Þjóðviljinn - 28.09.1990, Page 22

Hugsað heim
frá Sankti-
Pétursstræti
Mynd: Jim Smart
Fyrir skörrmu var ég á
gangi um þær slóðir
Kaupmannahafnar, þar sem
fjölmargir þættir í sögu ís-
lenskrar þjóðar spunnust á
fyrri tíð. En svo langt var um
liðið síðan ég hafði komið á
þær slóðir, að þegar ég Iauk
upp hurðinni að „Regensen“
til að líta þar inn í húsagarð-
inn, lá við að mér yrði hverft
við og að ég þyrði varla að
trúa því að ég væri ekki horf-
inn út úr raunveruleikanum
inn í draum um liðinn tíma,
því þarna blasti linditréð við
mér í miðjum garðinum og
umhverfis það trébekkir
ómálaðir og samfastir, allt
einsog það var, þegar ég leit
þennan stað áratugum fyrr, og
þannig hafði staðurinn verið,
að sögn, frá ómunatíð, eða frá
því linditré var fyrst gróður-
sett þarna. Og þegar ég var
kominn inn í garðinn og sestur
undir linditréð, var skarkali
nútímans með bfla sína og
poppara úr sögunni. Að vísu
heyrðust ljúflegir flaututónar
frá einni álmunni, en það
hefði væntanlega eins getað
átt sér stað hvenær sem var á
nítjándu öld. Ég hefði ekki
þurft að verða hissa, þótt Jón-
as Hallgrímsson hefði smokr-
að sér út um einar dyrnar og
gengið í áttina að linditrénu,
en slíkt gerðist ekki, ég sá
enga sýn, heldur var Jónas í
huga mér ásamt ýmsum öðr-
um íslenskum námsmönnum
sem þarna höfðu gengið um
stéttar. Umhverfið var þeirra.
Ekkert gaf til kynna að ég væri
ekki - einsog í einu ævintýri
H. C. Andersens - horfinn
aftur í aldir, nema tvær stúlk-
ur sem komu út úr einni ál-
munni, settust við borð í horn-
inu næst dyrunum sem þær
stigu út um, og fóru að lesa
eitthvert lesefni sem þær
höfðu meðferðis. Það sýndi
mér ótvírætt hvar ég var
staddur í tímanum og að
breytingarnar fyrir utan höfðu
einnig náð inn fyrir þessa
múra, - og þó var ég einnig á
róli í öðrum tíma löngu liðn-
um. En ég gat ekki setið of
lengi í þessari óskiljanlegu
kyrrð, ég átti hér ekki heima,
ég hlaut að ganga út á strætið,
út í iðandi mannhaf minnar
aldar.
Stóra Kanúkastræti, Kaup-
mangarastræti, Krystalsgata.
Bíðum hæg. Enn er lista-
skáldið góða í huga mér, ég
geng inn í Sankti-Pétursstræti
og sjá: enn stendur húsið, þar
sem Jónas féll í stiganum,
útidyrahurðin er einsog hún
var fyrir áratugum, ef ekki á
dögum Jónasar, en þegar ég
ætla að opna til að líta stigann,
þar sem skáldið datt forðum,
verður hurðinni ekki upp lok-
ið, en kominn dyrasími fyrir
þá sem erindi eiga í húsið. Það
gerir ekkert til. Ég hef séð
stigann áður. Það var fyrir
mörgum árum, að ég var á
ferð í Kaupmannahöfn og
hitti Sverri Kristjánsson sagn-
fræðing sem gerðist leiðsögu-
maður minn um gömlu göt-
urnar í borginni. Hann fór
með mig að fyrrgreindu húsi.
Þá voru dyrnar ólæstar og við
fórum hiklaust inn, einsog
þetta væri okkar hús, og
gengum upp og ofan stigann,
mjóan og brattan. Engin fur-
ða þó kominn væri dyrasími
nú á tækniöld, ef margir ís-
lendingar hafa farið samskon-
ar pílagrímsferðir í þetta hús
og við.
„Það var eitt kvöld, er hann
kom heim til sín, í St. Peder-
stræde No. 140, að honum
skruppu fætur í stiganum, og
brotnaði fóturinn fyrir ofan
ökla. Hann gerði ekki vart við
sig, en komst sjálfur upp stig-
ann upp á 3. sal, og lá svo til
morguns. Sagðist hann ekki
hafa viljað ónáða menn, því
hann vissi, að hann gæti ekki
lifað..."
Þannig farast Hannesi Haf-
stein orð um atburðinn í for-
mála að 3. útgáfu á ljóðum
Jónasar, en sem kunnugt er
dó Jónas fáum dögum eftir
fallið og var jarðaður í
Assistentskirkjugarði, þar
sem gröf hans gleymdist. Ég
hugsa um það, þegar ég stend
í Sankti-Pétursstræti, að það
var Jónas Hallgrímsson sem
helst stóð fyrir því, ásamt
Konráði Gíslasyni, að íslensk
tunga var endurreist á nítj-
ándu öld.
Nútímamenn sumir hafa
nefnt það hreintungustefnu
og talið betur henta íslending-
um að láta reka á reiðanum,
óþarfi að amast við útlendum
slettum, þágufallsvitleysum
og öðru slíku. Og hvernig
stöndum við íslendingar núna
gagnvart tungunni? Hvernig
hafa nútímamenn virt það
verk sem Jónas og Konráð
unnu til að lyfta íslenskri
tungu upp úr niðurlægingu á
fyrri hluta nítjándu aldar?
Hvað heyri ég, þegar ég
kem heim frá Danmörku eftir
hálfsmánaðardvöl þar, og
byrja aftur að hlusta á íslenska
útvarpið og íslenska ríkissjón-
varpið sem ættu að vera
traustustu vígi tungunnar?
Málvillur og dönskuskotnar
eða enskuskotnar setningar,
sem ég var orðinn hálfvegis
samdauna af að heyra slíkt á
hverjum degi, skella nú á
hlustum mínum einsog sker-
andi óhljóð. Hreimurinn út-
lendi, sem ég hef margsinnis
nöldrað um, heyrist enn við
og við og lætur verr í eyrum
mér en nokkru sinni fyrr. Ég
var einfaldlega búinn að
gleyma þessu öllu meðan ég
gekk um götur Kaupmanna-
hafnar. En ég hef verið
þeirrar skoðunar, að danska
eigi vel við í Danmörku,
enska á Englandi, en íslenska
á íslandi. Eg skýst aftur inn á
„Regensen“ og læt sem ég lifi
á annarri öld.
Leikfélag Reykjavíkur sýn-
ir í Borgarleikhúsinu: Fló á
skinni eftir George Feydeau.
Þýðing: Vigdís Finnboga-
dóttir. Leikstjóri: Jón Sigur-
björnsson. Leikmynd og bún-
ingar: Helga Stefánsdóttir.
Lýsing: Ögmundur Þór Jó-
hannesson. Leikendur: Arni
Pétur Guðjónsson, Ása Hlín
Svavarsdóttir, Guðrún S. Gísla-
dóttir, Guðmundur Ólafsson,
Helga Braga Jónsdóttir, Jakob
Þór Einarsson, Jón Hjartarson,
Kristján , Franklín Magnús,
Margrét Ólafsdóttir, Pétur Ein-
arsson, Ragnheiður Tryggva-
dóttir, Sigurður Karlsson,
Steindór Hjörleifsson og Þór
Tulinius.
Fyrsta erlenda verkið sem
Leikfélag Reykjavíkur kýs til
sýningar á stóra sviði Borgarleik-
hússins er áttræður franskur farsi,
vel kunnur þorra áhorfenda ftá
sýningu Leikfélagsins í Iðnó
1972, viðurkennt meistaraverk
franskra leikbókmennta á þessari
öld þótt rætur þess liggi djúpt í
gamanleikjahefð Evrópu nítjándu
aldar. Nú er ekki ástæða til að
fetta fingur út í þetta val. Sígildir
gamanleikir eiga alltaf erindi á
svið leikhúsa.
Leikstfll
Flóin er óhemju kröfuhart
verk og hlýtur hver sá flokkur
sem ræðst í sýningu af því taginu
og að tefia fram sínu besta. Kröf-
ur listaverksins heimta ríkulegan
skilning listamanna á þeim tíma
sem það gerist á, hárfína tilfmn-
ingu fyrir þeim stíl sem hentar
verkinu og dregur fram eigindir
þess og boðskap. Farsar Feydeaus
eru ekki einfaldir í gerð: þeir eru
óhemju fiókið vélvirki í athöfn og
atburðarás, þeir krefjast ef vel á
að vera íburðar í leikmynd, ná-
kvæmni í allri eflirlíkingu liðins
tíma og leikstíls sem er laus við
allar ýkjur. Einlægni, innlifun og
fullkomin alvara var það sem
Feydeau sjálfur lagði hvað n'kasta
áherslu á á sínum tíma og það er
kostulegt að lesa þveröfúgar hug-
myndir leikara í þessari sýningu
um aðferð sína í leik og látæði.
Farsar hans eru eitt fullkomnasta
form hins natúralíska leikhúss og
sú stefna að víkja þaðan í frá ger-
ir verkum hans lítið gagn.
Fagraverökl
Hver er sá heimur sem Fey-
deau lýsir svo vel? Grundvöllur
fléttunnar er harla nútímalegur:
tryggð í ástamálum, getuleysi í
samforum, lauslæti, offar í sam-
lífi, innsti kjaminn í borgaralegu
hjónabandi og einkalífi. Og bak-
við allt rís sú ógn sem hlýst af
tryggðarofum og lauslæti. Kyn-
sjúkdómar, tortíming og smán í
borgaralegu samfélagi. Sá heimur
sem hann gerst þekkli var Frakk-
land undir aldamótin síðustu og
þar var meðal stöndugri stétta
lauslæti alþekkt fyrirbæri. Fey-
Flóin
deau dregur því upp raunsæja
mynd í Flónni. Hótel Kisunóra,
sem karlpeningurinn sækir sér til
fróunar, er ekki bara ástarhreiður
fyrir ólofúð pör eða fólk í ffam-
hjáhaldi, hann er skjól fyrir prak-
tiserandi vændiskonur, rekinn af
gamalli mellu og bónda hennar,
sadista úr hemum.
Sífilis og sakleysi
Og inn í þessa veröld flækist
Chandebise, virðulegur trygg-
ingasali. Hamingjusamlega
kvæntur. Hann hefur ekki getað
sinnt Raymonde konu sinni sem
skyldi uppá síðkastið og hún
heldur hann sér ótrúan. Hún nefn-
ir að sjálfsögðu ekki aðrar grun-
semdir sem gætu verið að baki
áhugaleysi hans, getuleysi eða
það sem verra er, smit af lekanda
eða sífilis. Sjálf hefúr Raymonde
um langt skeið notið aðdáunar To-
umel, meðeiganda Chandebise í
tryggingafyrirtækinu. Þann dag
sem leikurinn gerist em þeir ein-
mitt að ganga frá líftryggingu fyr-
ir herra Homenides. Eiginkona
hans er góð vinkona Raymonde
og kvartar sáran yfir mikilli kyn-
þörf bónda síns við hana. Homini-
des er hins vegar æfúr yfir því að
tryggingafirmað heimtar þvag-
pmfur af viðskiptavinum. I heimi
leiksins skiptir það því einu máli
að slík pmfa getur greint kynsjúk-
dóma. Frændi Chandebise er ung-
ur piparsveinn og heldur við þjón-
ustustúlkuna á heimilinu. Þau
sofa saman í fyrmefndu hóteli,
Kisulóm, sem er samskonar stað-
ur og allir Pussycat-barir Vestur-
heims. Læknir heimilisins, Finac-
he, er líka fastagestur á þeim stað.
Og nú vill Raymonde kanna stað-
festu bónda síns og sendir honum
nafnlausa ástaijátningu og boð
um stefnumót. Frú Hominides
skrifar fyrir hana bréfið. Chande-
bise heldur bréfið til sín í fyrstu
en Iætur svo Tourvel hafa það, en
áður stærir hann sig af kvenhyll-
inni við Homenides sem dregur
þegar þá ályktun að nú sé frúin
hans komin með viðhald. Og brátt
stefnir öll hersingin á Kisulóm.
Sýningin sjálf
Nú skal það viðurkennt áður
en lengra er haldið að það er gam-
an á sýningu LR á Flónni. Dauður
maður hlær að þeim endalausa
vitleysisgangi sem Feydeau
spinnur upp af vísindalegri ná-
kvæmni. Hinu er ekki að leyna að
sýningin opinberar með áþreifan-
legum hætti ýmsar brotalamir
sem ég hygg að eigi sér djúpar
rætur í garði þessa höfuðbóls ís-
lensks gamanleiks. Daufieg lýs-
ing og flöt í leikmynd sem talsvert
hefur verið lagt í en er hvergi
nærri fullnægjandi, hvorki sem
smáborgaraleg stofa né sem sóða-
legt hótel. Búningar em ákaflega
misjafnir, sumir nærri lagi þessa
tíma, en aðrir fáránlegir, rangir
miðað við tíma verksins ellegar
hvorttveggja rangir og ósmekk-
legir. Má þar tilnefna búning
Hominides, snyrtiklæðnað hótel-
haldarans, búninga beggja þjón-
ustukvennanna, kjól Raymonde.
Margt getur valdið: kunnáttuleysi
leikmyndahönnuðar, litlar kröfúr
leikstjóra um nákvæmni í slíkum
efnum, jafnvel peningaskortur
sem ég veit að stendur Leikfélagi
Reykjavikur fyrir þrifúm. Vel má
vera að þeir leikfélagsmenn sætti
sig fullkomlega við leikmynd af
þessu tagi. Þeim þyki það litlu
skipta hvort hún er trú tima leiks-
ins, en þá er því til að svara að slík
skoðun er þeim ekki sæmandi.
Lítilþægni
Mér sýnist lítilþægni í fleiri
efnum hafa ríkt í vinnu sýningar-
innar. Þannig væri synd að segja
að tvær aðalleikkonur verksins
fylli vel í hlutverk sín og skapi úr
þeim trúverðugar manngerðir.
Guðrún Gísladóttir og Ragnheið-
ur Tryggvadóttir halda prýðilegri
framsögn, þótt ekki sé hún hljóm-
mikil, en fas og öll fínleg blæ-
brigði í spennandi samsæri þeirra
og hrikalegum eftirleiknum nýta
þær illa til að skapa eftirminnileg-
ar Parísarffúr.
Karlpeningurinn kemst betur
ffá sínu. Jakob er þjónsdurgur og
hefði vel mátt vera formlegri og
meira leiðinlegur, Guðmundur
Ólafsson er prýðilegur dandí, Pét-
ur Einarsson traustur læknir,
Kristján Franklín sniðug spönsk
erkitípa, þótt ástæðulaust sé að
klæða hann í spánskan þjóðbún-
ing. Þór Tulinius er hinsvegar
hreint afbragð í hlutverki frænd-
ans málhalta, enda leikur hann
hlutverkið af fúllkominni alvöru.
Ámi Pétur Guðjónsson stendur í
ströngu í tveim hlutverkum. Skil-
ur vel á milli mannanna tveggja,
þótt báðar manngerðimar skorti
dýpt, enda sýnist mér sú vera
stefnan i stíl þess leiks. En á flink-
ur sjónleikjahöfundur ekki meiri
vandvirkni og alúð skilda af hálfú
þessa hóps? Hálfvelgja og slök
frammistaða einkennir flesta aðra
í sýningunni, að undanskildri Ásu
Hlín Svavarsdóttur, en það fer
brátt að verða kominn tími á að
LR reyni þá stúlku i hlutverki sem
hæfir hennar hæfileikum, bæði til
leiks dramatískra hlutverka og
kómískra.
Vitaskuld verður að varpa
ábyrgð á festuleysi Flóarinnar á
leikstjóra, dramatúrg hússins og
leikhússtjóra. Sú tíð er liðin að
LR geti bara sett upp farsa, rifið
upp aðsókn og leyft fólki að hlæja
hátt heila kvöldstund. Gamanleik-
ir em sjaldan innantómt spaug og
þótt nokkra skemmtun megi hafa
af þessari sýningu glataðist hér
tækifæri til að þaulvinna glæsilegt
sigurverk úr frábæm efni.
pbb
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 28. september 1990