Þjóðviljinn - 01.06.1990, Blaðsíða 9

Loksins
kemur
Kantor!
- og kemur aldrei
aftur
Tadeuz Kantor er ef til vill
skærasta stjarnan í evrópsku
leikhúsi eftir seinna stríð. Það er
að minnsta kosti ljóst að þegar
leiklistarsaga þessarar aldar
verður metin mun nafn hans vega
þungt. Þó er hann enn sem komið
er nánast óþekktur hér uppi á ís-
landi. Ástæðan fyrir því er ein-
faldlega sú að engin leið er að
endurskapa list hans og ekkert
leikhús getur tekið verk hans til
sýninga, þar sem hann semur
hvorki leikrit né sviðsetur verk
annarra höfunda. Hann yrkir
hins vegar sýningar sínar úr þeim
efnivið sem sviðsrýmið er og
leikhópurinn Cricot 2, sem hefur
starfað undir hans stjórn með svo
til óbreyttri áhöfn um áratugi.
Inntak sýninga sinna byggir
Kantor á persónulegri reynslu og
ómenguðum minningum lítils
drengs sem ólst upp í furðuheimi. r
Krakár á millistríðsárunum og
þar er bæði harmur og háð, en
umfram allt ljóðræna. Kvikmynd
eða myndband af óviðjafnan-
legum sviðsgaldri Kantors getur
einungis fært okkur daufan
enduróm vegna þess að hann á
einungis heima á leiksviði og ein-
ungis í leikhúsi er unnt að njóta
hans. Af þessum sökum er hann
lítt þekktur hér á landi. Þeir ís-
lendingar sem þó hafa séð sýning-
ar Kantors á einhverri af þeim
fjölmörgu leiklistarhátíðum sem
hann hefur gist undanfarna ára-
tugi, hvort heldur í Evrópu, Am-
eríku eða Asíu, eru á einu máli
um að þær séu mikilfenglegt
sjónarspil og eigi engan sinn líka.
Kantor er skýrt dæmi um
myndlistarmann sem nægir ekki
léreftið eitt og verður að sprengja
stórbrotinni sköpunargáfu sinni
leið inn á rúmbetri vettvang.
Þann vettvang fann hann í hinni
þrívíðu og lifandi Iist leiksviðsins.
Eftir sem áður er Kantor mynd-
listarmaður sem semur sviðsverk
sín samkvæmt ýtrustu kröfum um
myndbyggingu og litasam-
setningu. Þó er hér margt fleira á
ferð en myndlistin ein. Við getum
til dæmis líkt verkum hans við
máttuga hljómkviðu þar sem
hver þáttur á sinn rétta stað allt
frá largó til scersó og frá dimínú-
endó til crescendó; og aðeins á
leiksviðinu tekst samruni þessara
listgreina, eins og góð ópera er
jafnan til vitnis um. Það er með
þessum samruna sem Kantor
skapar magnað andrúmsloft,
hreina leiklist sem þrífst ekki
annars staðar en í leikhúsi.
Listahátíð hefur nokkrum
sinnum áður reynt að fá Kantor
hingað með alþjóðlegan leikhóp
sinn en ekki tekist fyrr en nú. Hér
er því loksins einstakt tækifæri til
að komast í snertingu við þann
leikhúslistamann sem raunveru-
lega hefur tekist að auðga leiklist-
ina, og einstakt tækifæri til að
upplifa eitthvað í leikhúsi sem er
engu líkt. Þegar list andartaksins
rís hátt verður hún ógleymanleg
þeim sem eru til vitnis. Þannig er
list Kantors. Að áhrifamætti jafn-
ast hún á við málverk eftir Dalí,
sinfóníu eftir Beethoven, skáld-
sögu eftir García-Márques og háa
C hjá Pavarotti. List Kantors er
sem sagt aðeins hægt að líkja við
það besta í öðrum listgreinum og
þó er hún einstök vegna þess að
hún lifir einungis í leiksýningu
stutta stund - og deyr með meist-
ara sínum. Kantor kemur aldrei
aftur.
Kantor og Cricot 2 sýna „Ég
kem aldrei aftur“ í Borgarleik-
húsinu 5. til 8. júní n.k.
Árni Ibsen
Föstudagur 1. júní 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 9