Þjóðviljinn - 21.12.1990, Blaðsíða 22

Fólkið og
launin
eru fyrir
,JEi, þú ert alltaf fyrir.“
Þessa setningu hafa magir
heyrt og þessa setningu hafa
margir hugsað. Við getum séð
fyrir okkur litlu bömin í röð-
inni fyrir frarnan skólastofuna.
Eitt þeirra rekur sig í annað og
þá hendir að slík orð falla. -
„Svona, svona krakkar mínir,“
segir kennarinn og bætir við:
„Það er nóg pláss fyrir okkur
öll.“ Já, og það tekst að stilla til
friðar. Bömin ganga sátt inn í
skólastofúna og læra samfé-
lagsfræði um önnur böm úti í
heimi.
Sjálfsagt fer það mjög eftir
kennumm hvað bömin okkar
læra um önnur böm og lífsskil-
yrði þeirra. Er t.d. vakin at-
hygli á því að gífúrlegur fjöldi
bama á „skólaaldri“ eygir litla
sem enga von um að vera lif-
andi næstu viku? Em sem sagt
dauðans matur. Lítt rekur mig
minni til þess háttar ffæðslu úr
bemsku minni. E.t.v. var það
ekki talið hafa neitt upp á sig
þar eða þau yrðu ekki til hvort
eð er eftir stuttan tíma.
En þegar ég fór að eldast
og læra félagsfræði og sögu í
Menntaskólanum fékkst skýr-
ing á þessu hungri og óþarfa
dauða. Þetta stafaði af offjölg-
un. Þeim bömum sem fæddust
á vissum stöðum í veröldinni
og dóu of fljótt var ofaukið,
íjöldi þeirra var sem sagt of
mikill. Þau dóu af því að það
var offjölgun.
Þetta alheimsvandamál, of-
Qölgunin, vex og vex vegna
þess að æ fleiri böm deyja sak-
ir hungurs, sjúkdóma og ann-
arrar skelfingar. Ef enginn
væri svangur i heimi þeim sem
við byggjum væri ekki offjölg-
un. Og það er skrýtið ef efnis-
heimurinn er svo ríkur að geta
lagt til í öll þessi nýfæddu böm
ef hann býr ekki yfir nægjan-
legri fæðu til að viðhalda þess-
um litlu kroppum og lofa þeim
að stækka eitthvað.
Það er margt sem hindrar
að þessi böm fái mat. Náttúm-
legar aðstæður má segja. En ég
er viss um það að Guð er á
þeirri skoðun að það séu frekar
mennimir en náttúran er valdi
hungri og mörgum sjúkdóm-
um með afskiptaleysi sínu.
Meira að segja kristnar þjóðir
gera lítið sem ekkert til hjálpar.
íslendingar em kristnir að
mestu og flestir þeirra sem
ekki telja sig hér kristna, kenna
sig við mannúð eða jöfnuð.
Þeir sem stjóma landinu okkar
standa að vinstri stjóm og
sumir ráðherramir em að vissu
marki jafnaðarmenn og kristnir
í senn. Þrátt fyrir þetta tvöfalda
ágæti hefúr engum þeirra
auðnast að tala í alvöru um að
við Islendingar ættum að koma
hinum bágstöddu bömum til
hjálpar, svo einhveiju nemi.
Hvað ætlum við að gera fyrir
bömin á Filippseyjum, í Tæ-
landi, á mörgum öskuhaugum í
Suður- Ameríku, Víetnam og
víðar og víðar? Getum við
nokkuð gert? Er hagur fyrir-
tækja landsins enn svo bágur
eftir að „Operation þjóðarsátt“
hefúr verið í gildi?
Ég hef verið að tala um
böm annarra landa. Ég þarf
ekki að vera með áminningar
um íslensk böm. Velferðar-
kerfið okkar fúllkomna sér um
sína. Kaupmátturinn er góður,
en ef hann er ekki nægur, sem á
sér stað í örfáum tilvikum, þá
er alltaf hægt að fara til félags-
málastofnananna og fá hjá
þeim.
Annars væri besta fyrir-
komulagið þannig að enginn
fengi greidd laun hjá fyrirtækj-
unum, þannig mundu þau
hagnast og styrkja um leið ís-
lenskt þjóðlíf. Og fólkið gæti
sótt til nefndar um styrki. Ás-
mundur, Ögmundur, Einar
Oddur, Þórarinn og einhver
ráðherrann gætu setið þessa
nefnd. Pælið í því hvað þetta
væri hagkvæmt. Þá yrðu engar
deilur á vinnumarkaðinum og
þeir létu okkur vita hvað hægt
væri að láta af hendi rakna
hveiju sinni. Þetta myndi líka
styrkja rikissjóð og efla hina
opinberu þjónustu. Menn sem
hafa verið á uppskurðarbiðlist-
um mánuði og jafnvel ár bíð-
andi eftir því að skorið sé í
hjarta þeirra eða blöðmháls-
kirtil fengju skjótari afgreiðslu
og veikindatími þeirra myndi
styttast. Með þessu yrði öllum
bömum landsins tryggð góð og
viss framtíð.
En víkjum nú aftur af of-
ijölgun. Tekur hennar fyrst að
gæta þegar hungrið heijar á
manninn? Eða er réttara að
miða við atvinnu? Það er vitað
mál að atvinnuleysingjum
hættir til að upplifa sjálfa sig
eins og þeim sé ofaukið. Og
miðað við það er offjölgun í
öllum löndum veraldarinnar.
Kannske endar þetta með þeim
ósköpum að þeim sem ofaukið
er dettur í hug að segja vð okk-
ur hin sem höfúm næga vinnu
og mat: „Æ, þið erað alltaf fyr-
• u
Lúðvlk Jósepsson og Jóhannes Stefánsson. Myndin er tekin ( Reykjavik fyrir fáum árum.
Þríeykið í Rauða bænum
Árangurinn í Neskaupstað byggðist á fjölmennum hópi manna sem
stóð ábyrgur á bak við meirihlutann í bæjarstjóm, virkri atvinnu- og
félagsmálastefnu og náinni persónulegri samvinnu forystumannanna,
segir Lúðvík Jósepsson í spjalli um bók Helga Guðmundssonar, „Þeir
máluðu bæinn rauðan“
Nýlega kom út hjá Máli og
menningu bókin „Þeir máluðu
bæinn rauðan, saga vinstrihreyf-
ingarinnar á Norðfirði“ eflir
Helga Guðmundsson. Þar er rak-
in hálfrar aldar saga sósíalískrar
hreyfingar á Norðfirði og eink-
um þáttur þríeykisins Bjama
Þórðarsonar, Jóhannesar Stef-
ánssonar og Lúðvíks Jósepsson-
ar í þeirri sögu, sem er um margt
einstök hér á landi. En vinstri-
sósialistar hafa sem kunnugt er
haldið meirihluta í bæjarfélag-
inu í nærri hálfa öld.
í tilefhi útkomu bókarinnar
lögðum við þá spumingu fyrir
Lúðvík Jósepsson, hvemig hann
skýrði í stuttu máli þá sérstöðu
sem Norðfjörður hefði haft og
hefði enn í dag í þessu tilliti.
- Það er rétt, eins og fram
kemur í bók Helga, að verka-
lýðsflokkamir hafa farið með
meirihlutavald í Neskaupstað ffá
því að bæjarfélagið var stofnað
1929, fyrst undir forystu Al-
þýðuflokksins, en fljótlega upp
úr 1938 ná sósíalistar yfirhönd-
inni og hafa síðan haldið meiri-
hlutanum í tæp 50 ár. Ástæður
þessarar þróunar eru fleiri en
ein, en ljóst er að forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar í Nes-
kaupstað urðu snemma áberandi
og þama völdust til forystu ein-
staldingar sem bára gæfú til að
eiga náið persónulegt samstarf
og sýna meiri samheldni en víð-
ast annars staðar.
- Voru ástæðumar þá að
stórum hluta persónulegar?
— I bók Helga kemur fram að
á þessum tíma hafi þrír félagar
verið mjög fyrirferðamiklir í
stjóm bæjarfélagsins, þeir
Bjami Þórðarson, Jóhannes
Stefánsson og Lúðvík Jóseps-
son. Verkaskipting þeirra varð
þó fljótlega sú, að Lúðvík varð
alþingismaður og átti langa setu
í Reykjavík, Bjami varð bæjar-
stjóri og ritstjóri flokksmál-
gagnsins og Jóhannes ffam-
kvæmdastjóri fyrirtækja, sem
rekin vora með beinum eða
óbeinum hætti af bæjarfélaginu
eða meirihlutavaldinu í bænum.
Samstarf þessara manna og sam-
heldni varð nánara en víðast
annars staðar, og skiptir auðvit-
að miklu, þegar á málið er litið í
heild. Önnur skýring er sú, að
sósíalistar urðu snemma mjög
athafnasamir í meirihlutanum,
og okkur tókst að mynda mjög
breiða samstöðu og fá fjölmenn-
an hóp hæffa manna til þess að
stjóma bæjarfélaginu í flestum
greinum. Það urðu mikil um-
skipti í atvinnumálum strax eftir
að sósíalistar tóku við meirihlut-
anum og í stað atvinnuleysis tók
við langt tímabil mikillar at-
vinnu og fjölþættrar uppbygg-
ingar bæði í félagslegri þjón-
ustu, fiskvinnslu og útgerð.
Þriðja skýringin á velgengni
meirihlutans felst að mínu mati í
því, hvemig róttækir sósíalistar í
Neskaupstað náðu að fá fjöl-
mennan hóp manna til að starfa
af fúllri ábyrgð að stjóm bæjar-
málefna. Þannig vora það ekki
bara bæjarfúlltrúamir 5 og vara-
menn þeirra sem báru ábyrgðina,
heldur var lengi starfandi með
þeim svokallað „öryggisrúð“ 25
manna, sem stóð einnig sem
ábyrgur aðili að því sem var að
gerast á hveijum tíma.
- Félagar þínir, Bjami og Jó-
hannes, hafa um margt verið
óvenjulegir stjómmálamenn?
- Já, eins og kemur ffam í
bók Helga, þá var Bjami Þórðar-
son ekki bara bæjarstjóri, heldur
líka þungamiðjan í flokksstarf-
inu í bænum og hafði óslökkv-
andi pólitískan áhuga. Hann var
afburða duglegur, ritfær og vann
það afrek að ritstýra flokksmál-
gagninu samfellt í 29 ár þannig
að aldrei liði svo vika að Áustur-
land kæmi ekki út. Jóhannes
Stefánsson hafði einnig ódrep-
andi áhuga á félagsmálum, auk
þess sem hann hafði afar víð-
tæka starfsþekkingu. Hann var
lengi formaður verkalýðsfélags-
ins og vann sér þar traust fylgi.
Hann varð forstjóri Pöntunarfé-
lags alþýðu og stjómandi margra
af þýðingarmestu fyrirtækjum
okkar, og hæfileikar hans lýstu
sér ekki síst í því að þótt hann
væri forstjóri stórra atvinnufyr-
irtækja í mörg ár, þá naut hann
alltaf trausts verkamanna og sjó-
manna.
- Þið félagamir komið allir
úr svipuðu umhverfi?
- Já, okkar fólk var í raun-
inni fátækt og réttlaust þurra-
búðarfólk, sem hafði búið við
langvarandi atvinnuleysi og ör-
yggisleysi um alla afkomu. Við
höfðum allir sterka löngun til að
bæta kjör alþýðunnar, byggja
mannsæmandi húsnæði og skóla
og veita aðgang að menntun...
- Hveijir voru ykkar pólit-
ísku valkostir sem ungir menn?
- Þetta er spuming, sem ég
hef verið að velta fyrir mér.
Okkar fólk úr verkalýðshreyf-
ingunni átti á þessum áram í bar-
áttunni við kaupmannavaldið,
sem hafði líf þess í hendi sér.
Framsóknarflokkurinn tók þátt í
þeirri baráttu og við áttum að því
leyti samleið með honum. En
hann brást í því að styðja rétt
verkalýðsfélaganna til að semja
um kaup og kjör, vegna þess að
hann var í raun á móti myndun
þéttbýlis á landsbyggðinni. Þess
vegna gátum við ekki stutt hann.
Alþýðuflokkurinn átti í sam-
starfi við Framsóknarflokkinn
og studdi meðal annars ríkis-
stjóm hans 1926-31. Okkur
fannst þeir vilja semja á miðri
leið og ekki ganga nógu langt í
kröfúm. Þess vegna varð vinstri
armurinn í verkalýðshreyfing-
unni okkar valkostur.
Rússneska byltingin var ekki
inni í umræðunni á þessum tíma,
og það var ekki fyrr en seinna að
þróun heimsmálanna fór að hafa
áhrif. Það voru því algjörlega
staðbundnar innlendar aðstæður
sem gerðu okkur að róttækling-
um...
— Ert þú ánægður með bók-
ina „Þeir máluðu bæinn rauð-
an“?
— Þetta er þarft verk, og eldri
sagan er vel rakin. En það gerist
oft með sagnfræðinga að þeim
veitist erfiðara að skrásetja sög-
una eftir því sem nær dregur
samtímanum, og ég neita því
ekki, að þetta á einnig við um
bók Helga. En það er mitt per-
sónulega mat og breytir því ekki
að bókin er þarft innlegg í sögu
íslenskrar verkalýðshreyfingar.
- ólg.
22 S(ÐA — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 21. desember 1990