Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.1995, Qupperneq 16

16 sögur af nýyrðum
Gjóska
Örlögum nýyrða er misskipt.
Sum þeirra eiga erfitt uppdráttar
og öðrum er hafnað. En til eru
þau, sem málsamfélagið viður-
kennir á svipstundu, mönnum
finnst eins og þau hafi alltaf verið
til í málinu. Eitt í þessum síðast
talda flokki er orðið gjóska, sem
fljótlega komst á varir allra, sem
um jarðfræði tala eða rita. Þetta
er þvi undarlegra vegna þess, að
orðið gjóska er, að því er ég best
veit, alger einstæðingur í ís-
lenskri orðmyndunarsögu, eins og
að verður vikið.
Orðið gjóska er gert úr þremur
orðeiningum (myndunum):
gjós.sem er nafnháttarstofn sagn-
arinnar gjósa, viðskeytinu kog a,
sem er stofnending veikra kven-
kynsorða, svo kallaðra on-stofna.
Ég þekki ekkert annað íslenskt
orð, sem myndað er með viðskeyt-
inu k af nafnháttarstofni sterkrar
sagnar. Ég skal engu spá um,
hvort þessi nýstárlega tegund orð-
myndunar á framtíð fyrir sér. Ein-
hver kynni ef til vill að segja, að
orðið kosningaþátttaka væri
óþarflega langt orð, sex atkvæði,
gert úr þremur orðstofnum, einu
viðskeyti og tveimur endingum.
Hann gæti stungið upp á því að
nota orðið kjóska í staðinn. Myndi
málsamfélagið samþykkja það?
Þó að ég segi, að orðið gjóska sé
einstæðingur, er ég á engan hátt
að fordæma það. Einstæðingar
eiga líka rétt á sér. Orðið hefir ís-
lenskt yfirbragð og líkist ýmsum
íslenskum orðum, t.d. Ijóska, sem
myndað er af Ijós (lo.) með A'-við-
skeyti og þrjóska, sem myndað er
af þrjótur með sk-viðskeyti.
Ég veit ekki nákvæmlega,
hvenær orðið gjóska varð til.
Mörg eldgos hafa orðið hér á þess-
ari öld, og því hefir mikið verið
talað um gosefni. Þó þykir mér
líklegast, að það hafi orðið til í
sambandi við Surtseyjargosið. Sig-
urði Þórarinssyni prófessor segist
svo frá í grein sinni Síðustu þætt-
ir Eyjaelda:
„Gjóska er nýyrði smíðað af
Vilmundi Jónssyni, fyrrv. land-
Umsjón
Halldór Halldórsson
lækni, og er samheiti á þeim föstu
efnum, sem berast loftleiðis frá
eldstöð í eldgosi, og samsvarar því
erlenda samheitinu tefra. Ég hefi
áður notað nýyrði Guðm. Kjart-
anssonar, gosmöl, en gjóska er
þjálla orð og fer betur í samsetn-
ingum.“ (Náttúrufræðingurinn,
febrúar 1969, bls. 117. neðanmáls).
Af þessum orðum virðist mega
álykta, að Sigurður hafi ekki not-
að orðið fyrr, en nokkrum árum
eldra kann orðið að vera.
Vilmundur Jónsson var hagur
og hugkvæmur orðasmiöur og"fór
ekki alltaf alfaraleið í orðasmíð
sinni. Við 'myndun orðsins
gjóskaíer hann nýja leið í orða-
smíð, og orð hans hefir sigrað,
þótt nýstárlegt sé. Hitt verður
framtíðin að leiða í ljós, hvort ein-
hverjir verða til að nota þessa að-
ferð Vilmundar eða hvort gjóskan
fær að vera áfram einstæðingur í
málinu.
Löggildingarpróf
fyrir þýðendur
Dagana 14. og 21. október 1995 verður haldið próf fyrir
þýðendur sem vilja öðlast löggildingu sem skjalaþýðendur
og dómtúlkar.
Umsóknir berist dóms- og kirkjumálaráðuneytinu í síðasta
lagi föstudaginn 29. september 1995.
Umsóknareyðublöð fást í ráðuneytinu.
Dóms- og kirkjumálaráöuneytið, 23. september 1995
TRYGGING HF.
óskar eftir tilboðum í neðanskráðar bifreiðar sem hafa
skemmst í umferðaróhöppum. Bifreiðarnar verða seld-
ar í því ástandi sem þær eru í og kaupendur skulu
kynna sér á staðnum.
VW Polo 1995
Renault 19 RN 1995
Nissan Sunny SR 1994
RenaultTwingo 1994
MMC Lancer 1993
Citroén BX 16 1991
MMCColt 1989
Toyota Corolla 1989
HondaCivic 1988
Nissan Pathfinder 1988
MMCColt 1988
Daihatsu Charade 1988
MMC Lancer 1987
VWGolf 1986
Fiat Uno 1986
Mazda 626 2000 1984
Lada 2108 1990
Ford Sierra f 1988
Bifreiðarnar verða til sýnis mánudaginn 25. september
1995 í Skipholti 35 (kjallara) frá kl. 9-15. Tilboðum
óskast skilað fyrir kl. 16 sama dag til Tryggingar hf.,
Laugavegi 178, 105 Reykjavík, sími 562 1110.
■ossgáta
LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 1995
/EK/ 5L/T- ///// 5K£L- SKoRflR — F/m Gflíiði-S KoNfl
flOLLfl ö3£/Sl UL>
FORSK- vfíflP ^ Sepfí
fíoKÐfí
19 '/L'flT /
heiwR
'pORfíÐ flKBF/ 8 l
TuNHUR
4X577 DfiQUR r EFSTUR F/S/fUjz Í/YU / 3
V/UJU6 BR
sver bllhhn
R'fíN^ FuGlíMfr 2-3 5 NfíF fí R Ll
SfimHl-
) ' /l KVEfíK 5
'DRÉTt L'TT/
f !H (o
TRe/n/ mt-WD UNDUR 2/ Tv'/HL ■ 7
£LÞS N£yr/ RjflL.BR
F/JD
'OLIKIR
V£/6/R D FKK/ ÚT u//\ 8
2 • Z E//US
\ 5 ULL. /7 9
GF/5L fíÐ
FU.V£6 ÖFU6T /o Slfí'flFR- IN'DUKI 2EH/5 lo
£///£
JDTURR ÁY)ETT- fl/uD/
r~ H/NDR BR /3 II
L L. ~r
ÞftTTPiR IOK þVRP /N6 /z
h MfíTflR •/FBT 5 VfíuTr óRfíFfí /3
FR/E6UR
'kvoH- B/BNUm BRfífíG fífí %‘rÓDU/I /V
VEL SK! P 'OGjfíRj
BLj'fí LfíUJT 7 FL'/K Tó/V/V /5
BOLfíR N/R HE/mfj 'fíLFfí
rl OR/nuR 9 BOK -f R /6
Ifiö/t/H
HfíTFD Sfí/nfí 3 /nfíNN /7
/JDF fí-F
&YJ-T/R u/n
r) 22 ‘fíB/ET IR 18
2 E/KS
'fí RfeVI my//N/ TfíLF/ /5 JfíRN FE5T /N /9
PROF- fíÐV
BuxuR HfíR RUÐU6S 6 2o
BBSLfí V/Ð
SBRRl. FLJKfí mfíTuR 2i
x e///s l'fíÐ
h TfíUT- fíÐU /2- IH 11
TRF
DF/ÍUR 20 Böla 'fl /8 T/T/LL z/,
KorJfí GELT
t/NN/G f
\ /6 /L'/lfítJ H 2H
1 MORG uUS FRR/ VURT nrt
1
I
i
«0
V* > '-u X 5 - 01 X CC X X X X - X Vt N sr
X \o >1 QC X X v\ X X X (X X X X
* * X X * X X csc • X X (X X X V- ^) Vö
V) ca >t - Qí 'Ai 80 * •X • Uð X íð -4 X X X X
• X 80 •4 X X K X X 8ö v> X 80 X X X X X
80 x - '•4 X X o: \> X • X X K o V X X vo Vö
* • <5: X X X X X IX -> 80 X X 0 s
;o W tn $ X w X X X X X \> X X v> X X
* V) 0; 2) cc: X 5: 8r\ X .o X -4 X \> o
X kD * > • X •o X vl 8ö X X • X 'At -l X X
Qc X vn 30 X X ■ VT\ O 80 X X X • X X X X
K > 'o k X o X • X > X X v> V> v> • X .O X
• ^0 • $ • • • > > • X) • • X - •