Þjóðviljinn - 28.09.1990, Page 4

Mynd: Jim Smart
Furðulegt að stofnun-
in skuli hafa lifað af
Sigurður E. Guðmundsson
er á beininu
Húsnæðisstofnun ríkisins
vakti athygli fjölmiðla í síð-
ustu viku þegar ríkisendur-
skoðun birti skýrslu um bygg-
ingasjóði ríkisins og verka-
manna þar sem fram kom að
sjóðirnir stefna hraðbyri í
gjaldþrot. Einnig kom fram í
skýrslunni að rekstrarkostnað-
ur stofnunarinnar hefur aukist
um 92 prósent síðan 1985. í
gegnum hremmingar Húsnæð-
isstofnunar ríkisins síðustu
ár hefur Sigurður E. Guð-
mundsson, framkvæmda-
stjóri, setið við stjórnvölinn -
hann er á beininu í dag.
Var gamla húsnæðiskerfið
frá 1986 ekki dæmt til að mis-
takast?
Menn eru ekki á eitt sáttir
með það einsog kunnugt er. En ég
held að það sé ábyggilega rétt
sem segir í skýrslu Rikisendur-
skoðunar að það brugðust ýmsar
forsendur. Þessi hrikalegi nei-
kvæði vaxtamunur er okkur afar-
mikið í óhag. Kerfið nær greini-
lega ekki tilgangi sínum þegar
upp er staðið. Það bárust miklu
fleiri umsóknir til okkar en nokk-
um mann óraði fyrir, svo brást
líka ljánuagn sem hingað átti að
koma. Ég lít alveg hiklaust þann-
ig á að ríkissjóður hefði átt að
skila okkur miklu meira Qár-
magni, milljarðurinn sem átti að
koma hingað (árlega), kom aldrei
hingað verðbættur og var nýlega
tekinn af okkur. I öðm lagi þá
fóm skuldabréfakaup lifeyris-
sjóðanna hægt og sígandi af stað,
og ef til vill hafa þau aldrei náð
þeim krafti sem þau áttu að ná.
Það olli okkur miklum erfíðleik-
um það umrót sem var í kringum
þessa lagasetningu, bæði mjög
harðar og átakamiklar pólitískar
deilur og eins ofsafengin umQöll-
un ýmissa sterkra fjölmiðla.
Þorsteinn Pálsson hefur lýst
fullri ábyrgð á hendur núver-
andi stjórn fyrir að stefna hús-
næðiskerfinu í gjaldþrot. Er
þetta ekki þungur áfellisdómur
á störf Jóhönnu Sigurðardótt-
ur, fiokkssystur þinnar, sem yf-
irmanns húsnæðismála?
Nei, ég vil ekki líta á þetta
sem áfellisdóm yfir henni. Ég
held að það séu margir sem koma
þar við sögu. Ég lít þannig á að
ríkisstjóm íslands hefði fyrir
mörgum ámm átt að taka ákvörð-
un um breytingu á vöxtum á út-
lánum okkar, og reyndar hlýt ég
að rifja það upp að einmitt vorið
1987, þegar viðræður um myndun
ríkisstjómar Þorsteins Pálssonar
stóðu yfír, þá lýsti ég þeirri skoð-
un minni í fjölmiðlum að það
bæri brýna nauðsyn til að taka
ákvörðun um breytingar á útlána-
vöxtum okkar til að tiyggja fjár-
hag byggingarsjóðanna. A þessu
tímabili hafa setið tvær ríkis-
stjómir. Ég taldi nauðsynlegt að
samræma útláns- og innlánsvexti
stofnunarinnar. Ég átti við það, að
við tökum lán hjá lífeyrissjóðun-
um með mjög háum vöxtum og
endurlánum það fé með lágum
vöxtum. Fjölmiðlar skildu það
sem svo að ég væri að tala fyrir
hækkun á útlánavöxtum stofnun-
arinnar og það var alveg rétt túlk-
un. Ég fer ekkert í launkofa með
það að ég vildi þá þegar að vext-
imir yrðu hækkaðir. I rauninni
hefúr Húsnæðisstofnun um langt
árabil veitt lán með niðurgreidd-
um vöxtum, en það er ekki fyrr en
eftir 1986 að það gerist í stómm
stíl. Ég segi það um áfellisdóminn
að síðan 1987 þegar ég talaði fyr-
ir þessu þá hafa allir stjómmála-
flokkar setið í ríkistjóm utan
Kvennalisti.
Voru það ekki pólitísk mis-
tök að hleypa öllum í kerfið frá
1986 án tillits til tekna?
Ég held að það hafí verið mis-
tök hjá þeim sem stóðu að setn-
ingu löggjafarinnar að hleypa þá
þegar inn í kerfíð þeim sem þurftu
miklu síður á lánum að halda til
íbúðarkaupa. Að mínum dómi
áttu þá, til að byrja með, eingöngu
forgangsmenn að fá hér fyrir-
greiðslu, hinir hefðu mátt bíða.
Ég tel að allir hafí verið teknir
með fyrst og fremst að kröfú líf-
eyrissjóðanna sem vildu tryggja
að þetta fólk héldi réttindum sín-
um. Þetta hefði ef til vill gengið ef
umsóknafjöldi hefði verið eðli-
legur, en hann var algerlega óeðli-
legur. Fyrir bragðið fór allt úr
böndunum. Það fór saman hrika-
leg aðsókn sem kaffærði kerfíð,
ofsafengin umfjöllun sumra fjöl-
miðla átti stóran þátt í því og ekki
nógu mikil skuldabréfakaup af
hálfu lífeyrissjóðanna fyrstu
misserin. Og ennfremur kom rík-
issjóður ekki nógu sterkt inní
myndina þegar frá upphafi einsog
við töldum tryggt að hann myndi
gera.
Telur þú að húsbréfin leysi
vandann?
Ég varð ekkert sannfærður á
stundinni þegar ég fyrst heyrði
talað um þessi húsbréf og ég
fylgdist með þeirri umræðu úr
fjarlægð. Ég er löngu kominn á þá
skoðun að þau séu mjög jákvæð
nýjung. Og ég er sannfærður um
að þau leysa stóran hluta vandans
þ.e.a.s. íbúðaeigenda á almennum
markaði. En ég tel að það sé mjög
mikilvægt að halda uppi félags-
íbúðakerfinu og félagslegum hús-
næðislausnum sem hafa nú
reyndar verið stærri hluti myndar-
innar síðustu árin heldur en
nokkru sinni fyrr.
Það er alveg ljóst að mínum
dómi - og ég tel að greiðsluerfíð-
leikaárin hafí sýnt það - að þótt
menn væru að reyna að eiga íbúð-
ir á almennum markaði þá voru
það svo óskaplega margir sem
réðu ekkert við það. Þetta var
lausn sem ekki hentaði fjölda
fólks. Þá þarf hið opinbera að geta
boðið aðrar lausnir, bæði í formi
félagslegra eignaríbúða og leigu-
íbúða. Þeir fordómar sem eru fyr-
ir hendi í garð leiguíbúða ná ekki
nokkurri átt og samrýmast auðvit-
að ekki nútímaviðhorfúm eða
þörfum og hagsmunum fólks nú
til dags. Það er ekkert lítilmann-
legt við það að vera með íbúð á
leigu frekar en það að vera með
bíl á leigu, maður greiðir eðlilegt
afgjald af notkuninni. Hinsvegar
þarf að tryggja hagsmuni leigj-
enda og leigusala eins og reyndar
var gert með fyrstu húsaleigulög-
gjöfinni, á seinni tímum, frá 1980
sem nú er verið að endurskoða.
Þannig að þetta breytist úr sjó-
ræningjaviðskiptum í traust og
örugg viðskipti þar sem báðir að-
ilar treysta hvor öðrum. Þannig á
það að vera í siðuðu þjóðfélagi.
í gamla kerfinu og hús-
bréfakerfinu hafa áætlanir um
umsóknir brugðist. Hvað er eig-
inlega að?
Eg held að það hafí ekki verið
nokkur leið að átta sig á því í kerf-
inu frá 1986 að svona gríðarlegur
fjöldi lánsumsókna myndi berast.
A tímabili voru horfúr á því að
þriðjungur þjóðarinnar myndi
sækja um lán héma, hvorki meira
né minna. Hvemig á nokkur mað-
ur að geta gert ráð fyrir slíku? Að
því er húsbréfin varðar þá fóru
þau afar hægt af stað. En svo
skyndilega tók þetta miklu stærri
kipp en við reiknuðum með, ein-
mitt þegar komið var fram á sum-
ar, menn almennt og margt starfs-
fólk í sumarleyfi. Þá, takk fyrir,
hellast yfir okkur umsóknir og við
vorum vanbúin til að taka við því.
Hafa kostnaðarsamar
breytingar á tölvu- og símakerf-
um stofnunarinnar og aukinn
almennur rekstrarkostnaður
ekki átt að leiða til betri og
skjótari þjónustu?
Jújú, og hefur gert það. í
skýrslunni er bent á að rekstrar-
kostnaðurinn hefur aukist hér á
milli ára frá 1985 til 1989 og sagt
að hann hafi aukist um 20 prósent
að jafnaði. Ég er ekkert að draga
það í efa, en hinsvegar finnst mér
að það hafí mátt koma miklu bet-
ur fram öll þau feiknalegu verk-
efni sem hafa hlaðist hér á þessa
stofnun - yfírleitt með litlum fyr-
irvara - og hafa valdið alveg stór-
kostlegum kostnaði.
Með fullri virðingu fyrir al-
þingismönnum þá leyfi ég mér að
efast um að þeir hafí gert sér grein
fyrir þessu þegar þeir hafa verið
að samþykkja lög sem síðan hefúr
komið í okkar hlut að hrinda í
framkvæmd. Hugsaðu þér t.d. að
1986 er í raun ákveðið að Hús-
næðisstofnun taki við öllu lán-
veitingahlutverki lífeyrissjóð-
anna. Þama var um að ræða 70 til
80 sjóði, með 70 til 80 starfsmenn
a.m.k., en við fáum fjóra mánuði
til þess að taka þetta að okkur, og
fjölgun á starfsliði var nánast eng-
in. Við bættum við okkur kannski
tveim til þremur mönnum, sem
við fengum heimild til að ráða
með eftirgangsmunum. Síðan
verður umsóknafjöldinn miklu
meiri en nokkur gat gert sér grein
fyrir. Þetta sprengdi tölvumar
tvisvar sinnum hjá okkur. Allar
reglur gjörbreyttust þannig að
semja varð ný forrit og aðlaga
gömul í stómm stíl. Við þurftum
að stækka tölvuna tvisvar áður en
við keyptum tölvuna sem við er-
um með núna, til þess að ráða við
þetta. Það er í rauninni alveg
fúrðulegt að stofnunin skuli hafa
lifað þetta af, þegar hver stór-
breytingin hefúr rekið aðra með
tilheyrandi breytingum á umsvif-
um.
Sýnir þessi vandræðagang-
ur ekki að mat manna á hús-
næðisþörfinni í gegnum árin
hafi verið byggt á vafasömum
forsendum og/eða pólitískri
óskhyggju?
Forsendumar vora metnar af
nefúdinni sem samdi lagaffum-
varpið. En þegar við vorum að
byrja að þreifa okkur áfram með
þetta starf vorið og sumarið 1986,
þá höfðum við ekki margt við að
sfyðjast. Og ég tel að það hafi tek-
ist alveg ótrúlega vel til. Auðvitað
var það pólitísk óskhyggja að
þetta gengi upp einsog það hlýtur
alltaf að vera þegar lagasmiðir
setjast á rökstóla, en einsog kem-
ur fram í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar þá brugðust ýmsar forsend-
ur, sem olli því að kerfið stöðvað-
ist. Það er stopp í dag, það er svo
einfalt.
En ég vil segja í sambandi við
lífeyrissjóðina að samkomulagið
frá 1986 er eitt það hagstæðasta
sem sjóðimir hafa nokkra sinni
gert. Þúsundir ef ekki tugþúsund-
ir manna þyrptust í sjóðina, fólk
sem ekki hefði skilað sér inn í
sjóðina fyrr en seint og um síðir,
jafnvel eftir aldamót. Það má
beinlínis rekja þetta til þess, að
það var gert að skilyrði fyrir hús-
næðisláni að fólk væri í lífeyris-
sjóði. Þar að auki gerðu þeir mjög
hagstæða samninga við okkur um
skuldabréfakaup. En þetta sam-
komulag olli okkur óskaplegum
erfíðleikum í starfí haustið 1986
og ffam á 1988.
Ein að lokum, Sigurður,
hvernig fjármagnaðir þú þín
húsnæðiskaup?
Við hjónin eigum raðhús uppi
í Breiðholti og lentum í misgeng-
istímanum með það, en gátum, til
að byija með, borgað með íbúð-
inni sem við seldum. Síðan feng-
um við lán hér hjá stofnuninni
einsog aðrir. Það var um gríðarleg
skammtímalán úr bönkunum að
ræða, en við voram svo heppin að
við unnum bæði fúlla vinnu, auk
þess var ég í pólitík þá sem ég
þáði Iaun fyrir. Því hafðist þetta
þó það sé ekki svo að skilja að
húsið sé fúllgert, þó við höfum
keypt það fokhelt 1981 - enda er
ég enn á bíl ffá 1980 og skammast
mín ekkert fyrir það.
-gpm
4 SÍÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 28. september 1990