Dagblaðið Vísir - DV - 13.11.1995, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1995
15
Endurheimt stjarnanna
Þegar undirritaður var barn
sáust fleiri stjörnur yfir Reykjavík
en núna. Þær tindruðu skært á
haust- og vetrarkvöldum í djúpum
og dularfullum geimi. Á slíkum
kvöldum stóðum við stundum úti,
bömin á Laugaveginum, og biðum
eftir stjörnuhrapi. Þá var hægt að
óska sér. Þeir sem voru harðastir í
þessu stjörnulottói náðu þremur,
flórum óskum á kvöldi.
Norðurljósin yfir borginni voru
líka mun skarpari og litauðugri en
nú og vetrarbrautin eins og fínofið
híalín yfir öllu saman. Þessi litla
borg var yfirskyggð himnéskri ná-
lægð og næstum sjálfgefið að finna
að alheimurinn er heimkynni okk-
ar og stjörnurnar í sömu flöl-
skyldu og við.
Ljósmengun
Á þessum árum var borgin lítil
umfangs. Menn voru ekki fyrr
lagðir af stað út úr henni en þeir
voru komnir upp í sveit. Nú þekur
hún svipað landsvæði og fimm
hundruð til átta hundruð þúsunda
manna borgir og ljósbjarminn frá
henni nær langt upp í himininn.
Þetta er ekki alveg sami stjömu-
himinn og við stóðum undir á
Laugaveginum forðum. Hann er
orðinn upplitaður yfir borginni,
stjörnunum hefur fækkað, norður-
ljósin eru svipminni og vetrar-
brautin eiginlega ósýnileg.
Rafljós borgarinnar hafa rænt
íbúa hennar talsverðum hluta af
skarti himinfestingarinnar. Það
sjáum við ef við stöndum undir
heiðskírum næturhimni utan
borgarinnar. Þá kvikna ótal stjörn-
ur sem ekki sjást lengur vegna
Ijósbjarmans frá henni.
Yfir Reykjavík sjást þó miklu
fleiri stjörnur en yfir flestum öðr-
um borgum í Vesturheimi. Margar
borgir og þéttbýlissvæði þar sem
greina mátti þúsundir stjarna með
berum augum fyrir nokkrum ára-
tugum eru nú stjarnlaus að kalla.
Úþensla borganna verður til þess
að sífellt meira ljósmagn berst út í
himingeiminn. Þetta er kallað ljós-
mengun.
Orkusóun
Fyrir fáeinum árum voru stofn-
uð alþjóðleg samtök gegn ljós-
mengun. í þeim er flöldi stjörnu-
fræðinga af ýmsum þjóðernum,
Kjallarinn
Birgir Sigurðsson
rithöfundur
ljósahönnuðir, umhverfissinnar og
aðrir sem vilja endurheimta
stjörnumar. Við fyrstu sýn mætti
ætla að harðsótt yrði að fá valda-
menn borga og héraða til þess sjá
ávinning við það að flölga sýnileg-
um stjörnum.
En ljósið sem berst upp í himin-
inn felur í sér gífurlega orkusóun.
Þeir sem til þekkja fuUyrða að ár-
lega skipti þessi sóun milljörðum
dollara í Bandarikjunum einum.
Og talið er að 30-35% af öllu ljós-
magni útilýsingar í Bretlandi lýsi
ekkert til jarðar heldur berist upp
í himininn engum til gagns.
Ástandið í mörgum öðrum lönd-
um er svipað. Illa hannaðir lampar
og ljósastæði ásamt óvörðum ljós-
um eiga mesta sök á þessu. Rétt
hönnuð útiljós lýsa eingöngu til
jarðar. Hver ljóseind nýtist þá til
fulls. Þar með má fækka ljósum og
hafa veikari perur. Það getur spar-
að feiknmikla raforku.
Áðurnefnd samtök gegn ljós-
mengun hafa opnað augu margra
valdamanna fyrir þessu. Víða er
nú unnið að endurbótum á útilýs-
ingu. Ef að líkum lætur munu þær
að endingu færa íbúum þéttbýlis-
svæða stjörnurnar aftur.
Útilýsing i Reykjavík er sjálfsagt
betri en víða annars staðar. Þó
þarf ekki að ganga lengi til þess að
sjá illa hönnuð ljós sem senda mik-
inn flölda ljóseinda út í buskann.
Það sannar bjarminn yfir borg-
inni. Hvemig væri að Rafínagns-
veitan gerði úttekt á þessari ljós-
mengun? Það gæti leitt til mark-
vissari útilýsingar. Þá myndi
stjömuhiminninn yfir borgarbú-
um aftur frá fyrri dýrð. Eða svona
hér um bil.
Birgir Sigurðsson
„Útilýsing í Reykjavík er sjálfsagt betri
en víða annars staðar. Þó þarf ekki að
ganga lengi til þess að sjá illa hönnuð ljós
sem senda mikinn fjölda ljóseinda út í
búskann. Það sannar bjarminn yfir borg-
inni.“
„Utþensla borganna verður til þess að sífellt meira Ijósmagn berst út í himingeiminn. Þetta er kallað Ijósmeng-
un.“
Verkalýðsforystan
Hver er árangur verkalýðsfor-
ystunnar síðastliðin 30 ár? Eng-
inn. Verkalýðsforystan hefir verið
að heimta það sem ekki er til, í
stað þess að benda á stefnumark-
andi leiðir. Verkalýðsforystan hef-
ur því verið til bölvunar með því
að vera til, því fólk hefur vonað að
um síðir muni eitthvað gerast af
viti, en það er borin von.
Verkalýðsforystan samþykkti
kvótakerfið, sem er það mesta böl
sem yfir þjóðina hefir dunið varð-
andi almenna velferð. Verkalýðs-
forystan horfði þegjandi á að yfir
700 bátum var fargað frá árinu
1990 þar til nú og þar með var
vinnu fyrir 5600 manns kastað á
glæ. Þessir bátar voru eyðilagðir
til að ná saman tonnafíölda handa
frystitogarauppbyggingunni, svo
hægt væri að færa frystinguna frá
landverkafólki og síðan senda hrá-
efnið óunnið úr landi.
Útleiga á sameigninni
Verkalýðsforystan gerir sér
enga grein fyrir því að tvöfalda
þarf útflutningsverðmæti þjóðar-
innar tfl að ná jafnvægi í þjóðar-
búskapinn svö fólk geti fengið
helmingi betri laun og styttri
vinnutíma. Verkalýðsforystan hef-
ur víst enga hugmynd um að land-
grunn íslands hefur að geyma gjöf-
ulustu fiskimið veraldar, og að
þetta landgrunn samanstendur af
tiltölulega ungu og viðkvæmu
hrauni sem stórvirkir togarar eru
í þann veginn að leggja i algera
Kjallarinn
Garðar Björgvinsson
útgerðarmaður og bátasmiður
auðn.
Verkalýðsforystan veit það held-
ur ekki að ef fiskimiðin væru nýtt
á náttúrulegan hátt með kyrrstæð-
um veiðarfærum, þá myndu fisk-
stofnar ná sér furðufljótt, og heild-
arafli þannig tekinn mætti nú þeg-
ar fara upp í 400.000 tonn. Með nú-
verandi veiðiaðferðum er mestall-
ur fiskur tekinn í troll
Verkalýðsforingjar, biðjið nú
Þórð Friðjónsson hjá Þjóðhags-
stofnun að reikna hvað launaum-
slögin gætu gildnað ef bætt væri
við heildarafla 150.000 tonnum af
fullunnu hráefni til útflutnings.
Biðjið hann að reikna út hvað
launaumslögin gætu gildnað ef
það fé sem hinir útvöldu sérhags-
munahópar i sjávarútvegi fá fyrir
að leigja út sameignina, fyrir 100
kr. hvert kg af þorski, færi i réttar
hendur.
Eða vitið þið e.t.v. ekki að á
meðan úthafsskipin eru á sínum
rétta stað, sem þau eru byggð fyr-
ir, þá leigja pabbadrengimir litla
Jóni þennan svonefnda kvóta sinn
(sameignina) fyrir 100 kr. hvert
kg.
Þjóðarsátt
Halda menn kannski að fisk-
vinnslan geti borið sig við slik
skilyrði? Litli Jón er ekki í sjálf-
boðavinnu. Nei, kvótakerfið þarf
að víkja fyrir fiskveiðistjórnun
framtíðarinnar, sem er aflatoppur
samkvæmt stærð skipa, og tog-
veiðar út fyrir 150 mílur. Fækka
þarf togskipum um helming og
flölga bátum og skipum sem nota
kyrrstæð veiðarfæri. Enginn
sporður má fara úr landi í bókstaf-
legri merkingu, því allan fisk þarf
að fullvinna fyrir sölu.
Á Alþingi Islendinga liggur fyr-
ir fullútfærð tillaga um aflatopp til
handa bátum upp að 12 tonnum.
Tillagan felur í sér þjóðarSátt í er-
fiðri deilu, og ekki nóg með það,
hún felur í sér endurheimt frelsi
sem er orðið langþráð. Hún felur í
sér næga vinnu á landsbyggðinni
og möguleika á betri nýtingu á
hráefni og vinnutíma fólks, auk
ótalmargra annarra hagræðinga.
Síðast en ekki síst felur hún í sér
stóraukna virðingu fyrir störfum
Alþingis, en virðing fyrir störfum
Alþingis er meginforsenda fyrir
velferð þjóðarinnar.
Ég vona því að þessi tillaga um
aflatopp fyrir smábáta verði orðin
lög fyrir jól, því þá mun skamm-
degismyrkrið verða sem sólbjartur
vordagur í huga hins dugmikla
landsbyggðarfólks. Að lokum;
munið landsfeður: Engin virkjun-
arframkvæmd er ódýrari en virkj-
un einstaklingsins!
Garðar Björgvinsson
„Verkalýðsforustan gerir sér enga grein
fyrir því að tvöfalda þarf útflutningsverð-
mæti þjóðarinnar til að ná jafnvægi í
þjóðarbúskapinn svo fólk geti fengið
helmingi betri laun og styttri vinnutíma.“
Með og
__^ ■ ■
ð moti
Bóksala undanþegin
samkeppnislögum með
föstu bókaverði
Bækur
eru
öðruvísi
„Ástæða þess
að bóksalar vflja
fast verð á bók-
um er aö það
tryggir áfram út-
gáfu vandaðra
bóka og bók-
menntaverka og
að ísland verði
áfram sú bóka-
þjóð sem hún
hefur verið.
Lestur ritmáls
og þjálfun í
lestri er forsenda fyrir þekk-
ingaröflun og samhengi er á milli
lesturs og þroska. Bækur eru
öðruvísi en aðrar vörrn-.
Fast bókaverð tryggir aðgengi
að bókum um allt land allt árið, en
ekki bera í 1 mánuð eins og í stór-
mörkuðunum og að íbúar á lands-
byggðinni njóti þeirrar þjónustu
sem bókabúðin veitir árið um
Teitur Stefáns-
son, formaður
bóksala.
kring.
í Frakklandi var bókaverð gefið
frjálst 1989 en stjórnvöld gripu í
taumana 1992 og settu fast verð á
aftur þar sem bókatitlum fækkaði,
bókabúðum var lokað í stórum stíl
og bækur fengust eingöngu í
stærstu bæjum Frakklands.
Ef fast bókaverð verður afnum-
ið mun það leiða til þess að færri
bókatitlar verða gefnir út, bækur
verða dýrari og bókaverslanir
verða færri og fábreyttari.“
Ekki
hagur
neytenda
„Ég er á móti
þessari undan-
þágu vegna þess
að ég tel að hag
neytenda sé best
borgið með
frjálsri sam-
keppni og það
eigi við um
bækur eins og
aðrar vörur. Ég
tel það óþarfa
að setja upp ein-
Oskar Magnús-
son, forstjóri
Hagkaups.
hvern helgisvip þegar bók ber á
góma. Þar er vissulega margt vel
gert en líka óhemju mikið magn af
rusli sem á engan rétt á því að
njóta sérstöðu undir þeim for-
merkjum að um menningu sé að
ræða.
í öðru lagi er það umhugsunar-
eöii að Samkeppnisstofnun er að
ákveða það fyrir þjóðina hvað telj-
ist vera menning og hvað ekki.
Það eru sjálfsagt margir sem gætu
vel hugsað sér aðra menningar-
neyslu en bók þó að vegur hennar
eigi að sjálfsögðu að vera sem
mestur.
Það er ekkert sem sýnir að veg-
ur bókarinnar verði eitthvað
meiri meö þessari undanþágu.
Ekkert segir okkur að gefnar
verði út betri bækur, að neytend-
ur kaupi frekar betri bækur en
verri eða aö þeir kaupi þær yfir
lengri tíma ársins en skemmri.
Úrskurður Samkeppnisstofn-
unar er líkari fomleifauppgreft-
inum í Skriðdal en öðrum nútíma-
legum ákvörðunum sem stofnunin
hefur tekið.“
-bjb