Þjóðviljinn - 09.03.1990, Blaðsíða 19

6ST AF HVCfZJUM feo
rÉCócru^ rriúJA mer..
ÞEIfí FYLÚJA MÉt
t HRIFNINGU
WÉfZ pTTi FkcpLEiiT
A í> V! T'Á H V£ R. T f>£' í R.
£RU A£> FARA • ■ •
Skopmynd af Achille Occhetto.
þær sem rökrétt framhald á þeirri
hefð sem flokkurinn hefur fyrir
því að hafa frumkvæði að baráttu
fyrir virkara lýðræði og virkari
þátttöku verkalýðsstéttarinnar í
mótun ítalsks samfélags.
Occhetto í
Marxism today
Nýlega birti breska tímaritið
Marxism today ýtarlegt viðtal við
Occhetto, þar sem hann gerir
grein fyrir þeim vandamálum,
sem flokkurinn og evrópsk vinstri
hreyfing standa nú frammi fyrir
að hans mati. Þar lýsir hann því
meðal annars yfir, að nú gangi
slíkir umbrotatímar yfir Evrópu,
að þeir kalli á algjöra uppstokkun
fyrir vinstri-hreyfinguna, bæði í
kenningu og praxís. „Það dugar
ekki iengur að finna ný svör,“
segir hann, „við verðum líka að
spyrja nýrra spurninga.“
Occhetto segir að þótt öll
vinstri-hreyfingin fái að gjalda
fyrir þá falskenningu, að baráttan
á milli hægri og vinstri hafi
jafngilt baráttunni á milli austurs
og vesturs, þá sé þörf PCI fýrir
stefnubreytingu nú ekki sprottin
af samábyrgð á því sem gerst hafi
í A-Evrópu. Flokkurinn hafi
gengið í gegnum þrjú megintíma-
bil: í upphafi hafi hann verið það
afl innan Komintern sem
gagnrýnast var á stefnu þess, síð-
an hafi komið til opinnar and-
stöðu og að síðustu hafi flokkur-
inn lýst sig óskiptan hluta evr-
ópskrar vinstri-hreyfingar.
Endurmótun evr-
ópskrar
vinstri-hreyfing-
ar
Á sama tíma hafi breytingar
einnig orðið innan vinstri-hreyf-
ingarinnar í Evrópu. Menn eins
og Willy Brandt og Olof Palme
hafi breytt stefnu Alþjóðasam-
bands jafnaðarmanna í veiga-
miklum atriðum hvað varðar
samskipti austurs og vesturs og
norðurs og suðurs. PCI vilji nú
verða virkur þátttakandi í þeirri
nauðsynlegu endurnýjun sem
standi fyrir dyrum hjá allri
vinstri-hreyfingunni í álfunni, og
þá ekki síst innan Alþjóðasam-
bands jafnaðarmanna. Það sé
ekki bara PCI sem sjái fram á
minnkandi virkni og þátttöku
ungs fólks í stjórnmálum. Þessa
gæti einnig hjá hefðbundnum
jafnaðarmannaflokkum í Bret-
landi, Vestur-Þýskalandi og
víðar. Þessir floíckar þurfi að
endurskoða sína menningarhefð
og í hverju tilvist pólitísks flokks
á okkar dögum eigi að felast.
Veruleiki okkar tíma sé annar en
var á 19. öldinni. Til dæmis sé það
bandalag verkamanna og bænda,
sem flokksmerkið hamar og sigð
felur í sér, merkingarlaust í dag.
Þau vandamál sem beri hæst í dag
og í fyrirsjáanlegri framtíð varði
ekki hreinar hefðbundnar stétta-
andstæður, heldur tengsl at-
vinnulífsins í heild við ýmsar
þverstæður er gangi þvert á hefð-
bundna stéttaskiptingu eins og
t.d. umhverfisvandamálin og
jafnréttismálin. Þetta krefjist
endurskipulagningar allrar
vinstri-hreyfingarinnar í heimin-
um með útgangspunkti í evr-
ópskri vinstri-hreyfingu.
Hræsnin í
samtímanum
Viðmælandi Occhettos í þessu
viðtali spyr hann m.a. hvort PCI
hafi á reiðum höndum ákveðnar
aðgerðir eða lausnir, fari svo að
flokknum takist það ætlunarverk
að brjóta upp blindgötu ítalska
flokkakerfisins. Hvað verði til
dæmis gert í umhverfismálum,
jafnréttismálum eða baráttu við
Mafíuna.
Það er rétt, segir Occhetto, að
margir eru í orði kveðnu sam-
mála um að þessi vandamál séu
fyrir hendi. Allir vel viljaðir
menn vilja vernda umhverfið að
því marki að vandinn sé ekki sett-
ur í samhengi við það neyslu- og
framleiðslumynstur sem skapar
hann. Allir eru líka í orði kveðnu
hlynntir jafnrétti kynjanna, ef
ekki er gengið svo langt að setja
það í samhengi við valdastöðu
þeirra sjálfra. Það skorti ekki á
hræsnina í samfélagi samtímans.
Vandinn sé hins vegar fólginn í
því að skapa pólitíska áætlun og
samsvarandi stjórnmálaafl, er
fært sé um að tengja hin ólíku öfl
saman til þess að mynda valkost
við ríkjandi valdastétt.
Samskipti ríkis
og einkafram-
taks
Annar vandi, sem Occhetto
ræðir í viðtalinu, er afstaða
flokksins til ítalska ríkisbáknsins,
sem á undanförnum áratugum
hefur dregist með meiri fjárlaga-
halla en nokkurt annað ríkisvald í
V-Evrópu um leið og það hefur á
fjölmörgum sviðum verið opin-
bert að slæmri stjórnsýslu, ófull-
nægjandi þjónustu, spillingu og
sóun.
Við þurfum ekki að auka við
ríkisbáknið á Ítalíu, segir Occ-
hetto. En lausn vandans er held-
ur ekki fólginn í einkavæðingu.
Vandinn er fólgin í því að finna
nýja samskiptahætti á milli einka-
geirans og hins opinbera.
Stjórnmálamenn eiga ekki að
vafsast í opinberri stjórnsýslu
eins og tíðkast á Ítalíu. í þeim
efnum höfum við haft nánast
austur-evrópskt ástand. í stað
þess að vera á kafi í sjálfri
stjórnsýslunni, þá eiga stjórn-
málamennirnir að setja leikregl-
urnar og hafa frumkvæði til úr-
bóta, en framkvæmdin á að vera í
höndum tæknimanna er vinni á
forsendum hagkvæmni en ekki
pólitískra sérhagsmuna.
Takmörk
þjóöríkisins
yfirstigin
Occhetto segir jafnframt að
evrópsk verkalýðshreyfing standi
nú á þeim tímamótum að hefð-
bundin þjóðleg efnahagsstjórnun
eins og hún hafi verið tíðkuð frá
því í kreppunni miklu í anda
Keynesíanisma, dugi ekki
lengur. Efnahagsmálunum verði
ekki lengur stjórnað innan
ramma þjóðríkisins, og því þurfi
að leita evrópskra valkosta. Þetta
sé enn ein nauðsyn þess að evr-
ópsk vinstri-hreyfing þurfi að
stokka upp spilin. „Nú er evrópsk
þjóð í fæðingu og við skilj um ekki
hvers vegna framfarasinnuð evr-
ópsk öfl geti ekki náð saman um
sameiginlegt tjáningarform á
sama hátt og þau gátu það þegar
þjóðríkin voru mynduð.
Vinstri-hreyfingin á ekki bara að
bera fram sína þjóðlegu hefð, við
þurfum líka að samræma tungu-
tak okkar og aðferðarfræði í sam-
eiginlegum áætlunum, annars
munu hægri öflin alltaf hafa yfir-
höndina. Þetta felur í sér að sníða
verður föt lýðræðisins að nýjum
veruleika hinnar fjölþjóðlegu
fjármálastarfsemi. Það varðar
lýðræðislegt eftirlit með upp-
lýsingaflæðinu og þátttöku í efna-
hagslegu lýðræði á evrópskum
mælikvarða.
Ef okkur getur tekist að draga
hina sósíalísku flokka, hvort sem
þeir kallast sósíalistar, kommún-
istar, jafnaðarmenn eða eitthvað
annað, upp úr hjólförum sinnar
eigin sögu og stillt þeim til dæmis
frammi fyrir þeirri spurningu,
hvernig eigi að framkvæma stytt-
ingu vinnutímans á evrópskum
mælikvarða, þá mun okkur tak-
ast að láta Evrópu skjálfa. Slík
aðgerð myndi jafnframt ná að
virkja ímyndunarafl unga fólks-
ins.
Glæpur stalín-
ismans
Occhetto sér í þróuninni í A-
Evrópu opnast möguleika til
þeirra hugmynda sem Gorbat-
sjov hafi sett fram um „hið evróp-
ska hús“, og Mitterrand hafi kall-
að „evrópskt þjóðabandalag" í
nýjársræðu sinni. Tvær blokkir í
Evrópu bjóði stöðnuninni heim.
En þróunin í A-Evrópu felur líka
í sér hættur, sem ástæðulaust er
að horfa fram hjá: víða sé komið
upp ástand sem minni á aftur-
hvarf til tímans fyrir 1914 með
tilheyrandi þjóðernisríg, þjóð-
ernisátökum og menningarlegri
uppdráttarsýki. Hinn sögulegi
glæpur stalínismans hafi falist í
því að vandamálin voru ekki
leyst, heldur var þeim sópað
undir teppið. Nú blossa þau upp
og eitra andrúmsloftið í Evrópu.
Hvað mun gerast ef gengið
verður að sameiningu Þýskalands
með þeim hætti að nágrannaríkj-
unum verði ögrað? Hvað gerist ef
til valdaráns afturhaldssamra
herforingja kemur í Sovét-
ríkjunum? Möguleikarnir eru
miklir, en það má ekki gleyma
hættunni.
Occhetto segir jafnframt að
viðbrögð Bandaríkjamanna við
atburðunum í A-Évrópu valdi
áhyggjum. Bandarískir fjölmiðl-
ar belgi sig nú upp með frásögn-
um af falli óvinarins, falli komm-
únismans. Þetta leiði þá ekki til
almennar afvopnunar, heldur sé
nú horfið frá kjarnorkuvopnum
yfir í hefðbundnari vopnabúnað
sem ætlunin sé að nota í hernaði í
ríkjum þriðja heimsins. Banda-
ríkjamenn hafi til þessa séð hætt-
una sem fólst í því að staðbundin
stríð breiðist út í alheimsátök.
Kreppan í A-Evrópu hafi breytt
þessu. Því virðist Bandaríkja-
menn nú líta á það sem skyldu
sína að hafa hernaðarleg afskipti
af staðbundnum átökum eins og
hefur sýnt sig í Panama og Col-
umbíu.
Óttinn við
stjórnleysi
Occhetto segir að í nýlegri
heimsókn sinni til Póllands hafi
komið fram sami óttinn hjá
öllum, leiðtogum Samstöðu,
Glemp kardínála, Jaruzelski og
Mazoviecky forsætisráðherra.
Allir lýstu áhyggjum sínum af því
að þróunin í átt til lýðræðis færi úr
böndunum. Allir voru þeir líka
sammála um að sameining Þýska-
lands yrði að fara fram innan
ramma víðtækari samruna Evr-
ópuþjóða. Þeir tjáðu mér jafn-
framt, segir Occhetto, að landa-
kröfur á hendur Pólverjum væru
sterkari í A-þýskalandi en í V-
Þýskalandi, því að í reyndinni
hefðu nasistar meira að segja þar.
Nasisminn hefði alls ekki verið
upprættur í A-þýskalandi, heldur
hefði honum verið sópað undir
teppið.
Samskipti
suöurs
og noröurs
Hvaða stefnu á hin nýja evr-
ópska vinstri-hreyfing að taka í
samskiptunum við þriðja heim-
inn, sem hefur hlutfallslega dreg-
ist stöðugt meira aftur úr þró-
unarríkjunum?
Þar mun aðeins ein breyting
koma að gagni, stefna sem miðar
að breyttum framleiðsluháttum
og breyttu neyslumynstri í auð-
ugri hluta heimsins. Og þessu
verður ekki svo auðveldlega
breytt. Það verður væntanlega
ekki fyrr en að auðugu ríkin sjá
sér raunverulega ógnað, að þau
fara að sjá að sér. Á meðan er
nauðsynlegt að alþjóðastofnanir
og samtök eins og Sameinuðu
þjóðirnar séu opin fyrir vandan-
um. Þessi vandamál verða kann-
ski ekki leyst nema með því að
veita þeim alþjóðastofnunum
sem um málið fjalla yfirþjóðlegt
vald.
Við sjáum til dæmis það ágæta
starf sem unnið var af Brundt-
land-nefndinni um umhverfismál
og vanþróun. Þar var bent á
nauðsynlegar leiðir, en ekkert
þeirra ríkja sem tóku þátt í því
starfi hafa sýnt minnstu tilburði
til að fylgja þeim ráðum í reynd.
Ég er því þeirrar skoðunar að erf-
itt verði að grfpa til ráðstafana
sem duga fyrr en að íbúar norður-
álfunnar sjái sér beinlínis ógnað.
Auðvitað þarf meðvituð stjórn-
arandstaða að vera opin fyrir
málinu, þannig að hægt verði að
grípa til réttra aðgerða á réttu
augnabliki.
Nafngiftin er
tilfinningamál
Að lokum er Occhetto spurður
að því, hvaða nauðsyn knýji á um
að nafni ítalska kommúnista-
flokksins verði breytt.
Occhetto tekur það fram, að
ítalskir kommúnistar skammist
sín ekki fyrir nafnið á flokknum.
Tillagan hafi hins vegar verið lið-
ur í því að skapa breiðara póli-
tískt afl með þátttöku aðila sem
komið verði til móts við á öllum
sviðum, einnig hvað varðar nafn-
ið á flokknum ef því er að skipta.
Occhetto segir eðlilegt að
gamlir flokksfélagar séu bundnir
flokksnafninu tilfinningalegum
böndum. Það eigi líka við um
hann sjálfan. Hann hafi tengst
kommúnistaflokknum sem ungur
maður og allt líf hans hafi snúist
um flokkinn. Hann muni því
sjálfur ganga inn í það nýja pólit-
íska afl, sem nú sé í mótun, sem
kommúnisti. „Ég hef ekki breyst
skyndilega yfir í eitthvað annað.“
Vandinn sé fólginn í því að finna
þessu nýja og breiðara pólitíska
afli sem stefnt sé að rétt form.
Það sé til dæmis hægt að hugsa sér
lýðræðislegt bandalag framfara-
sinnaðra afla þar sem kommún-
istaflokkurinn myndi kjarnann,
en framboð sé engu að síður á
vegum þessa nýja bandalags.
Aðrir möguleikar séu einnig fyrir
hendi, en þeir verði að vera opnir
til umræðu gagnvart væntan-
legum bandamönnum. Hér sé um
pólitískt frumkvæði að ræða sem
eigi að brjóta leið út úr þeirri
blindgötu sem ítalska lýðræðið
hafi hafnað í með núverandi
flokkaskipan.
Uppgjöf
gagnvart
Craxi?
En felur þessi hugmynd ekki í
sér viðurkenningu á því að Sósíal-
istaflokkurinn undir forystu Bett-
ino Craxi, sem tryggt hefur valda-
aðstöðu Kaþólska flokksins und-
anfarin ár, hafi í raun haft rétt
fyrir sér gagnvart kommúnistum?
Nefnilega að þeir séu óalandi og
óferjandi vegna fortíðartengsla
sinna?
Nei, Craxi hefur ekki rétt fyrir
sér. Það sýnir staða hans nú sem
bandamanns hægri arms Kristi-
lega flokksins. Frumkvæði okkar
er ætlað að ná til allra þeirra arma
vinstri-hreyfingarinnar, sem
standa ekki með Craxi. Frum-
kvæði okkar er ögrun gagnvart
sósíalistum, sem sýnir að það
erum við sem horfum fram á við á
meðan það eru þeir sem eru enn
aftur í 19. öldinni og tala um Pro-
udhon á meðan þeir vasast í því
að stýra ítölskum kapítalisma
með misjöfnum árangri. Við
erum hins vegar að sýna fram á
það að sósíalistar á Ítalíu og ann-
ars staðar verða að endurmeta
allar sínar forsendur. Það þarf
ekki bara að leita nýrra svara við
gömlum spurningum, það þarf
líka að spyrja nýrra spurninga.
Þegar til lengdar lætur, þá trúi ég
því að fall Austur-Evrópu muni
geta leitt af sér sterkari vinstri-
hreyfingu í álfunni og jafnvel fætt
af sér nyja bandaríska vinstri-
hreyfingu, sem moluð var niður
vegna tvískiptingar heimsins.
Slíkt gæti orðið ný reynsla fyrir
vinstri-hreyfinguna, segir Occ- ’
hetto í þessu fróðlega viðtali, sem
hér hefur verið stiklað á.
Innri átök í PCI
Þegar þetta er skrifað er
flokksþingið í Bologna að hefj-
ast. Þar munu fylgismenn Ingrao
og Natta ásaka fylgismenn for-
mannsins um uppgjöf gagnvart
því skálkaskjóli, sem hægriöflin í
þjóðfélaginu hafi fundið í hruni
A-Evrópukommúnismans. Þeir
munu ásaka formanninn fyrir
svik við fortíðina og fyrri leiðtoga
flokksins og alla þá miklu og
stoltu hefð sem ítölsk verkalýðs-
hreyfing á sér í sögu flokksins.
Occhetto mun hins vegar segja að
frumkvæðið sé bæði óhjákvæmi-
Iegt og í fullu samræmi við þá
hefð flokksiris að bregðast við að-
steðjandi vanda á eigin forsend-
um.
Sú skoðanakönnun sem fram
hefur farið innan flokksins að
undanförnu sýnir að djarft frum-
kvæði formannsins hefur hlotið
víðtækari stuðning en ætla mátti.
Ýmsir munu vonast eftir að
flokkurinn klofni, en meiri líkur
eru þó á að samkomulag á milli
arma hans muni nást um það,
hvernig flokkurinn eigi að standa
að væntanlegum bæjarstjórnar-
kosningum. Þótt ekki sé ráðlegt
að spá fyrir um kosningaúrslit, þá
er þess að vænta að sú mikla at-
hygli sem flokkurinn hefur hlotið
vegna frumkvæðis formannsins
muni hjálpa honum til þess að
halda í horfinu í annars erfiðri
stöðu fyrir kosningar. -ólg.
Föstudagur 9. mars 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19