Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.1997, Blaðsíða 24

32
MANUDAGUR 27. JANUAR 1997
Myndir af virkni heilans varpa Ijósi á málakunnáttu:
Enginn fullkomlega
jafnvígur á tvö tungumál
Ekki er allt sem sýnist þegar
tungumálið er annars vegar. í
fljótu bragði mætti ætla að til
væru þeir sem eru fullkomlega
jafnvígir á tvö tungumál. Franski
vísindamaöurin Jacques Mehler
álítur aftur á móti að svo sé ekki í
raun og veru. Mehler er forstöðu-
maður rannsóknarstofu í hug-
fræði og málsálarfræði við há-
skóla í París og segir frá rann-
sóknum sínum í timaritinu Mé-
decine sciences.
Mehler byrjaði á þvi að prófa
fólk sem virtist vera fullkomlega
tvítyngt með að leggja fyrir það
sérhæfð málsálarfræðileg verk-
efni. Hann veitti því athygli að
tungumálin tvö fengu ekki sömu
meðferð. Annað þeirra er alltaf
ráðandi, það eitt fær sömu með-
ferð og málið hjá þeim sem aðeins
tala eitt tungumál.
Mehler og samstarfsmenn hans
gripu þessu næst til nútímatækni
og beittu svokölluðum PET
skanna sem gerir kleift að sjá
myndir af virkni heilans. Með
tækinu er hægt að sjá hvaða hlut-
ar heUans verða virkir þegar hin
ýmsu verkefni eru leyst.
Með aðstoð slíks skanna gátu
vísindamennirnir ákvarðað hvaða
hlutar heilans voru virkir hjá ein-
tyngdum manni þegar hann hlust
aði á sögu sagða á sínu eigin
tungumáli. Tilraunin var
síðan endurtekin með
fólki sem var „fuU-
komlega tvítyngt" á
ítölsku og ensku.
Fólk þetta hafði
ítölsku að móður-
máli en hafði dvalið
langdvölum í
Bandaríkjunum.
Myndirnar sem eiga
við tungumálin tvö
eru svipaðar en
þó ekki alveg
eins. Dekkri
fletirnir á
myndunum,
sem tákna
virku svæðin, eru
minni þegar móð-
urmálið á i hlut.
Önnur tUraun
var gerð, í þetta
sinn á fólki sem
var jafnvigt á
spænsku og kata-
lónsku, fólki sem
hafði lært bæði málin fyrir sex ára
aldur og notaði þau jöfnum hönd-
um. Niðurstöðumar urðu svipað-
ar. Svæðið sem átti við fyrsta mál-
ið var minna.

Mehler
rannsakaði einnig
fólk sem átti ítölsku að
móðurmáli en talaði einnig
V,
Fiðrildi gefa fullkomnum
flugvélum ekkert eftir
Sumar fiðrildategundir
ferðast um langa vegu á
hverju ári, rétt eins og far-
fuglarnir, og svo mikU er ná-
kvæmni þeirra að þau gefa
nútímaflugvélum með fuU-
komin flugleiðsögutæki og
gervihnetti sér til aðstoðar
ekkert eftir.
Dýrafræðingar við Was-
hington háskóla í Seattle hafa
rannsakað fiðrUdi sem geng-
ur undir latneska heitinu ap-
hrissa statira og flýgur frá
Suður-Ameríku, norður með
vesturströnd Bandaríkjanna.
Vísindamennirnir fylgdust
með fiðrildum þessum þegar
þau flugu 1,5 kílómetra leið
yfir Gátún-vatninu í Mið-
Ameríkurikinu Panama þar
sem hentugt var að fylgjast
með þeim úr báti. Þannig var
hægt að vera beint undir
þeim allan tímann, nokkuð
sem hefði reynst afar
erfitt, ef ekki útUokað, á
þurru landi. Vísinda-
mennirnir
stöðvuðu
báta
sína öðru
hverju til að
mæla hraða
vindsins og til að
kanna úr hvaða átt
hann blés.
Nú skyldi maður ætla að
vindurinn mundi bera fiðrild-
in af leið en sú var aUs ekki
raunin þar sem þau flugu með
aUt að þreföldum vindhraða.
Þegar fiðrildin lentu í hliðar-
vindi tóku þau hann með í
reikninginn í flugstefnu sinni
og þau bar því ekki af leið.
Við rannsóknirnar kom í
ljós að fiðrUdin tóku ekki mið
af einhverjum fostum punkti
á ströndinni tU að ákvarða
stefnu sína og flugu í átt að
honum, enda hefðu þau þá
flogið í stórum boga, heldur
flugu þau i beinni línu og
styttu sér þar með leiðina.
Á löngum flug-
leiðum nota
fiðrildin
eins konar
segulmagn-
aða ratsjár-
stýringu eða
meðfætt
„kort“ tU að
komast leið-
ar sinnar. Og
víst er að eng-
inn taldi fyrr
að fiðrildin
gætu
unnið úr
upplýs-
ingum eins og þau augljós-
lega gera á flugi sínu.
Risaeðlur önnuðust
unga sína eins
og endurnar
Kjötætur úr hópi risaeðla önn-
uðust unga sína að öllum líkind-
um á svipaðan hátt og endur gera
nú tU dags, sátu á hreiðrum sínum
og fylgdu síðan ungviðinu fyrstu
skrefin á meðan það aflaði sér
fæðu.
Steingervingafræðingar við há-
skólann í Montana í Bandaríkjun-
um rannsökuðu steingerð egg
tveggja fremur litUla risa-
ferðum við að unga þeim út.
Stundum grófu þær þau í leðju,
rétt eins og skriðdýr gera, og
stundum lágu þær á þeim eins og
fuglar.
„Þær höguðu sér sennilega eins
og endur,“ segir David Varicchio
sem vann að gerð greinarinnar í
Nature. „Varpaðferðin
bendir tU að eggin
hafi klakist út á
sama tima og
ungarnir
héldu
sennUega
eðlutegunda, trúdona og eggja-
þjófa, sem vógu um 50 kUó hvert
dýr. Risaeðlur þessar lifðu fyrir
um 75 miUjónum ára. Vísinda-
mennirnir segja að niðurstöður
rannsókna þeirra styrki kenning-
ar um að sumar risaeðlutegundir
hafl að lokum þróast yfir í nútíma-
fugla á meðan aðrar urðu að
krókódílum og skyldmennum
þeirra. Vísindamenn hafa ekki
undir höndum egg annarra kjöt-
æturisaeðla.
í grein í vísindaritinu Nature
segja steingervingafræðingarnir
að svo virðist sem risaeðlutegund-
ir þessar hafi orpið tveimur eggj-
um í einu og beitt tvenns lags að-
hópinn."
Skriðdýr eins og krókódílar
verpa öUum eggjum sínum í einu
en fuglar verpa einu i einu. Skrið-
dýr yfirgefa egg sín aUa jafna að
varpi loknu en fuglar annast yfir-
leitt ungana sína af mikUli kost-
gæfni.
Varricchio segir að svo virðist
sem risaeðlur séu þarna einhvers
staðar mitt á milli.
„Báðar þessar risaeðlur eru
kjötætur, náskyldar forfeðrum nú-
tímafugla, að því er við teljum,"
segir Varricchio. „Grasbítar meðal
risaeðla eru eins og fjarskyldir
frændur."
ensku, þótt ófullkomin væri.
Myndirnar af virkni heUans
sýndu að munurinn mUli
móðurmálsins og hins
tungumálsins var meiri
en hjá fuUkomlega tví-
tyngdu fólki, nokkuð
sem ekki kom á
óvart.
Það sem hins
vegar kom á óvart
var að heilasvæðin,
sem urðu virk þegar
seinna tungumálið
var annars vegar,
voru mismunandi frá
einum manni tU ann-
ars. Mehler leiðir að
því getum að skýringin
sé sú að öll lærum við móð-
urmálið okkar á svipaðan
hátt en hið sama eigi ekki við
um annað tungumálið. Sumir
læra það í skóla, aðrir með því
að lesa og enn aðrir með því að
dvelja í viðkomandi málsamfé-
lagi. Þessar mismunandi að-
ferðir endurspeglist síðan í
muninum sem fram kemur í
virkni heUans. En þetta er nú bara
tUgáta, enn sem komið er.
Of mikill safi gerir
börnin feit
Of mikið af því góða getur
líka verið vont. Það hefur sem
sé komið á daginn að böm á
aldrinum 2 til 5 ára sem
drekka meira en sem nemur
hálfri annarri pelafernu af
ávaxtasafa á dag hafa tilhneig-
ingu til að vera bæði styttri og
feitari en börn sem neyta fjöl-
breyttara fæöis.
Þetta eru niðurstöður rann-
sókna sem bandarískir vis-
indamenn gerðu á mataræði og
| vaxtarhraða 225 barna í þess-
um tveimur aldurshópum.
Nítján barnanna drukku
| mikinn ávaxtasafa. Átta þeirra
voru 2,5 tU 5 sentímetrum
I styttri en sem nemur meðal-
hæð hópsins og tíu þeirra voru
| í hópi þeirra 25 prósenta sem
voru þyngst. Mjólkurneysla
hafði engin áhrif.
Barbara Dennison, einn vís-
indamannanna, segir að börn
| og foreldrar velji oft ávaxta-
safa, börnin af því að hann er
sætur og foreldrar vegna þess
að hann hefur á sér ímynd
heUbrigðis.
I
Kvíði veldur hækk-
andi blóðþrýstingi
Þeir sem eiga vanda tU að fá
kvíðaköst eru jafnframt meira
en tvisvar sinnum líklegri tU
að fá hærri blóðþrýsting. Hár
blóðþrýstingur getur leittt tU
I banvænna hjartakviUa eða
heUablóðfaUs.
Vísindamenn hjá bandarísk-
um heUbrigðisyfirvöldum
rannsökuðu þrjú þúsund karla
og konur á aldrinum 24 tU 64
ára, bæði hvíta og svarta, í sjö
til sextán ár. Enginn þátttak-
andi var með háan blóðþrýst-
s ing við upphaf könnunarinnar
en eftir því sem árin liðu kom
ákveðið mynstur i ljós. Jafnvel
meðalalvarleg tilfeUi kvíða og
depurðar hafa í för með sér 60
prósenta meiri líkur á hærri
blóðþrýstingi. Svartir voru í
meiri hættu hvað það varðar
en hvítir.
Færri sólblettir, sval-
araá
Vísindamenn frá bandarisku
geimvisindastofhuninni
(NASA) og Yale háskóla spá
því að á næstu 10 árum muni
draga úr ýmissi virkni sólar-
innar - færri sólblettir og seg-
ulstormar - og það muni leiða
1 af sér svalara hitastig á jörð-
j inni og minni truUanir á starf-
j semi raforku og rafeindabún-
I aðar.
Ef rétt reynist gengur það
þvert á reynslu undanfarinna
400 ára þar sem tilhneigingin
hefur verið í átt tU aukinnar
virkni sól-
arinn-
ar.