Dagblaðið Vísir - DV - 21.01.1998, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 21. JANÚAR 1998
Fiiálst, óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfusfjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON OG ÖSSUR SKARPHÉÐINSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON OG ELÍN HIRST
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift: ÞVERHOLTI11, 105 RVÍK,
SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerö: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverö á mánuöi 1800 kr. m. vsk. Lausasöluverö 160 kr. m. vsk., Helgarblaö 220 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til aö birta aösent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Mengun að utan
Fylgiílskur hraðfara iðnvæðingar á öldinni eru hvers
kyns tilbúin efni. Nú þegar eru um hundrað þúsund
þeirra á markaði. Við vitum ekki til fullnustu hvaða
áhrif mörg þeirra hafa á lifandi verur. Rannsóknir síð-
ustu ára hafa sýnt að í mörgum tilvikum er ekkert að
marka svokölluð hættumörk sem stjómvöld setja.
Á hverju ári koma fram um þúsund ný efni sem eru
notuð til hvers kyns iðnaðar. Samanlagt atgervi þeirra
stofnana sem eiga að sanna skaðleysi þeirra dugar þó
ekki til að kanna nema helming þeirra til hlítar. Virtir
vísindamenn halda því nú fram að einungis brot af
þessum efnafjölda sé í raun og veru kannað.
Mesta efnaógn framtíðar em hin svokölluðu þrávirku,
lífrænu efni. Þau setjast að í fituveQum manna og dýra,
em ótrúlega lífseig og virkni þeirra í lífríkinu kemur
fram aftur og aftur. Þau safnast upp í langlífum dýrum
ofarlega í fæðukeðjunni. Á meðal þeirra er maðurinn.
Mælingar á mönnum sýna að í langHestum er hægt að
finna mörg hundruð tegundir þrávirkra efna. TH
skamms tíma gerðu fáir sér reUu út af því. Nú hefur hins
vegar verið sýnt fram á skaðsemi sumra þeirra í örlitlu
magni.
Það kann að vera hægt að mæla dramatíska virkni
þrávirkra efna á borð við krabbamein, bælingu
ónæmiskerfisins eða óeðlHegan kynþroska. En hvernig á
að fmna í hvaða magni efnin hafa áhrif á fóstur í þeim
mæli að greindarþróun og hreyfiþroski eftir fæðingu
skerðist ekki?
Spurt er að gefnu tUefni. Mæður sem borðuðu
mengaðan fisk úr Stóru vötnunum í Bandaríkjunum ólu
böm sem höfðu minni greind og minni hreyfiþroska við
flögurra ára aldur en önnur börn. Hvemig er hægt að
mæla hvenær þrávirku efnin eru skaðleg í þessu tHviki?
Fyrir þremur árum birtist grein eftir vísindakonu,
Susan Porterfield, í fræðiritinu Environmental Health
Perspectives. Þar rökstyður hún þá kenningu að í mjög
litlu magni - mun minna en em talin eiturmörk - geti
þrávirk efni á borð við PCB og díoxín leitt tH þess að
þroski barna skerðist. Hún nefnir sérstaklega einbeitni,
námsgetu og ofurvirkni bama.
í Bandaríkjunum verður mengun af þessu tagi, ekki
síst áhrif hennar á börn, sífeUt meira áberandi í
umræðunni. Á síðasta ári var þannig haldin níu
hundruð manna ráðstefna í San Francisco um málið.
Hún vakti mikla athygli.
Þessar upplýsingar skipta máli fyrir íslendinga. Hvar
sem borið er niður í efstu þrepum fæðukeðjunnar
mælast þrávirk lífræn efni. Þær rannsóknir sem DV
hefur greint frá á brjóstamjólk sýna sem betur fer svart
á hvítu að magn efnanna er langt, langt fyrir neðan þau
mörk sem teljast skaðleg.
En hvaðan berast þessi efni í íslendinga? Úr hafinu. í
gegnum fisk. Magn þrávirkra efna í íslenskum fiski er að
sönnu margfalt minna en annars staðar í Evrópu.
Umræðan sem nú er að hefjast vestanhafs mun hins
vegar breiðast út víðar. Hún er því líkleg tH að hafa áhrif
á markaðsstöðu íslensks fisks.
íslendingar þurfa að bregðast við þessu með tvennu
móti. í fyrsta lagi með því að herða enn róðurinn gegn
notkun þrávirkra lífrænna efna í heiminum. í öðru lagi
með því að heija umfangsmiklar mælingar á fiski við
ísland tH að geta sýnt fram á hreinleika hans.
Þetta mun reynast besta haldreipi okkar þegar í
harðbakkann slær.
Össur Skarphéðinsson
Skýr lög og skýrar leikreglur auka tiltrú manna á dómstólum, segir greinarhöfundur m.a. - í Hæstarétti.
Leikreglur
samfélagsins
báðir hafa fjallað um
þessi mál), að það sé
afar mikilvægt að al-
menningur geti borið
traust til Hæstaréttar,
og ég vil í lengstu lög
trúa því að dómarar
Hæstaréttar reyni að
framfylgja réttlætinu í
samræmi við lög.
Almenningur trúir því
statt og stöðugt að ver-
aldlegt réttlæti sé skráð
í lögbækur; þar sé að
finna leikreglur sem
dómurum beri að fylgja.
Loðin lög um rétt ein-
staklinga og hópa auka
hættuna á því að dóm-
stóll komist ekki að nið-
„ ----------------------------------
„A síðustu árum hefur þjóðfélag■
ið tekið ótrúlegum stakkaskipt-
um; ísland er orðið opnara sam-
félag en það áður var, og það er
ekki síst að þakka kraftmikilli
stétt blaðamanna og frétta-
manna.“
Kjallarinn
Bragi Jósepsson
prófessor
Nýlega heyrði ég
sögu af séra Árna
Þórarinssyni. Hann
hafði verið í heim-
sókn hjá frænku
sinni í Stykkis-
hólmi. Þar var fyr-
ir unglingur, sem
seinna varð virtur
lögmaður í Reykja-
vík. Unglingurinn
vildi fræðast um
eitt og annað og
svaraði séra Árni
spurningum hans
nokkuð greiðlega.
En svo kom að því
að klerki varð orða
vant, klóraði sér í
höfði en svaraði þó
um síðir. Spuming
unglingsins var sú,
hvemig það gæti
verið að Guð, sem
væri algóður,
sendi sum af börn-
um sínum til hel-
vítis. Skýring séra
Árna var sú að
þótt Guð væri al-
góður, þá væri
samt örlítið vik í
algæsku hans,
„svona pínulítiö," sagði hann og
sýndi um leið með handahreyf-
ingu hve örlítið þetta vik væri.
Oft er rætt um réttlæti dómstóla
og yfirleitt telja menn mikilvægt
að almenningur geti treyst niður-
stöðum þeirra, ekki síst dómum
Hæstaréttar. Ekki svo að skilja að
ég vilji bera saman réttlæti al-
mættisins og réttlæti dauðlegra
manna. Ef ég skil rétt söguna af
séra Áma, þá er það ekki af illum
hvötum almættisins að sumir em
sendir til helvítis heldur vegna
þess að Guð er þrátt fyrir allt ekki
óskeikull. Ef svo er, hvað þá um
veraldlega dómara!
Traust Hæstaréttar
Ég er sammála dr. Gunnlaugi
Þórðarsyni og Sveini Andra (sem
urstöðu. Skýr lög og skýrar leik-
reglur auka hins vegar tiltrú
manna á dómstólum, skerpa rétt-
lætiskennd þeirra og auka samfé-
lagslegt réttlæti.
íslensk réttarvernd
Þetta á einnig við um fram-
kvæmdavaldið: Stjórnarráð ís-
lands, einstök ráðuneyti, ráð-
herravald og trúverðugleika ein-
stakra embættismanna. Þetta mál
kom skýrt upp á yfirborðið árið
1975 þegar félagið íslensk réttar-
vernd var stofnað. Það starfaði í
nokkur ár, gaf út blað, veitti
ókeypis lögfræðiaðstoð og hélt
kynningarfundi.
í málgagni félagsins í maí 1976
mátti lesa: „Við íslendingar höfum
valið okkur lýðræðislegt stjóm-
skipulag og teljum það henta best
til þess að ná þeim markmiðum,
sem við teljum mikilvægust fyrir
frjálsa þegna.“ Síðan segir að það
sé alvarlegt mál ef réttarfar okkar
kemst á það stig að almenningur
hættir að bera virðingu fyrir dóm-
stólum og geti ekki treyst embætt-
ismönnum.
Umboösmaöur Alþingis og
upplýsingalög
íslensk réttarvemd beitti sér
strax fyrir því að sett yrðu lög um
Umboðsmann Alþingis og lög um
upplýsingaskyldu stjórnvalda.
Bæði þessi mál vöktu mikla at-
hygli og leiddu til liflegra um-
ræðna í fjölmiðlum og á Alþingi.
Lög um Umboðsmann Alþingis
voru síðan samþykkt 12 ámm síö-
ar. Það tók hins vegar rúma tvo
áratugi þar tO samþykkt vom við-
unandi lög um upplýsingaskyldu
stjómvalda.
Embætti Umboðsmanns Alþing-
is hefur brúað stórt bil í réttar-
farsmálum. Hins vegar er fjarri
því að Umboðsmanni Alþingis sé
búin viðunandi aðstaða til að
sinna hlutverki sínu. Skoðun og
úrvinnsla á málsskjölum og mat á
greinargerðum ráðuneyta og ein-
stakra embættismanna er flókið
og vandasamt ferli, sem einungis
er á færi fagmanna. Hætt er við að
eitthvað fari úrskeiðis þegar fjár-
veitingar til embættisins eru
skomar niöur, eins og fram kom í
grein Bjöms Þ. Guðmundssonar í
Mbl. 10. janúar sl.
Upplýsingalögin em ekki síður
mikilvægt skref í átt til aukins
réttlætis. Á síöustu áram hefur
þjóðfélagið tekið ótrúlegum
stakkaskiptum; ísland er orðið
opnara samfélag en það áður var,
og það er ekki sist að þakka kraft-
mikilli stétt blaðamanna og frétta-
manna. Upplýsingalögin eru meiri
háttar réttarbót sem mun auð-
velda það hlutverk sem fjölmiðlar
gegna.
Bragi Jósepsson
Skoðanir annarra
Sameining krefst þolinmæöi
„Það var ákveðið að vinna ákveðna heimavinnu
fyrir næsta fund, sem ég á von á að verði í lok þess-
arar viku, og síðan verði aftur haldinn fundur í byrj-
un febrúar. Annars er það svo að í janúar eru lands-
byggðarþingmenn mjög uppteknir úti í sínum kjör-
dæmum og mörg brýn verkefni í pólitíkinni sem
vinna þarf þannig aö það verður ekki allt gert í einu.
Ég vil einnig benda á ef einhverjir em orðnir óþol-
inmóðir að svona sameiningarmál em ekki unnin
með neinum gassagangi."
Margrét Frímannsdóttir I Degi 20. janúar.
Presturinn og hjónabandiö
„Mörg hjón ætla að vinna tímaskortinn og allt
annað sem hefur farið forgörðum upp með þriggja
vikna ferð til Mallorca eða eitthvað annað en þá
springur allt í loft upp. Sumarleyfisferðimar, sem
áttu að bjarga hjónabandinu og fjölskyldulifmu,
enda með ósköpum. Það er kannski dmkkið of mik-
ið, væntingamar til ferðalagsins em of miklar eða
bilið milli hjónanna orðið of mikið til að hægt sé að
brúa það... Mín reynsla er sú að fólk leiti alltof seint
til prestsins síns, jafnvel þegar það er í raun búið að
ákveða að skilja og er bara að sækja sáttavottorðið."
Sr. Þórhallur Heimisson i Morgunblaðinu 20. janúar.
Alþingi hf.?
„Hvenær fara þingmenn í boðsferðir og hvenær
ekki? Hvenær fara þeir í boðsferðir á vegum ráðu-
neytis og hvenær á vegum Landssímans? Og hvenær
vita þingmenn hvort þeir era að ferðast á eigin veg-
um, á vegum Alþingis, ríkisstjórnar, Landsímans eða
íslandspósts?... Hins vegar hljóta menn að spyrja sig
að því hvort fleiri fyrirtæki, sem hafa hagsmuna að
gæta líkt og Póstur og sími, hafi kostað ferðir þing-
manna og jafnvel ráðherra um heiminn. Er Alþingi
íslendinga orðið eins og hvert annað fyrirtæki?"
Jóhannes Sigurjónsson 1 Degi 20. janúar.