Þjóðviljinn - 12.04.1990, Blaðsíða 3

---------------,
Ó, gamla höfuðborg...
eða: Opið bréf til Dana
Á hverjum degi ganga um göt-
ur Kaupmannahafnar andagtug-
ar, útlendar persónur sem hafa
feiknarlega sterka tilfinningu
fyrir því að þær séu í sinni eigin
borg, á heilagri jörð, innanum
frægar fomleifar sínar, era í
gamla tímanum. Þetta eru íslend-
ingar í gömlu höfuðborginni
sinni. Og enn einu sinni: íslend-
ingar líta ekki á sjálfa sig sem litla
skrítna „bræðraþjóð" úti í hafi,
heldur menningarlegt stórveldi
með sögu sem kemur heiminum
öllum við. Þess vegna erum við
líka í og með roggnir af þessari
borg og þykjumst oft hafa byggt
hana og aukið verðmæfum. Eg
hef oft orðið var við það hvað
Danir og ekki síst Kaupmanna-
hafnarbúar verða undrandi á því
hvað við íslendingar höfum
sterka og allt öðru vísi tilfinningu
fyrir borginni við sundið en þeir.
Erum við íslendingar þeir einu
sem enn líta á Kaupmannahöfn
sem höfuðborg, raunverulega
stórborg og fyrirmynd annarra
höfuðstaða, borg sem við höfum
sérstaka tilfinningu fyrir?
Kaupmannahöfn er gríðarlega
stór þáttur í íslenskri arfleifð, og
okkar sögustaðir í henni eru allt
aðrir en ykkar. Við göngum um
sakleysislegar götur sem bera svo
kunnugleg og fræg nöfn úr ís-
landssögunni, en þið sjáið ekkert
við, fetum varfærnislega framhjá
húsum sem við vitum allt um, en
þið hafið aldrei heyrt um. Okkar
áherslupunktar eru alveg sérstak-
ir og um okkar Kaupmannahöfn,
Íslendinga-Kaupmannahöfn,
hafa verið ritaðar sérstakar
bækur. íslendingar eru meira að
segja aldir upp við það, að gamla
Kaupmannahöfn sé að talsverðu
leyti reist og skreytt fyrir ísienskt
fé, ágóðann af íslandsviðskiptum
Dana, því héðan fluttu þeir satt
að segja mjög dýrmætan varning
og höfðu ráð manna í hendi sér.
Koparþökin á turnunum eru úr
kirkjuklukkum sem þeir stálu af
okkur við siðaskiptin, það vissu
nú allir. Veiðifálkarnir, brenni-
steinninn (í danska púðrið, sem
líka var útflutningsvara héðan),
ull í forhlöð í riffla, skinnfeldir,
olía, kvenhár, æðardúnn, rjúpu-
kjöt, þurftalitlir og sterkir hestar
til erfiðisvinnu, - svona mætti
lengi telja. Og þetta er ekki lítið
magn ef að er gáð, heldur mikil
viðskipti. Best má mæla þetta af
því, að engar framfarir, bygging-
ar, vélatækni eða annað kom til
sögunnar uppi á eyjunni á með-
an. Hagnaðurinn hvarf og birtist
hér í varanlegum verðmætum.
(Hins vegar segjum við núna,
þegar við rennum augum yfir ný-
lendusöguna, „Guði sé lof að það
var þetta ljúfa fólk, Danir, hvern-
ig útreið hefðum við fengið hjá
Bretanum, Frakkanum eða Þjóð-
verjanum?“)
Við misstum líka fullt af fólki
til ykkar, atgervisflótti er ekkert
nýnæmi fyrir okkur. Afburða-
fólkið okkar varð embættismenn
hjá ykkur, fór í utanríkisþjónust-
una og hingað og þangað, sumir í
herinn. Aðra misstum við í tugt-
húsin, - í Stokkhúsinu var óeðli-
lega hátt hlutfall íslendinga.
Reyndar voru það íslenskir sýslu-
menn og ráðamenn sem dæmdu
þá þangað, en þeirra var þræls-
lundin að reyna að sýnast sem
bestir og samviskusamastir þjón-
ar herraþjóðarinnar. Þegar mað-
ur bjó í Kaupmannahöfn lét mað-
ur eins og flestir aðrir íslendingar
sem þar hafa gist öldum saman,
fór helst ekki út fyrir hana.
Einn landi minn sem gegndi
ábyrgðarmiklu embætti á vegum
stjórnarinnar áratugum saman á
NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 3
síðustu öld í Kaupmannahöfn fór
ekki út fyrir múrana fyrr en á
gamals aldri og skrifaði gömlum
íslenskum námsfélaga sínum úr
borginni í ofboði fréttimar: Það
var fallegt uppi í sveit í Dan-
mörku. Hann var búinn að fara
þangað og sá þetta með eigin
augum. Þeir höfðu verið svo viss-
ir um að þangað væri ekkert að
sækja, að þeim hafði aldrei dottið
í hug að svo mikið sem líta á
landslagið, allir vissu að það var
skelfilegt, fjallalaust, klettalaust,
en umfram allt fossalaust. Um
það hafði vinsælasta rómantíska
skáld íslendinga (og þar með enn
þann dag í dag það vinsælasta),
Jónas Hallgrímsson, ort svo, að
honum þætti vænna um garðana
og blómin á Sjálandi, ef það gæti
gefið honum „gamla fossahljóm-
inn“.
Mér finnst það furðulegt núna,
að á námsárunum í Kaupmanna-
höfn heimsótti maður bæi og
byggðir í Noregi, Svíþjóð, Fær-
eyjum, Þýskalandi og Frakk-
landi, fór suður að Miðjarðar-
hafi, en kom því aldrei í verk að
sjá neitt af Danmörku utan
Kaupmannahafnarsvæðisins
nema Víkingaskipasafnið í
Hróarskeldu og Dyrehavsbakk-
en. Kaupmannahöfn var það sem
gilti. Helst innan vatnanna.
Þegar við göngum Köbmager-
gade erum við ekki í vafa um að
þetta er “Kjötmangarastræti",
því gatan heitir Kjötmangarinn
hjá okkur. Frúarkirkja og Brim-
arhólmur eru rammíslensk heiti.
Á Ráðhústorginu er eins víst
að maður hitti íslenska biskup-
inn, forsætisráðherrann,
stjórnmálamenn, athafnamenn,
listamenn - eins og að hitta þá í
Reykjavík. Við kippum okkur
ekkert upp við það að heyra ís-
lensku talaða á Strikinu eða í
stórverslunum, satt að segja
finnst mér þær alltaf krökkar af
íslendingum þegar ég fer þar um.
Straumurinn liggur enn hingað.
En mikið fannst manni ein-
kennilegt að fólkið í Danmörku
talaði ekki eins og persónurnar í
Ævintýrum H.C. Ándersens og
Andrési Önd. Enhvem veginn
hafði það síast inn í mann að
maður vissi hvemig danskt talmál
væri. Andrés var vinsælasta tíma-
rit á íslandi og menntamenn
höfðu nær undantekningarlaust
lært undirstöðu sína í málinu með
hjálp Fedtmule og Jóakims von
And. Og við eigum svo frábæra
þýðingu á H.C.Andersen, að
maður hafði gert sér afar háar
hugmyndir um orðkynngi og
virðuleika dansks talmáls. En
samanburðurinn milli Reykja-
víkur og Kaupmannahafnar er
ósanngjarn. Hvað hefur Kaup-
mannahöfn upp á að bjóða í sam-
anburði lengur? Allan þennan
tíma í Danmörku sá maður
hvorki haus né sporð á kónga-
fólkinu. Hins vegar hafði maður
séð Friðrik níunda á götu í
Reykjavík og Margrét drottning
og Hinrik prins féllu ágætlega inn
í götumyndina seinna.
Þið verðið að athuga að þetta
er eina höfuðborgin í heiminum
þar sem hægt var að rekast á Nix-
on forseta á kvöldgöngu kringum
Tjörnina og sjá Lyndon B. John-
son klifra upp á girðingu til að
fólk gæti heyrt betur í honum
niðri við strætisvagnaendastöð-
ina. Ég hef mætt heimsfrægum
kvikmyndaleikurum í miðbænum
í Reykjavík án þess að nokkur
tæki eftir þeim. Hefur Karl Bret-
aprins einhvern tíma ekið leigubíl
í Kaupmannahöfn? í Reykjavík
fékk hann að prófa ameríska
lúxuskerru og setti bflstjórann
aftur í. Karl Bretaprins fer þama
líka um í sínum árlegu laxveiði-
túrum. Á íslandi gegnir það
nokkurri furðu ef maður rekst
ekki annað slagið á frægt fólk eða
er málkunnugur því. Ekkert af
því tagi gerðist í Kaupmannhöfn,
og þó átti þetta að heita höfuð-
borg. Östervold var aðsetur
Jóns Sigurðssonar, St. Peder-
stræde ber skilti með nafni Jónas-
ar Hallgrímssonar. Það er hans
gata í huga mínum, ekki ykkar.
að Reykjabyggð 18, Mosfellsbæ,
ertil sýnis með öllum húsbúnaði skírdag,
laugardag, páskadag og annan í páskum kl. 13-18.
Glæsilegt 2ja hæða einbýlishús með blómaskála
og tvöföldum bílskúr, samtals 253 m2 á 17 millj. kr
Leiðin er merkt.
Happdrætti dvalarheimilis aldraðra sjómanna
Ólafur H. Torfason skrifar