Þjóðviljinn - 27.07.1990, Page 14

llff'T
„Haustlandslag meö fjórum trjám“ (1885).
Árni Blandon skrifar
í tilefni af hundrað ára
ártíð van Goghs
HLJOMKVIÐA NATTURUNNAR
Vinœnt van Gogh
30.3.1853 - 29.7.1890
„Þegar komið er inn í þorpið
blasir við skemmtileg sjón: Geysi-
mikil mosagróin þök á hýbýlum,
gripahúsum, kindakofum, hlöð-
um.
Þessi breiðu hús standa á milli
eikartrjáa sem eru í dásamlegum
koparlitum. í mosanum eru gul-
grœnir tónar; í jarðveginum eru
rauðleitir tónar, eða bláleitir eða
gulir og dökklillagráir; í gróand-
anum á kornökrunum eru ólýsan-
lega tœrir tónar; í blautum trábol-
unum, svartir tónar, andstœðu-
litir hins gullna haustlaufaregns
sem sviðrast og þyrlast um - lafir í
lausum skúfum, eins og því hafi
verið þeytt saman, himinbjarm-
inn glitrar í gegnum það - hang-
andi á öspunum, linditrjánum,
birkinu og eplatrjánum.
Himinninn heiður og tœr, geisl-
andi, ekki hvítur heldur í óræðum
fjólubláum lit, hvítglitrandi og
rauður, blár og gulur, allt er ið-
andi og maður finnur fyrir raka-
num fyrir ofan og hvernig hann
rennur saman við þunna þokusl-
œðuna neðra - og samræmir allt í
tónarófi úr mildum gráum litum. “
Framanritað er hluti úr bréfi
sem Vincent van Gogh skrifaði til
bróður síns í nóvember 1883.
Hann var þá þrítugur að aldri,
hafði barist í þrjú ár við að reyna
að ná tökum á teikningu og
málaralist, átti sjö ár óiifuð.
Hann lést 29. júlí árið 1890. Eins
og kunnugt er reyndi hann að
stytta sér aldur með því að skjóta
sig (fyrir nákvæmlega 100 árum)
en skotið geigaði og því tók það
hann tvo daga að deyja.
Pað kemur fram síðar í bréfinu
(sjá lok þessarar greinar), að
hann er á þessum árum langt frá
því að vera kominn á það flug í list
sinni að hann geti gripið and-
rúmsloft augnabliksins í lands-
laginu og málað það á striga. En
h§nn er nægilega næmur og
sk'arpur til að draga upp mynd í
orðum af því sem hann sér og lýsa
því skýrt og greinilega.
Vincent
Hann vildi láta kalla sig Vinc-
ent vegna þess að það er ekki á
nokkurar þjóðar færi, nema
Hollendinga, að bera fjölskyldu-
nafn hans rétt fram (það er borið
fram á hollensku eitthvað á þessa
leið: Fan Hgrogrh). Við íslend-
ingar köllum hann venjulega fan
Gogh, en enskumælandi þjóðir
van Gogh. Okkar framburður á
nafni hans er því að hálfu leyti
enskur en ekki nema að hálfu
leyti hollenskur. Þess vegna er
lang best að fara að ráðum hans
sjálfs og nota einungis fyrra nafn-
ið hans, Vincent. Enda merkti
hann myndir sínar þannig (þær
fáu sem hann merkti).
Margar óheillavænlegar mynd-
ir hafa verið dregnar upp af Vinc-
ent. í nýjustu kvikmynd japanska
kvikmyndameistarans Kuros-
awa, „Draumar“, sem er saman-
sett úr draumum hans, lætur þessi
aldni meistari bandaríska kvik-
myndaleikstjórann Martin Scors-
ese leika Vincent í stuttu atriði.
Vincent er þar spurður að því
hvers vegna hann hafi skorið af
sér eyrað. Svar hans er á þessa
leið; „Mér tókst ekki að mála það
nógu vel, svo ég skar það af“.
Líklega kæmist enginn upp
með að láta slíka firru frá sér fara
nema heimsfrægur listamaður.
Það er ákaflega óviðkunnanlegt
þegar viðurkenndur (en dekr-
aður) listamaður, sem hefur
fengið allan meðbyr hins stóra
listaheims samtímans, gerir slík
elliglöp og níðist með þessum
hætti í misheppnaðri aulafyndni á
þeim sem alla sína ævi var fá-
tækur, minnimáttar og að mestu
leyti misskilinn. Fólki ætlar seint
að lærast að hafa samúð með
þeim sem erfitt eiga eða þá að
menn vilja ekki skilja að það var
slys að Vincent skyldi skera af sér
eyrnasepilinn í absint-, floga- og
geðveikiskasti, hinn 23. desemb-
er 1888. Eftir þennan atburð fékk
hann sex svipuð flogaveikiköst og
dvaldi í heilt ár á geðveikrahæl-
um í Suður-Frakklandi.
í nýjustu kvikmynd sinni,
„ Vincent og Theo“ fer bandaríski
kvikmyndagerðarmaðurinn Ro-
bert Altman ekki betur með
Vincent. Verið getur að Altman
hafi rétt fyrir sér í því að Theo,
bróðir og fjárhaldsmaður Vinc-
ents, hafi verið með sífilis, orðið
geðveikur af þeim sjúkdómi, sem
síðan gæti hafa dregið hann til
dauða (Theo var fjórum árum
yngri en Vincent og dó aðeins
fimm mánuðum og 23 dögum á
eftir honum). En hitt er víst að
Vincent var ekki sá vanstálpaði
stauli sem Altman lætur í veðri
vaka í þessari mynd að hann hafi
verið. Bréf hans til bróður síns
Theos og listamannanna van
Rappards og Emile Bemards
bera vitni um mjög sterkar gáfur,
afar mikið sjálfstæði, frumleika
og djúpa hugsun.
Raunin er sú að öll hans mynd-
list er sprottin upp úr heimspeki-
legum vangaveltum hans þar sem
kenningin er alltaf undanfari út-
færslunnar. Hann var af prestum
kominn en hafnaði öllum trúar-
kreddum eftir að hann tók að
hugsa sjálfstætt. Framan af ævi
hafði hann verið mjög trúaður en
þegar honum fór að ofbjóða trú-
arhræsnin sem alls staðar blasti
við, ásamt mislestri opinberra
handhafa trúarinnar á breytni
Krists, sneri hann sér alfariö’áð
dýrkun á náttúrunni og hljóm-
kviðunum sem hann heyrði þar.
Það má því segja að náttúran hafi
orðið hans Guð upp frá því.
Listaverkasalinn
Það er ýmislegt í lífi Vincents
sem vill gleymast í afmælisbóka-
flóði því sem streymt hefur á
„Sjálfsmynd. Með reifað höfuð og reykjarpípu" (1888).
14 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 27. júlí 1990