og krefjast þess að honum
verði komið fyrir annars staðar.
í Höll sumarlandsins er Ólafur
svo kominn til kaupstaðarins
Sviðinsvíkur, læknaður af heilsu-
leysi sínu fyrir kraftaverk, en þó
ónýtur til erfiðisvinnu, lifir mest í
eigin heimi og kominn upp á
hjartagæsku náungans, sem ekki
fer mikið fyrir á Sviðinsvík. Hann
kynnist ástinni og fer að hafa
skoðanir en rekur sig fljótlega á
það að umkomulaus maður á
ekkert með það að hafa skoðanir
í plássi eins og Sviðinsvík, að
minnsta kosti ekki ef þær stangast
á við skoðanir yfirvaldsins.
Barnið
Ó. Kárason
Kjartan Ragnarsson, höfundur
leikgerðanna og leikstjóri fyrsta
hluta verkisins, Ljóss heimsins,
sem sýnt verður á litla sviðinu
segir Heimsljós vera bók sem
bæði hann og aðrir í leikhúsinu
haldi mikið upp á og því hafi þeim
fundist tilvinnandi að reyna að
koma efni hennar í leikritsform.
- Þessar fyrstu bækur verksins
hafa ekki verið leiknar hér áður,
segir hann, - og ég held líka að
þessi leikrit geti orðið til þess að
kynna nýrri kynslóð verk Lax-
ness. Halldór Laxness er risinn í
íslenskri skáldsagnagerð svo okk-
ur fannst sjálfsagt að opna nýtt
leikhús með verkum hans. Ég
held ekki að allir íslendingar hafi
lesið verk Laxness, ekki frekar en
ég held að allir íslendingar hafi
lesið fslendingasögurnar. Og ef
leikritin geta ýtt undir það að
menn lesi Heimsljós og jafnvel
fleiri af skáldsögum Laxness,
hafa þau sannað að þau eiga rétt á
sér.
- Þegar ákveðið var að ráðast í
þetta var fyrst talað um að leik-
gera tvær fyrstu bækurnar sem
eitt verk. Það kom þó fljótlega í
ljós að þessar tvær bækur eru svo
gjörólíkar bæði að efni og efnis-
tökum að það var meira spenn-
andi að skrifa upp úr þeim tvö
verk. Fyrri bókin er mun inn-
hverfari en sú síðari, hún gerist
að miklu leyti á baðstofuloftinu á
Fæti undir Fótarfæti og í hugar-
heimi Ólafs. Seinni bókin er mun
epískari, þá er Ólafur Kárason
kominn út í hinn stóra heim.
- Vandinn við að koma þessari
innhverfu frásögn í Ljósi
heimsins til skila var að finna svið
hugarheims Ólafs Kárasonar.
Það kom í ljós þegar ég fór að
vinna með Grétari Reynissyni
leikmyndarhöfundi að við vorum
sammála um að vatnið væri mikil-
vægt tákn. Eilífur vatnsburður
hans er dæmigerður fyrir þá kúg-
un sem hann lifir við, en vatnið er
líka tákn hans fyrir frelsi og feg-
urð. Mér finnst vatnið vera tákn
Ólafs Kárasonar. „Ég er einsog
vatnið, ég sitra alls staðar í gegn,“
segir hann á einum stað í Höll
sumarlandsins.
- Annað tákn Ólafs Kárasonar
er barnið, sem er mjög áberandi í
fyrstu bókinni og reyndar þeim
báðum. Viðbrögð hans þegar
Vegmey segir honum að hún sé
ólétt eftir hann eru dæmigerð;
„hann gat ekki dulið fyrir sér að
honum stóð stuggur af litlum
börnum og fannst hann sjálfur í
raun réttri vera það eitt litlabarn
heimsins sem nokkru máli skifti“.
Þess vegna var ákveðið að vera
með barn í stóru hlutverki á móti
Hvað er III meðferð á skepnum? Presturinn, Marinó Þorsteinsson.
„Það er nú haldið að sumirséu ekki eins veikirog þeir láta.“ Magnína
(Ólafía Hrönn Jónsdóttir).
Föstudagur 20. október 1989 nýtt HELGARBLAÐ - SÍÐA 19