Þjóðviljinn - 09.03.1990, Blaðsíða 12

Eg hefði
aldrei
komist
í gegnum
þetta ein
Frásögn konu sem varð
fórnarlamb nauðgara sem var
látnn laus til reynsTu úr fangelsi
Henni var nauögaö fyrir tæpu
ári. Enn þann dag í dag á hún
erfitt með að tala um það sem
gerðist, samt hefur hún fengið
aðstoð f rá sálfræðingi og konun-
um hjá Samtökum gegn kyn-
ferðislegu ofbeldi, sem tengjast
Kvennaathvarfinu. Það eru ekki
allarsvo heppnar, segirhún. Frá
því þetta gerðist hefur hún unnið
með hóp sem er í tengslum við
Kvennaathvarfiðog aðstoðar
konursem hefur verið nauðgað.
Kerfið gagnrýnir hún óspart,
segir það ómanneskjulegt og
hart. Það ferli sem konur þurfa að
ganga í gegnum eftir nauðgun er
hryllilegt. En hvaðgerðistog
hvernig er þetta ferli?
- Mér var nauðgað af manni
sem hafði verið látinn laus úr
fangelsi til reynslu. Hann sat inni
fyrir nauðgun. Það voru vitni að
þessu og ég kærði strax. Lögregl-
an kom og hann var tekinn á
staðnum. Eg var færð niður á
slysadeild Borgarspítalans til að
hægt væri að taka áverkavottorð.
Það er þessi eftirleikur sem er
svo óhugnanlegur. Auðvitað er
verknaðurinn sjálfur og allt sem
honum fylgir hryllilegt. Öll þessi
sálarkreppa og sjálfsásökun. En
að koma á slysavarðstofuna þar
sem allt er svo kalt og ópersónu-
legt er ömurlegt. Þarna sat ég á
bekk og skalf meðan læknir
skoðaði mig og spurði spurninga.
Það var ekkert hugsað um hvem-
ig mér leið. Vissulega eru menn-
irnir að vinna sitt starf og gera
það vel, en það var ekki fyrr en
hjúkrunarkona kom, eldri kona,
að mér var boðið teppi. Þá var ég
farin að titra og skjálfa sem eru
sálarkreppueinkenni.
Rannsóknarlögreglan kom og
byrjaði strax að spyrja spurninga.
En lögreglan er kannski ekki það
sem maður þarf á að halda á
þessu stigi. Eftir skoðun á slysa-
deildinni var farið með mig í
læknisskoðun á næturvaktina. Ég
var víst „mjög heppin", því ég
þurfti ekki að bíða úti í bíl nema í
hálftíma. Sumar konur þurfa að
bíða í nokkra klukkutíma. í
Kerfið veitir þeim litl
Konur stofna miðstöð fyrir fórnarlömb kynferðislegs ofbeldis. Guðrún Jónsdóttir félagsráðgjafi:
Konur sem orðið hafa fyrir ofbeldi eru hæfastar um að leiðbeina öðrum í sama vanda
Það má rekja upphaf þessarar
miðstöðvar til stofnunar Kvenna-
athvarfsins fyrir 7-8 árum, segir
Guðrún Jónsdóttir félagsráðgjafi
en hún er ein þeirra kvenna sem
standa að Stígamótum, þjónust-
umiðstöð fyrir fórnarlömb kyn-
ferðislegs ofbeldis. Miðstöðin var
opnuð í Hlaðvarpanum, Vestur-
götu 3 í gær. Ár er nú liðið síðan
hugmyndin um miðstöðina var
kynnt á fundi sem 18 félaga-
samtök stóðu að 8. mars í fyrra.
En eins og fram kom í spjalli við
Guðrúnu er aðdragandinn miklu
lengri.
„Eftir að Kvennaathvarfið var
stofnað spruttu upp ýmsir hópar
sem fjölluðu um ofbeldi gegn
konum. Fyrst ber að nefna barna-
hóp Kvennaathvarfsins sem ma.
starfrækti opinn síma fyrir börn í
vanda en hann er nú á könnu
Rauða krossins. Kvennaráðgjöf-
in var opnuð árið 1984 en þar
veita félagsráðgjafar og lögfræð-
ingar konum ókeypis ráðgjöf.
Einn hópur kynnti sér nauðgun-
armál og hefur ma. efnt til nám-
skeiða fyrir lögreglumenn og
fleiri starfsstéttir sem hafa af-
skipti af fórnarlömbum
nauðgana. Einnig hefur þessi
hópur stutt við bakið á konum
sem stíga það skref að kæra
nauðgun."
Hugmyndin
kviknar
„Árið 1986 varð fjórði hópur-
inn til en hann fór að ræða sifjasp-
ell. Við vorum þeirrar skoðunar
að sifjaspell væru ekki einungis til
sem krydd í skáldsögum heldur
blákaidur veruleiki. Við lásum
okkur til um efnið og opnuðum
svo síma fyrir fórnarlömb í des-
ember 1986. Það var hringt lát-
laust og síminn upptekinn allan
tímann sem hann var opinn. Það
voru að heita má eingöngu konur
sem hringdu, ég held að það hafi
aðeins rekið tvo karlmenn á
fjörur okkar þann tíma sem við
höfum sinnt þessum málum.
í ársbyrjun 1987 voru stofnaðir
fyrstu sjálfshjálparhóparnir fyrir
konur sem orðið höfðu fyrir kyn-
ferðislegu ofbeldi í æsku. í þeim
fer fram meðhöndlun á forsend-
um kvennanna sjálfra, konan
ákveður sjálf hvað hún vill gera
til að grafast fyrir um rætur vand-
ans en nýtur stuðnings annarra í
hópnum. Með því móti tekst
þeim að byggja sig upp. Búið er
að stofna fjölda hópa á þessum
þremur árum, ég held þeir séu
orðnir 20-30 talsins, og þeir eru
nokkuð mismunandi. f sumum
eru konur sem hafa orðið fyrir
ofbeldi sem börn, í öðrum stúlkur
sem eru að segja frá sinni reynslu
í fyrsta sinn og loks hópar fyrir
mæður fórnarlamba.
Þetta starf hefur allt verið unn-
ið af sjálfboðaliðum. Við höfum
fengið óverulega styrki sem þó
hafa gert okkur kleift að leigja
húsnæði. En það er ljóst að þetta
gengur ekki lengur með þessum
hætti. Þess vegna ákváðu hóparn-
ir að slá sér saman og koma upp
miðstöð þar sem hægt yrði að
veita ráðgjöf og safna saman upp-
lýsingum. Við kynntum þessa
hugmynd á fundi 8. mars í fyrra
en að þeim fundi stóðu einnig
pólitísku flokkarnir, Kvenfélag-
asambandið, Kvenréttindafé-
lagið og nokkur stéttarfélög þar
sem konur eru stór hluti félaga.“
Annars konar
tiSboö
Hugmyndinni var vel tekið og
við sóttum um styrk til ráðuneyta
félags- og menntamála. Við sett-
um fram starfsáætlun sem gerði
ráð fyrir rekstrarkostnaði upp á
11-12 miljónir króna og fórum
fram á að fá þá upphæð úr ríkis-
sjóði. Ráðherrar tóku beiðni
okkar vel en við afgreiðslu fjár-
laga fengum við aðeins tvær milj-
ónir. Þær endast nú skammt en
við ætlum að byrja með þær og
sjá svo hvað setur.
Miðstöðin hefur hlotið nafnið
Stígamót og verður til húsa í
Hlaðvarpanum, Vesturgötu 3.
Þar verður símavakt allan sólar-
hringinn og opin skrifstofa seinni
part dags. Þar verða tveir starfs-
menn. Konum sem leita til mið-
stöðvarinnar býðst að tala við
konu sem orðið hefur fyrir sams-
konar reynslu og hún og hún get-
ur einnig farið í hóp með konum
sem svipað er ástatt um. Við telj-
um okkur geta veitt þá aðstoð
sem þarf því konur sem orðið
hafa fyrir þessari reynslu eru sér-
fræðingar í því hvað gerist. Við
hinar höfum reynt að kynna okk-
ur málin af bestu getu. Þessi
þjónusta er ókeypis og nær til
landsins alls. Okkur langar að
veita þjónustu úti um lands-
byggðina því víða eiga barna-
verndarnefndir erfitt um vik í litl-
um sveitarfélögum. Þar getum
við orðið að liði en það krefst
rýmri fjárhags.
Við viljum hins vegar ekki bíða
lengur. Við viljum styðja konur
og börn sem orðið hafa fyrir kyn-
ferðislegu ofbeldi, benda þeim á
þjónustu sem þau eiga rétt á, að-
stoða þau við kærur og fylgja
þeim eftir í gegnum kæruferlið
sem mörgum reynist þung raun.
Þetta er ekki athvarf heldur eru
hér hópar af konum sem vilja
veita aðstoð. Við vitum að það
skiptir miklu máli fyrir fórnar-
lömb kynferðislegs ofbeldis að
hafa aðgang að einhverjum sem
vill ræða málin hvenær sem er sól-
arhringsins en ekki bara milli níu
og fimm á virkum dögum.
Við vitum líka að þörfin er fyrir
hendi, það hefur reynslan sýnt
okkur. Kynferðislegt ofbeldi get-
ur hent hvern sem er og fer
hvorki eftir stétt né stöðu. Það er
útbreiddara en margir halda og
einkum eru börn illa sett. Kerfið
er ekki tilbúið að mæta fórnar-
Iömbunum á þeirra eigin forsend-
um. Það eru allslags vinnureglur í
gildi sem starfsmenn hins opin-
bera verða að fylgja. Miðstöðin
er annars konar tilboð.“
Strangt og
erfitt líf
- Þú hefur kynnt þér sifjaspell
sérstaklega, Guðrún, og ert að
semja um það doktorsritgerð.
Hefurðu komist að einhverjum
merkilegum niðurstöðum?
„Já, ég er að vinna að rannsókn
sem byggist á viðtölum við ís-
lenskar og breskar konur sem
orðið hafa fyrir sifjaspellum. Ég
reyni að sjá lífið með þeirra
augum og hvaða áhrif ofbeldið
hefur á líf þeirra. Það getur svo
auðveldað okkur að finna þær
leiðir sem duga til að draga úr
ofbeldinu og að mæta börnunum
sem verða fyrir því.
Það er greinilegt að sifjaspell
hefur mikil áhrif á sjálfsmynd
þess sem fyrir því verður, það
hvílir skuggi yfir lífi þeirra upp frá
því. Einkum verða samskiptin
við fjölskylduna og hitt kynið oft
erfið. í stuttu máli má segja að
fórnarlamba sifjaspells bíði
strangt og erfitt líf þar sem þau
verða fyrir margskonar áföllum.
Léleg sjálfsmynd gerir konurnar
að auðveldari bráð fyrir karla
sem beita þær ofbeldi því þær
hafa litlar varnir.
Það sem kom mér á óvart var
að í gegnum þetta ferli brýst alltaf
fram þrá eftir öðru lífi og betra.
Þetta er konunum styrkur og nýt-
ist þeim til að breyta um stefnu ef
ytri skilyrði leyfa. Margar kvenn-
anna hafa leitað til geðlækna og
verið lagðar inn á geðdeildir, oft
eftir tilraunir til sjálfsvígs. Þær
eiga það sammerkt að hafa ekki
fengið neina aðstoð í kerfinu.
Stundum sögðu þær ekki frá
reynslu sinni og voru aldrei
spurðar. Og þótt þær segðu frá
henni var ekkert gert með það.
Viðbrögðin urðu jafnvel til þess
að auka sektarkennd þeirra og
vanlíðan. Þeim var sagt að þær
væru bara móðursjúkar."
- Var einhver munur á íslensku
og bresku konunum?
„Ég hélt að ég myndi finna ein-
hvern mun vegna ólíkra menn-
ingarlegra skilyrða en svo var
ekki. Eini munurinn var á því
hvernig tekið er á málum þeirra í
kerfinu. Reynsla kvennanna er
sú sama. Hins vegar er búið að
ræða þessi mál svo lengi í Bret-
landi að þar er búið að koma á
ákveðnum vinnureglum sem fylgt
er þegar kynferðislegt ofbeldi er
annars vegar. Það er allt í fastari
skorðum en hér heima. Það er
búið að koma á formlegu sam-
starfi milli lögreglu, heilbrigðis-
þjónustunnar og barnaverndar-
yfirvalda. Þetta samstarf vill hins
vegar oft ganga erfiðlega vegna
þess hversu ólík viðhorfin eru til
ofbeldisins. Reynslan er því ekk-
ert of góð og ef við ætlum að
koma okkur upp svona samstarfi
er nauðsynlegt að fyrst verði
rædd grundvallarviðhorf þeirra
sem eiga að vinna saman.
Það er einmitt einn þátturinn í
starfsemi Stígamóta að auðvelda
slíkarumræður. Við höfum þegar
komið okkur upp kennslugögn-
12 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 9. mars 1990
Mynd: Jim Smart.