Dagblaðið Vísir - DV - 12.03.1999, Blaðsíða 10

io imenning
FÖSTUDAGUR 12. MARS 1999 DV
Hálfrar stundar
dvöl á himnum
Fáir leikritahöfundar hafa vakið jafn-
mikla eftirtekt á undanfómum áram og
írskættaði Bretinn Martin McDonagh
sem var aðeins hálfþrítugur þegar hann
sló í gegn með Fegurðardrottningunni frá
Línakri árið 1996. Uppsetning Leikfélags
Reykjavíkur, sem var frumsýnd í gær,
sannar svo ekki verður
um villst að leikritið er
afar vel skrifað og með
ólíkindum að um fyrsta
verk höfundar sé að ræða.
McDonagh er ekki að gera
út á frumleikann því í
byggingu og stíl lýtur
verkið klassískum lögmál-
um. En góð stígandi, bæði
í kunnáttusamlega flétt-
aðri atburðarásinni og
persónusköpuninni, gerir
það að verkum að áhorf-
andanum er haldið í
spennu allt til loka og ekki
spillir að síðustu senum-
ar bjóða upp á fleiri en
einn túlkunarmöguleika.
Aðalpersónur verksins
eru mæðgumar Mag og Maureen Folan.
Mag, sem er um sjötugt, getur ekki hugs-
að sér neitt verra en gamalmennahæli og
er því tilbúin tii að gera allt sem í henn-
ar valdi stendur til að halda i þessa einu
ógiftu dóttur sem þjónar henni. Þetta veit
Maureen, auk þess sem hún gerir sér
fyllilega grein fyrir því að möguleikar fer-
tugrar konu í írsku smáþorpi em ekki
upp á marga fiska. Þeim mun meiri verð-
ur gleði hennar þegar Pato Dooley fer á
fjörumar við hana og hún bókstaflega
kastar sér í fang hans. Eftir eina nótt sam-
an þarf Pato að snúa til baka til Englands
og byggingarvinnunnar en segist ætla að
skrifa henni. Við það stendur hann og það
er yngri bróðir hans, Ray, sem fær það
hlutverk að koma bréfmu í réttar hendur.
Sendibréf sem örlagavaldur er gamal-
kunnugt fyrirbæri í leikritun. í þessu til-
viki snertir bréfið allar persónurnar með
einhverjum hætti og mikilvægi þess því
ótvírætt fyrir framvinduna. Væntanleg-
um áhorfendum er látið eftir aö komast
að því hvaða áhrif það hefur. Uppfærsla
Maríu Sigurðardóttur á Fegurðardrottn-
Leiklist
Halldóra Friðjónsdóttir
ingunni frá Línakri er einstaklega vel
heppnuð og raunar magnaðasta sýning
sem þar hefur sést lengi. Ræður þar
mestu frábær leikur enda leikaramir
hver öðmm betri.
Áþreifanlegt hatur
Fyrsta ber að telja Sigrúnu Eddu
Bjömsdóttur sem sýndi stórkostleg tilþrif
i hlutverki Maureen sem sveiflast tiifinn-
inglegra öfganna á milli. Ofsagleði, hyl-
dýpisörvænting og óstjómlegt hatur em
aðeins nokkur af lýsingarorðunum sem
koma upp í hugann en í raun segja þau
lítið um þá margþættu persónu sem Sig-
rúnu Eddu tekst að skapa. Eftirminnileg-
ar senur eru margar en lokasenan sló þó
allt út því þar eldist Maureen um 10 ár á
einu augnabliki beint fyrir
framan augun á manni.
Margrét Helga Jóhannsdótt-
ir hefur áður sýnt að henni
veitist létt að túlka persónur
sem búa yfir grimmd og hér
fatast henni hvergi. Samleik-
ur þeirra Sigrúnar Eddu var
með miklum ágætum og á
stundum var hatrið milli
þeirra slíkt að það varð nán-
ast áþreifanlegt. Þeir Eliert
A. Ingimundarson í hlut-
verki Pato og Jóhann G. Jó-
hannsson, sem leikur Ray,
em ekki síðri i sínum hlut-
verkmn en hafa ekki úr jafh-
miklu að moða. Pato, sem er
vænsti maður en uppburðar-
lítill og kvekktur eftir ára-
langa niðurlægingu Englendinga, var
sannfærandi í meðfórum Ellerts. Ray hef-
ur hins vegar alla burði í að verða nokk-
uð forhertur nagli en er bara nítján og því
hálfgerður unglingur eins og sást hvað
best þegar þolinmæðina þraut í sendiferð-
inni með bréfið. Jóhann fór á kostum í
þessu hlutverki. Fyrirmælum höfundar
hvað varðar leikmynd er greinilega fylgt
nokkuð vel en einhvem veginn virkuðu
vistarverur of rúmgóðar. Að öðm leyti er
umgjörð vel við hæfi og hljóðmynd og ljós
vel unnin eins og annað í þessari áhrifa-
miklu sýningu.
Fegurdardrottningin frá Línakri eftir Martin
McDonagh. Þýðing: Karl Guðmundsson.
Hljóð: Baldur Már Arngrímsson. Lýsing:
Kári Gíslason. Leikmynd og búningar:
Steinþór Sigurðsson. Leikstjórn: María
Sigurðardóttir.
Aldrei er góður
harmur of oft...
Ef orð eins og þingsalur, sveitar-
stjórn og nefnd væru fjarlægð úr texta
bókarinnar Gegnum glerþakið og í
þeirra stað sett orð eins og heimili,
vinnustaður, stofnun og jámvöruverzl-
un dytti lesanda seint í hug að efni bók-
arinnar hefði verið safnað 1997 og 1998.
Menn (konur em líka menn) mislæsu
sig glatt á smáa letrinu og héldu að þar
stæði 1979.
Efnið er sett saman úr viðtölum við
um 150 konur á Norðurlöndum sem
hafa tekið eða taka þátt í stjórnmálum.
Bókin er kaflaskipt í efnisfleti sem ger-
ir mögulegt að fjölnýta hverja tilvitnun,
að ekki sé sagt blóðmjólka hana. 155
síður sem hefðu komist á 70. í einum
kaflanum segir að konur tali skemur og
skilvitlegar en karlmenn. Þetta er rétt.
En komist þær í ritvinnslu fer þeim að
þykja undurvænt um endurtekninguna.
Bókin fjallar aðallega um tvennt: Að
það eru of fáar konur í valda- og stjóm-
unarstöðum og hversu erfitt það er fyr-
ir konur að gegna þeim. Af handbók að
vera er hlutfall leiðbeininga lágt, við
erum komin á síðu 95 áður en fyrsta
ráðið fellur: Svara karlmönnum í sömu
mynt. Þá er næst að finna Stelpulögin,
12 stálstappandi setn-
ingar sem konur geta
haft yfir sér til styrk-
ingar: Þú ert einhvers
virði. Og síðast Töfra-
þulur: Gleymdu ekki
hvers virði þú ert.
Góðráðin hefðu rúmast á einni örk, svo
hvað fyllir þá síðurnar?
Lífsreynslusögur kvenna sem komið
hafa nálægt stjómmálum. Fyrsu 55 síð-
urnar eru harmrænar. Þar má finna
22ja ára telpu sem komst í
sveitarstjóm en gafst
upp gegn ofríki karl-
anna og fór heim og
grét. Upp úr því taka
við konur sem tolldu
lengur en tvær vikur
á vígvellinum en
harmurinn er ekki
mikið minni. Það er að
þeim veizt af öllum hlið-
um, sjónvarpið myndar
brjóstin á þeim, karlam-
ir segja „þú ert sæt“,
blöðin skrifa um fötin
þeirra, þær era valtaðar
með öllum viðteknu, lág-
kúralega aðferðunum.
Karlaveldið er úrelt, allt er
auðvelt fyrir karlmenn, erfitt fyrir kon-
ur.
Hvorki áfangi né bylting
Höfum viö heyrt þetta áður? Já. Mar-
vaðinn er troðinn í tuggum undanfar-
inna tuttugu ára og
það er fátt nýtt í
handbókinni. Hún
er skandinavisk og
viðhorf kvenna
________________annars staðar á
N orðurlöndunum
er merktara ofsóknum en viðhorf ís-
lenzkra kvenna. Bókin minnist á, og má
Auður Haralds
Bókmenntir
skynja vott öfundar, að íslenzkar konur
eru sterkar. Skandinaviskar konur era
meðvitaðar um rétt sinn,
samanbitið á hnefanum. ís-
lenzkar konur era ómeðvit-
aðri, af því að þeim finnst
réttur sinn andskoti sjálf-
sagður. Þær eru þá
kannski verr undir fyrsta
áfallið búnar en rísa upp
reiðari og sterkari en
frænkurnar handan.
Bókin brimar af sel-
vfolgeligheder: Ef fleiri
konur fara í stjómmál
þá eru fleiri fyrir-
myndir og þá er auð-
veldara að fá fleiri
konur til starfa. Nú,
nema hvað...?
Valdahandbókin er
hvorki áfangi né bylting. Hún er stöldr-
un, eitthvað hefur áunnist en betur má
ef duga skal. Það er spurning hvort
konum er hjálp að henni. Sumar sækja
siðferðilegan styrk í að öðram konum
hefur líka reynst hindranarhlaupið
erfitt. Lærdómsgildi gæti hún haft fyrir
þær yngstu, bjartsýnustu og saklaus-
ustu. í hana vantar þá yfirsýn að þjóð-
félagsskipulagi sem hefur staðið í þús-
undir ára verður ekki bylt á tveimur
áratugum.
Gegnum glerþakið, valdahandbók fyrir
konur, Maria Herngren, Eva Sweden-
mark, Annica Wennström,160 bls.
útg. Kvenréttindafélag íslands, 1999
Kenningin um allt sem er
Um skeið hefur nýjasti þriller Johns Grishams selst mest
allra bóka hjá Internet-bókabúðinni amazon.com. í síðustu viku
fór hún hins vegar
hallloka fyrir vísinda-
riti sem virðist ætla
að slá öll sölumet fyr-
ir slíkt verk síðan
Saga tímans eftir
Stephen Hawkins
trónaði á toppi sölu-
lista. Hér er átt við
bókina The Elegant
Universe eftir ungan
vísindamann, Brian
Greene. Að því er málsmetandi vísindamenn segja fer bók
Greenes langt með að skýra tilvist og hegðan alls sem er, alit frá
smæstu efniseindum til hreyfinga á stærstu stjörnukerfum.
Sjálfur hefur Greene sagt að hér sé komin hin „endanlega kenn-
ing“ um eðli alheimsins.
Kenningin gengur undir nafninu strengjakenningin og er í
eðli sínu afar flókin. Hins vegar má leggja hana út á einfaldari
veg. Til þessa hefur mönnum gengið erfiðlega að koma heim og
saman afstæðiskenningunni sem gefur sér að rúmið likist helst
sléttri og teygjanlegri gúmmimottu og skammtakenningunni
þar sem rúminu er líkt við pott af sjóðandi vatni. Sem sagt, af-
stæðiskenningin segir fyrir um ákveðna hluti, til dæmis hreyf-
ingu pláneta, en skammtakenningin segir að allt sé tilviljunum
undirorpið.
Samkvæmt kenningu Greenes er eins konar strengjakerfi að
finna innan í smæstu einingum atómsins, og „víbra“ þeir í sam-
ræmi við öreindimar í námunda við þær. Með því að „hlusta"
á þessar „víbrasjónir" kemst maðurinn nær því að skilja sam-
setningu rúmsins.
Strengjakenningin hefur þegar leitt af sér nokkrar óvæntar og
nánast ævintýralegar niðurstöður. Til dæmis segir hún okkur
að við lifum ekki í þrívíðum heimi, eins og skilningarvitin gefa
til kynna, heldur benda útreikningar á „víbrasjónum" smæstu
strengja í öreindunum til þess að alheimurinn „virki“ í hvorki
meira né minna en ellefu víddum...
Hið íslenska bókmenntafélag, sem gaf út Sögu tímans, ætti að
vinda bráðan bug að því aö láta þýða þetta visindarit á íslensku.
Frekari upplýsingar um strengjakenninguna er að finna á slóð-
inni www.damtp.cam.as.uk/user/gr/public/cs-home.html.
Engin barnabók nógu góð í ár
Dómnefnd Verðlaunasjóðs íslenskra bama-
bóka 1999 hefur nú lokið störfum og komist að
þeirri niðurstöðu að ekkert þeirra handrita
sem bárust í samkeppnina standist þær kröfur
sem dómnefndin gerir til verðlaunahandrita.
Því verða íslensku barnabókarverðlaunin ekki
veitt í ár. Þessi verðlaun, sem stofnað var til
með sérstöku framlagi Ármanns Kr. Einarsson-
ar, hafa nú verið veitt árlega frá 1986 og meðal þeirra höfunda
sem hlotið hafa verðlaunin era Guðmundur Ólafsson (tvisvar),
Kristín Steinsdóttir, Friðrik Erlingsson, Elías Snæland Jónsson,
Iðunn Steinsdóttir og Þorgrímur Þráinsson.
Hver gerði myndina af dr. Jóni?
í Morgunblaðinu í
gær er frétt um afhjúp-
un á brjóstmynd úr
bronsi af dr. Jóni Gísla-
syni, fyrrverandi skóla-
stjóra Verslunarskóla
íslands, rækilega er
sagt frá sjóðnum sem
efndi til brjóstmyndar-
innar, starfsemi hans
og formanni, tónlistinni sem flutt var við afhjúpunina, auk þess
sem birt er ljósmynd af afhjúpuninni ásamt nafni ljósmyndar-
ans sem tók myndina af afhjúpuninni. Hins vegar kemur hvergi
fram hver hefði gert brjóstmyndina af dr. Jóni sem birtist á ljós-
myndinni, en án þeirrar persónu hefði væntanlega ekki átt sé
stað nein afhjúpun. Það virðist vera undantekning fremur en
hitt að fjölmiðlar geti um höfunda verka sem verið er að af-
henda, afhjúpa eða hantéra með öðrum hætti, en ekki er alfarið
við þá að sakast því iðulega forsóma aðstandendur að minnast
á ffamlag þeirra. Mál er að linni...
Stíll yfir Þórbergi
í dag, sem er fæðingardagur Þórbergs Þórðarsonar, verða Stíl-
verðlaun hans afhent í fjórða sinn, en að þeim standa Styrktar-
sjóðúr Þórbergs Þórðarsonar og Margrét-
ar Jónsdóttur, menntamálaráðuneytið og
Mál og menning. Áður en verðlaunin
verða afhent mun Þorsteinn Gylfason
spjalla um Þórberg af alkunnu andríki
en menntamálaráðherra afhendir síðan
verðlaunin. Afhendingin fer fram kl. 17 í
Rúgbrauðsgerðinni. Og þá verður um-
sjónarmaður endilega að koma á fram-
færi þeirri skoðun sinni að tímabært sé
að skipta út þeim fjölda veggteppa frá
Austur-Evrópu sem í áraraðir hafa hang-
ið vítt og breitt um Rúgbrauðsgerðina, þangað sem koma fjöl-
margir gestir, íslenskir og erlendir, á ári hverju. Salarkynni
sem notuð eru að staðaldri af menntamálaráðuneyti lands-
manna, ætti fortakslaust að skreyta með íslenskri myndlist eða
listhönnun. Þau Þórbergur og Margrét kona hans hefðu öragg-
lega tekið undir þessa skoðun, en bæði höfðu þau „stil“.
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfsson