Þjóðviljinn - 13.07.1990, Blaðsíða 17

Göngum við í kringum
í grein sem Guðmundur
Magnússon birti fyrir nokkru í
DV segir hann á þá leið, að um-
ræður um möguleg og hugsanleg
tengsli íslands við Evrópubanda-
lagið hafi til þessa verið um of
bundnar efnahagsmálum. Menn
hafi lítt litið á menningarþáttinn.
Nema þá til að vara við því að
innganga í Evrópu gæti leitt af sér
menningarleg stórslys fyrir ís-
lendinga.
Það er rétt hjá Guðmundi, að
umræðan um menningarþátt
þessa dæmis hefúr verið rýr. Þeir
sem helst fjalla um menningu og
listir hér á landi hafa haft mjög
hægt um sig flestir í Evrópuum-
ræðunni. Hitt er svo lakara hvem-
ig Guðmundur tekur þetta mál
upp sjálfúr. En það gerir hann í
stuttu máli sagt undir þeim for-
merkjum, að allt hjal um menn-
ingarleg slys í tengslum við inn-
er mjög ólíklegt að tækifærin bíði
framundan í löngum röðum.
Markaðslögmál og fjölmiðlafár í
„heimsþorpinu” svokallaða - þau
hafa ekki aukið áhuga á smá-
þjóðamenningu, hvað sem það
annars er sem smáþjóðir hafa til
bmnns að bera. Þvert á móti: í
heimsþorpinu em allir að keppast
við að likja eftir Stóra bróður
hvers tíma, reyna að sýna að einn-
ig þeir kunni vinsældaformúlur
hans (alþekkt dæmi um þetta em
Evróvisjónlögin). Einnig í há-
menningunni svokölluðu eykst
bilið á milli þeirra „tíu á toppin-
um” í hverri grein og allra hinna.
Og þessir tíu eiga svotil alltaf
stórþjóð að baki sér.
Islensk menning lifir á því að
við sjálf leggjum rækt við hana og
vitum af henni - allt annað er til-
viljun sem getur verið gleðileg,
en bjargar engu.
menningarháskann
göngu í Evrópu sé út í hött og beri
helst vott um íhaldssemi, van-
metakennd og annan aumingja-
skap. Þvert á móti: innganga í
Evrópubandalag sé tækifæri til að
„efla listir og menningu” eins og í
fyrirsögn greinarinnar segir.
Væntingar
smáþjóða
Guðmundur notar m.a. þessa
röksemd hér:
„Staðreyndin er sú að það er
almenn skoðun forystumanna
hinna Ijölmörgu smáþjóða í lönd-
um Evrópubandalagsins að þeir
eigi meiri möguleika á að styrkja
og rækta þjóðemi sitt og menn-
ingu með því að vera innan
bandalagsins en utan þess.”
Þetta er svo stór íullyrðing að
hún verður röng. Hér er átt við
það, að ýmsir talsmenn smáþjóða,
sem ekki eiga sér þjóðríki - Bask-
ar á Spáni, Bretónar í Frakklandi
- þeir hafa látið uppi vonir um að
Evrópubandalagið gæti orðið
þeim að nokkru haldi. Það bygg-
ist á því, að þeir vona að fjarlæg
yfirstjóm í Brussel rynist þeim
skárri en ffanska eða spænska
þjóðríkið sem þeir hafa ekki sem
besta reynslu af á liðinni tíð. (Vita
menn hér að ekki er langt síðan
bömum þessara minnihlutaþjóða
var refsað fyrir að tala móðurmál-
ið í skólanum?) Þeir hafa gert það
upp við sig að enginn muni leyfa
þeim að stofna sjálfstæð þjóðríki
lengur (í því efni sýnist staða
þeirra vera enn þrengri en t.d.
Eystrasaltsþjóða í Sovétrikjun-
um) - og vona þá að það sé þeim
í hag ef valdið flyst um set, er
lengra frá þeim. Rétt eins og það
var skárra fyrir Islendinga að eiga
eitthvað að sækja undir fjarlægan
páfa í Róm en að sitja uppi með
einvaldan Danakóng sem tiltölu-
lega nálægan hæstráðanda í ver-
aldlegum og geistlegum efúum.
Misjöfn staöa
Allt öðru máli gegnir svo um
þær þjóðir sem verið hafa sjálf-
stæðar og fullvalda: þær hafa
ýmsu að tapa á menningarsviði í
allsheijar „samrunaþróun” í Evr-
ópu. Og fátt að græða: við vitum
vel að þau lítt heftu markaðslög-
mál sem eru kjami máls i Evrópu-
samstarfi, þau gera í sjálfu sér ekki síður
ekki nokkum skapaðan hlut fyrir
eigin menningu smáþjóða. Svo
dæmi sé tekið af jafn öflugum
menningarmiðli og veigamiklum
sem kvikmyndin er þá vitum við
ofúrvel, að meira að segja kvik-
myndagerð stórþjóða eins og
Frakka og ítala stendur afar höll-
um fæti í „heimsþorpinu” gagn-
vart filmurisanum engilsaxneska.
Ellefu alda
hreysti
Guðmundur Magnússon notar
í máli sínu lýðskmm og þreytt
hreystiyrði um hinn mikla styrk
íslenskrar menningar. Þessu safn-
ar hann saman í þessa klausu hér:
„Við eigum í fyrsta lagi ekki
að láta vanmetakennd gagnvart
útlendri menningu og siðum
stjóma okkur. Við eigum enn síð-
ur að telja okkur trú um að við
séum öðru fremur að veijast á-
sókn, varðveita og geyma. Minja-
söfn em ágæt og nauðsynleg en
þau em ekki fyrir þjóðir. Allra
síst em þau fyrir okkur Islendinga
sem höfum sýnt það og sannað
með ellefú alda sögu okkar að við
getum tileinkað okkur alþjóðlega
menningarstrauma án þess að
glata þjóðlegum sérkennum okk-
ar.”
Hreystiyrðin um styrk okkar
þjóðemis í ellefú aldir em orðin
ansi þreytt. Fyrr á öldum vom til-
vemforsendur okkar blátt áfram
allt aðrar en nú. Við lifðum af á
þrjósk-
unni — en
á því, að við vomm nógu langt frá
Englandi og Danmörku til að
komast hjá því að fá yfir okkur er-
lenda kaupstaði. Vissulega kunn-
um við að taka við erlendum tíð-
indum og gera þau íslensk. Siða-
skiptin gengu ekki af tungu okkar
dauðri vegna þess að við áttum
menn sem höfðu manndóm í sér
til að láta fjölmiðlun þess tíma
arstrauma”. Og þess vegna tala
jafnt róttæklingar sem Morgun-
blaðsritstjórar um að „veijast á-
sókn”, „varðveita” rætur okkar og
fleira það sem herskár fijáls-
hyggjumaður, Guðmundur
Magnússon, telur sveitamennsku
og lítilmennsku og vanmeta-
kennd. Og menn gera sig seka um
þennan þjóðemismálflutning
blátt áffam vegna þess, að saga
okkar sjálfra og annarra þjóða
hefúr kennt okkur þau einföldu
sannindi að tilvera smáþjóðar er
aldrei sjálfsagður hlutur. Hvort
sem hún er fátæk eða efnum búin.
Tilvera smáþjóðar er ávallt verk-
efni, málstaður, tvísýna.
Leggjum undir
okkur heiminn!
Menn sem hugsa líkt og Guð-
mundur Magnússon segjast sem
fæst vilja af þessu vita. I staðinn
bregða menn á eitthvert bjartsýn-
isþrugl sem kostar þá ekki
nokkum skapaðan hlut. Við eig-
um ekki að varðveita og geyma,
segja þeir, heldur ryðjast ffam
Aftur til
stuölanna!
Eins og áðan sagði: Guð-
mundur Magnússon fússaði því
og sveiaði að menn hefðu mjög
hugann við þá hlið menningar-
vanda okkar sem veit að því að
veijast, varðveita og geyma. En
nú gerist það sama og í Leirgerði,
sálmabók upplýsingaraldar: eitt
rekur sig á annars hom. Þegar sá
sami Guðmundur Magnússon fer
í grein sinni að skýra ffá því hvað
honum finnist að helst eigi að
gera til að „styrkja innviðina” í
menningunni þá nefnir hann þetta
tvennt:
„Við eigum svo dæmi sé tekið
að kenna atburðasögu þjóðarinn-
ar í skólum en leggja minna upp
úr samfélagsfræðum bavíana og
úlfabama eins og til skamms tíma
var í tísku. A sama hátt eigum við
að leggja rækt við ljóðform stuðla
og höfúðstafa af því við emm
eina þjóðin í heiminum sem kann
að fara með þau verðmæti.”
Þegar til kastanna kemur er
WiÍífti^Miinniir MmiiTir
tílrtWlllÍl ltliWllAjrfllfflíf Ilfflflilili
WHIWIW liWIIWfWWitl miffiTi*

Ílffrtli1
TMWÍllÍ W0nM

fara ffam á íslensku - þýða Biblí-
una og prédika á íslensku.
Frammistaða okkar í fjölmiðla-
málum okkar tíma, í sjónvarps-
málum, er reyndar öllu lakari.
HELGARPISTILL
Vöm og
varöveisla
En hvað um það: áhrifa-
streymi til landsins er allt annað
nú - og það tengist
Arni ekki endilega því
Bergmann
sem við emm vön
að kalla „menning-
galvaskir og leggja undir okkur
heiminn með menningu eins og
þá dreymdi um Einar Benedikts-
son og Sölva Helgason. Guð-
mundur Magnússon segir:
„Á ekki íslensk menningar-
sköpun fúllt erindi á alþjóðlegan
vettvang? Era ekki tækifærin
framundan?”
Vitanlega getur íslensk menn-
ingarsköpun átt fúllt erindi við
aðrar þjóðir og sjálfsagt er að láta
á þá möguleika reyna - enginn
mælir því í mót. En við verðum
víst að bíta í það súra epli að það
Guðmundur Magnússon hat-
rammur varðveislusinni. Meira
að segja í neikvæðri merkingu.
Hans ihaldssemi er svo þröng, að
honum finnst bersýnilega mestu
skipta að leiðrétta nú verk þeirra
óþurflarmanna sem hurfú ffá
stuðlum og höfuðstöfúm í ljóða-
gerð með atómkveðskap skömmu
eftir strið - eða þá þeirra, sem
vildu að böm lærðu ekki aðeins
um atburði liðinnar tiðar heldur
fengju nokkum hvata til að hugsa
um það í leiðinni hvers vegna at-
burðir gerðust. Þannig er nú það.
Föstudagur 13. júlí 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA17