Þjóðviljinn - 07.09.1990, Síða 10

„Til vinarins sem
bjargaði ekki lífi mínu“
Skáldsaga um eyðni velcur athygli í Frakklandi
Þar sem skáldsögur gefa
gjarna nákvæma mynd af þeim
tíma, þegar þær eru ritaðar, og
ganga oftlega á hólm við helstu
vandamálin sem þá eru á dag-
skrá, er engin furða þótt nú sé að
skjóta upp kollinum dágóð upp-
skera af skáldsögum sem fjalla
um einn helsta ógnvald líðandi
stundar, sjúkdóminn eyðni. Ef
sagnfræðingar framtíðarinnar
verða eitthvað líkir þeim sem nú
troða svörðinn, má búast við að
þessar skáldsögur verði síðar
meir taldar hin merkasta heimild.
En reyndar er alveg ástæðulaust
að setja þetta í framtíð: í þeim
skáldsögum sem taka þetta efni
til meðferðar geta lesendur
fræðst mikið, kannske um sjúk-
dóminn sjálfan en a.m.k. um við-
horf manna til hans og þær tilfinn-
ingar sem honum eru bundnar.
„Bókmennta-
sjúkdómur“
En vera má að þessi sjúkdómur
skipi enn stærra rúm í sumum
skáldsögum. Fróðir menn hafa
nefnilega bent á að svo virðist
sem eyðni sé farið að leika svipað
hlutverk í vissum anga samtíma-
bókmennta og berklar eða frans-
ós í skáldverkum nítjándu aldar-
innar: sé þessi sjúkdómur okkar
daga notaður sem „hvati“ eða
„framkallari“ á alls kyns tilfinn-
ingar manna eða í mannlegum
samskiptum. Þannig sé hann orð-
inn e.k. „bókmenntasjúkdóm-
ur“.
Dæmi um þetta allt má finna í
franskri skáldsögu um eyðni, sem
kom út nú í vetur og hefur fengið
mjög góða dóma. Ymsum kynni
þó að finnast orðið „skáldsaga“
hæpið við nánari athugun, þar
sem frásögnin, sem heitir „Til
vinarins sem bjargaði ekki h'fi
mínu“ og er eftir ungan höfund
að nafni Hervé Guibert, er sögð í
fyrstu persónu, af manni sem ber
nafn höfundar sjálfs, og það kem-
ur strax í ljós að hún fjallar að
verulegu leyti að minnsta kosti
um mjög svo raunverulega at-
burði. En höfundurinn vinnur
sérlega vel úr efninu og lyftir
hversdagslegum viðburðum upp í
æðra veldi með stílnum. Verður
manni stundum hugsað til
austurríska höfundarins nýlátna,
Thomasar Bernhards, sem Hervé
Guibert vitnar reyndar rækilega í
og úthúðar mjög - fyrir það að
hann skrifi svo vel um skyld efni
að enginn geti á eftir honum
komið...
Drephlægilegt
Kannske freistast því margir
lesendur bæði innan og utan
Frakklands til þess fyrst og fremst
að lesa verk Hervé Guiberts sem
„lykilskáldsögu", og verður ekki
um það deilt að uppskeran af slík-
um lestri er auðug. Fyrri hluti
sögunnar snýst t.d að verulegu
leyti um örlög og dauða persónu,
sem nefnd er „Muzil“, og fer ekki
á milli mála, að þama er kominn
ljóslifandi heimspekingurinn víð-
frægi Michel Foucault, sem lést
úr eyðni vorið 1984. Sjálfsagt á
eitt atvik úr þessari skáldsögu
eftir að komast á blöð annarrar
sögu. Er þar greint frá því að ein-
hvern tíma í kringum 1981 færði
sögumaður „Muzil“ þá frétt, að
úpp væri kominn í Bandaríkjun-
um nýr sjúkdómur, sem virtist
vera tegund af krabbameini og
legðist fyrst og fremst á arga
menn.
„Krabbamein sem einungis
argir menn smitast af,“ sagði
„Muzil“ og var næstum því oltinn
um koll af hlátri, „það er of fal-
legt til að vera satt. Það er drep-
hlægilegt!"
En eftir því sem best verður séð
var „Muzil“-Foucault þegar
smitaður af eyðni, þegar þessi at-
burður gerðist, þó svo að hann
hefði aldrei heyrt sjúkdóminn
nefndan og vissi því síður um
nokkurt smit. Svo virðist reyndar
sem Foucault hafí aldrei gert sér
fulla grein fyrir sjúkdóminum
sem hann gekk með, og kemur
það glögglega fram í skáldsög-
unni og öðrum sagnfræðilegri
heimildum, og þegar hann lést
var því vandlega haldið leyndu
fyrst um sinn hvað hefði orðið
honum að aldurtila. Sýnir það
10 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ
hve mjög hugarfarið hefur breyst
á sex árum.
Skáldsagan segir síðan frá erf-
iðleikum „Muzils“-Foucault með
hina miklu sögu kynlífsins, sem
hann hafði þá í smíðum, og efa-
semdum hans og hiki við þetta
rit. Eftir að fyrsta bindið kom út
varð margra ára hlé, en svo komu
annað og þriðja bindið út sam-
tímis, og fékk heimspekingurinn
fyrstu eintökin nýkomin úr
prentsmiðjunni, þegar hann lá
fyrir dauðanum. Segir skáld-
sagan, að hjúkrunarmaður hafi
hrifsað bækurnar af honum með
orðunum: „Þessi staður er ekkert
bókasafn“... Kynlífssagan var
síðasta stórvirki Foucaults, en
hún er reyndar ófullgerð. Sam-
kvæmt skáldsögunni ætlaði
„Muzil“ að ánafna sambýlis-
manni sínum útgáfurétti á óbirt-
um handritum, en erfðaskráin
var ógild, og því fékk fjölskyldan
þennan rétt: hefur hún ekki vilj-
að láta birta fjórða bindi verks-
ins, sem höfundur átti aðeins eftir
að leggja síðustu hönd á...
Dauðameinloka
En þessar gagnsæju sögur um
þekktar persónur, þar sem
brugðið er upp kaldranalegum
svipmyndum af ýmsum afkimum
Parísarlífsins, eru ekki nema ein
hliðin á frásögn Hervé Guiberts
og ekki sú mikilvægasta. Meira
máli skiptir sú persónulega hlið
sem að höfundi snýr og snertir
viðhorf hans sjálfs til sjúkdóms-
ins og lýsir jafnframt í gegnum
það þeirri röskun sem þessi nýi
vágestur olli í vissum geirum
manniífsins við Signu, þ.e.a.s.
meðal manna sem voru yfirleitt
ofarlega í þjóðlífinu og áberandi
en töldust væntanlega til
„áhættuhópa“.
Við lestur skáldsögunnar er
erfítt að verjast þeirri hugsun að
sögumaður hafi verið haldinn
einhvers konar „dauðamein-
loku“ og það hafi nánast verið
honum léttir að hún skyldi loks-
ins fá eitthvert ákveðið „inni-
hald“ sem ekki var unnt að kom-
ast hjá: fyrir tilstilli þessa sjúk-
dóms gat hann síðan horft á sam-
skipti manna í kaldranalegu
raunsæi og rýnt í innstu rök lífs-
ins. Tengsl sögumanns við
bandarískan vin hans, sem hann
nefnir „Bill“, ganga eins og
rauður þráður gegnum söguna:
„Bill“ þessi, sem er í nánu sam-
bandi við bandarískar rannsókn-
arstofnanir, verður fyrstur til
þess að segja sögumanni frá þess-
um óþekkta sjúkdómi (það er þá
sem „Muzil“ fær fréttina og hlær
við), og síðan er það hann sem
kemur þeim tíðindum til sögu-
Michel Foucault.
Hervé Guibert.
manns, að búið sé að finna meðal
við eyðni og muni vera hægt að
nálgast það innan tíðar.
Það er aðeins einn galli á þess-
ari gjöf Njarðar: það er eftir að
sannprófa lyfið og verður það
gert á þann hátt að valinn er all-
stór hópur eyðnisjúklinga, helm-
ingnum er gefið lyfið en hinn
helmingurinn fær gagnslaust lyf,
án þess að nokkur einstaklingur
geti vitað í hvorum flokkinum
hann er, og síðan er athugað
hvemig mönnum reiðir af. „Bill“
fullvissar nú sögumann um að
hann (og reyndar ýmsir vinir hans
sem eins er ástatt um) verði valdir
í tilraunina og séð verði til þess að
þeir fái rétta lyfið. En ef það
dragist á langinn að tilraunir hefj-
ist muni hann útvega þeim það
beint úr rannsóknarstofunni.
En svo líður tíminn. Sögumað-
ur er í stöðugum rannsóknum,
mætir í ömurlegum sjúkrahúsum
í úthverfum árla morguns innan
um eiturlyfjasjúklinga og alls
kyns brogaðan lýð og fylgist með
framvindu sjúkdómsins. Ekkert
bólar þó á lyfinu, þrátt fyrir alls
kyns loforð og undanbrögð:
sögumaður fær aðeins óstaðfest-
ar fréttir á skotspónum um að
einhver annar hafi fengið lyfið, -
sem hafði miklu minni þörf fyrir
það á því stigi - og ríkir spenna og
afbrýðiskennd samkeppni í
hópnum. Ýmsar kviksögur ganga
um lyfið: kannske gaf það ekki
enn jafn góða raun og „Bill“
hafði gefið í skyn. Að lokum
kemst sögumaður á þá skoðun,
að „Bill“ hafi aldrei ætlað að
hjálpa honum og félögum hans:
hann hafi einungis veifað þessari
tálvon framan í þá til að fá vald
yfir þeim og njóta þess að leika
sér með þá. „Bill“ er sem sé „vin-
urinn sem bjargaði ekki lífi
hans“.
e.m.j.
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ
Hvað er að gerast? svavar
Laugardaginn 8. september kl. 10 f.h. verður fyrsti laugardags-
fundur Alþýðubandalagsins í Reykjavík á þessu hausti. Svavar
Gestsson kemur á fundinn og segif hvað er að gerast í þessu máli
hjá ríkisstjórninni, og við segjum hvað okkur finnst um málið.
Laugardagsfundir ABR eru rabbfundir, þar serr. upplagt er fyrir
félagana að fá upplýsingar um hitt og þetta með kaffinu, og til að
láta í Ijós skoðanir sínar. Reiknað er með að laugardagsfundir
verði á Borginni aðra eða þriðju hverju viku á næstunni. Allir eru
velkomnir.
Alþýðubandalagið f Reykjavík
T/beGuarúmn
The Guardian fæst nú samdægurs á íslandi.
Útsölustaðir: Eymundsson, Penninn
Kringlunni, Matvörumiðstöðin Laugalæk,
(opið til kl. 23.30 öll kvöld), Rammagerðin Hótel
Esju og Loftleiðum, Ull oggjafavörur
áHóteiSögu.
Áskriftarsíminn er 6210 29.
Síðast en ekki síst minnum við á að í dag hefur
göngu sína Evrópublað og verður framvegis alla
föstudaga.
■H TT^Guardian
Europe
Vegna jarðarfarar
Geirs Hallgrímssonar seðlabankastjóra
verður Seðlabankinn lokaður frá kl. 12 á
hádegi föstudaginn 7. september.
Seðlabanki íslands
Vegna jarðarfarar
Geirs Hallgrímssonar
seðlabankastjóra
verða skrifstofur vorar lokaðar frá kl. 12 á hádegi í
dag, föstudaginn 7. september.
Fiskveiðasjóður (slands
Vegna jarðarfarar
Geirs Hallgrímssonar
seðlabankastjóra
verður Þjóðhagsstofnun lokuð eftir hádegi í dag,
föstudaginn 7. september.
Þjóðhagsstofnun