Dagblaðið Vísir - DV - 03.07.1999, Blaðsíða 16

LAUGARDAGUR 3. JULI1999
i6 fegurð
*★ ★
Er fegurðarmat okkar gróðrarstía fyrir fordóma?
Fallegt fólk nýtur forréttinda
- það er álitið gott, heiðarlegt og betri bólfélagar
Fegurðin fangar hjörtu og hrífur
huga. Þannig er það og hefur alltaf
verið, sem sannast best á því að þeg-
ar Aristótels spekingur forn-
Grikkja var spurður hvers vegna
þetta væri svo, svaraði hann: „Sá
sem ekki er blindur, myndi ekki
spyrja svona.“
Hins vegar lifum við á tímum þar
sem menn eru ekki á eitt sáttir um
gildi fegurðar. Árið 1991 skrifaði
bandaríski lögfræðingurinn Naomi
Wolf bókina „The Beauty Myth“, eða
Leyndardómur fegurðarinnar, þar
sem hún komst að þeirri niðurstöðu
að fegurð sem alheimsfyrirbæri væri
ekki til. Hún hélt því fram að fegurð-
in ætti sér stoð í mýtu sem væri til
þess gerð að halda konum þar sem
karlar vilja hafa þær - fyrir utan
valdakerflð.
Vissulega eru flölmargir óhressir
með áhersluna sem lögð er á útlit og
fegurð. Gáfumenni vilja meina að feg-
urðin skipt engu máli vegna þess að
hún útskýri ekkert, leysi ekkert og
kenni okkur ekkert. Femínistar og
hugsandi konur og menn eru á báð-
um áttum, þar sem fegurðin getur
hvort heldur verið uppspretta styrks
og uppspretta veikleika og undir-
lægjuháttar.
Fegurðarfaraldur
Hluti af gagnrýninni sprettur af
áhyggjum yflr hinum svokallaða feg-
urðarfaraldri, sem sagður er bera
vott um sjúkt þjóðfélag. í Bandaríkj-
unum einum leggst meira en ein
milljón manna á ári undir hnífinn, í
djúpri svæfmgu, til þess að láta fjar-
lægja eða brenna burtu húðparta,
sjúga úr sér fitu eða planta í sig alls
kyns gerviefnum.
ÍÞótt áhyggjuefnið sé stórt er þó
varla verjandi að fórna fyrir fullt og
allt þeirri gleði sem fegurðin hefur
veitt okkur frá upphafi vega. Gáfu-
menni geta bannað fegurðina í um-
ræðum sem þeir taka þátt í, verið
með nefið upp í loftið og lýst þvi yfir
að hún sé léttvæg, en fyrir utan
þeirra heim heldur hún áfram að
ríkja.
Öll menningarsamfélög vegsama
fegurðina og eyða formúgu í að leggja
rækt við hana. Kirkjan hefur varað
við þessum hégóma og læknar hafa
lýst skelfingu sinni yfir áhættunni
sem fólk er að taka í nafni fegurðar-
innar. En menn geta talað sig bláa;
það hættir enginn að njóta fegurðar-
innar.
Fegurð veitir vellíðan; hún er
áfeng. Marvin Minsky, sem fann upp
gervigreindina, segir að falleg sýn
sendi huganum
skilaboð um að
„hætta að meta,
velja og gágn-
rýna“. Við hugs-
um ekki um neitt
annað í návist feg-
urðar. Varnar-
leysi gagnvart
henni á sér djúpar
rætur í líffræð-
inni. Fegurðin
vekur hrifningu,
krefur okkur um
athygli og hvetur
okkur til þeirra
dáða sem til þarf
til að viðhalda
mannkyninu.
Enginn er
ónæmur fyrir feg-
urðinni.
En hvað er feg-
urð?
Það er nóg til af
lýsingum á þeim áhrifum sem fegurð
hefur á okkur en engar ásættanlegar
skilgreiningar eru til á því hvemig
hún lítur út. Skilgreiningar eins og
„þegar einhver gengur inn um dym-
Rannsóknir benda til þess að fegurstu andlitin hafi eiginleika sem eru frábrugðnir því sem almennt er.
ar og þú nærð varla andanum," eða
„þú sérð það ekki, heldur fmnur
það,“ eða „manneskja sem þú hrein-
lega getur ekki gengið framhjá á
götu,“ segja ekki neitt. Allt frá tímum
forn-Grikkja
hefur rauði
þráðurinn í
fegurðar-
kenningun-
um hangið á
fullyrðing-
um um form
og hlutföll.
VOja þá
menn líka
meina að
kjarninn í
fegurðinni
sé hinn
sami hvort
sem horft er
á fagra
konu, blóm,
landslag eða
mynd.
Við skynj-
um fegurð-
ina hins veg-
ar ekki sem
rökstudda niðurstöðu, heldur sem lík-
amleg viðbrögð. Hún getur hreyft við
ýmsum tilfinningum og þeirra á með-
al er alltaf ánægja (afbrýðisemi og öf-
und eru aldrei hluti af ánægju).
Andrea Brabin.
Kvenleg fegurð

Falleg kona er
kona sem er
ungleg. Það get-
ur reynst erfitt
að greina á milli
ungra drengja
og ungra
stúlkna en á
gelgjuskeiðinu
fer karlhormón-
ið testósterón að
segja til sín í
kjálkum, höku,
nefi og á auga-
brúnum
drengja. Aftur á
móti halda
stúlkur sléttu
enni, finlegu
nefi bernskunn-
ar, augnhárin
eru lengri og
sterkari og
augabrúnimar
eru hærri. Kinn-
beinin verða meira áberandi og
vegna þess hvað nefið er lítið, virðist
andlitið smærra. Auk þessa er mest
fitusöfnun í vörum hjá stúlkum um
fjórtán ára aldurinn. Stór augun, há
kinnbeinin, þrýstnar varir og hlut-
fallslega lítil haka ýkja öll merki um
kvenleikann.
Þegar konur fara að eldast, teygist
andlitið í karlmannlegar áttir, sam-
kvæmt visindalegum
rannsóknum. Niður-
andlitið lengist og
augabrúnirnar síga
nær augunum. Efri
vörin tapar fylling-
unni og verður flatari.
Enda hefur þvi verið
haldið fram að rann-
sóknir á fegurð séu í
rauninni rannsóknir
á æsku og kvenleika.
Kannski vegna þess
að karlmenn eru sagð-
ir laðast að barnsleg-
um andlitsdráttum,
fyllast mnhyggju and-
spænis þeim.
Rannsóknir benda
til þess að fegurstu
andlitin hafi eigin-
leika sem eru frá-
brugðnir því sem al-
mennt gerist í örfáum
augljósum atriðum.
Sálfræðingur að nafni David Perrett
gerði samanburð í tölvu á miklum
fjölda Ijósmynda af konum. Hann
komst að þeirri niðurstöðu að fegurð-
ardísirnar hefðu enn þynnri kjálka,
stærri augu, þykkari varir og smærri
höku en gengur og gerist. Varimar á
ofurfyrirsætunum Naomi Campbell
og Christy Turlington pössuðu engan
veginn við það sem talist gat
„normal". Ekki heldur kinnbeinin á
Kate Moss. Ef við skoðum þær ís-
lensku konur
sem náð hafa
langt úti í hin-
um stóra heimi,
koma fyrst upp i
hugann þær
Linda Péturs-
Útlitsfordómar
dóttir,
Andrea
og
Björk,
Brabin
Guðrún
Linda Pétursdóttir.
Bjarnadóttir.
Síðan gerði
Perrett tölvu-
skráningu á ótal
atriðum í andliti
forsíðustúlkna á
Vogue og
Cosmopolitan
tímaritunum og
lét síðan tölvuna
finna út aldur
þeirra. Niður-
stöður tölvunn-
ar vom þær að
stúlkurnar væru allar á aldrinum sex
til sjö ára.
Karlmannleg fegurð
Það er mun auðveldara að fjalla
um útlit kvenna en karla vegna þess
að við fáum stöðugt upplýsingar um
kvenlega fegurð. Beinabyggingin í
andlitinu er það sem ræður úrslitum
þegar útlit karla er metið. Þar virðast
kjálkavöðvarnir vera í aðalhlutverki,
svona kjálkavöðvar eins og á Robert
Redford og Brad Pitt. Hér á landi eru
það menn eins og Ingvar Sigurðsson
og Egill Ólafsson sem væru dæmi-
gerðir fyrir þessa skilgreiningu. Sál-
fræðingur að nafni Michael Cunning-
ham hefur gert rannsóknir á þessu
sviði og segir að
það séu hins veg-
ar takmörk fyrir
því hvað við vilj-
um andlitið karl-
mannlegt. Hann
segir konur al-
mennt laðast að
venjulegmn karl-
mannlegum
dráttum auk
þess sem þær
vilji stór augu og
breitt bros. Því
karlmannlegra
sem andlitið sé,
því girnilegri sé
maðurinn í aug-
um kvenna.
Samkvæmt
rannsóknum
Cunninghams
hafa konur síður
áhuga á mönn-
um með bamsleg
Björk Guðmundsdóttir.
Egill Ólafsson.
andlit þegar þær
leita að maka.
Hins vegar mega
karlmannlegu
drættirnir ekki
vera ýktir. Hinn
ofur-karlmannlegi
neanderthalsmað-
ur á ekki upp á
pallborðið hjá
konum vegna þess
að útlit hans ber
vott um kulda og
grimmd. Aðlað-
andi karlmann-
legt andlit verður
að vera valds-
mannslegt. Mönn-
um með slíkt and-
lit gengur al-
mennt betur í líf-
inu, ekki bara í
starfi, heldur
einnig í rúminu.
Margir eru þeirrar skoðunar að
slik andlitssálfræði geri fátt annaö en
að ýta undir hugmyndir um að til sé
ein fullkomin fegurð sem allt sé mælt
út frá. Hins vegar eru sérfræðingarn-
ir aðeins að slá fram tilgátum sem
byggðar eru á reikningskúnstum.
Þeir slá líka fram kenningum um að
vissir andlitsdrættir séu álitnir óaðl-
aðandi hvar sem er í heiminum, sem
leiðir okkur að kjamanum i gagnrýn-
inni á þessar kenningar; fordómum
gagnvart ófríðu fólki. Fegurðin opnar
leiðir að félagslegum og efnahagsleg-
mn forréttindum á meðan ófríðleiki
skilar ekki öðru
en félagslegum
erfiðleikum og
fordómum.
Það ku vera
jafn auðvelt að
sanna dekur við
fallegt fólk og for-
dóma gegn ófríðu
fólki. En slíkir
fordómar eru
ólíkir kynja- og
kynþáttafordóm-
um að því leyti að
útlitsfordómar
eru ómeðvitaðir.
Útlitsfordómar
eru því erfiðustu
fordómar við að
eiga og þeim er
almennt afneitað.
Flestir vilja
halda því fram að
útlit skipti ekki
máli, en þegar að
er gáð kemur í ljós að við lítum á út-
lit eins og hvern annan gagnagrunn.
Útlit hefur áhrif á viðhorf okkar og
hegðun gagnvart öðrum.
Fallegt er gott
Hugmyndimar um að fögru útliti
fylgi fógur sál hafa alltaf verið til,
að minnsta kosti frá tímum Platós.
Skáldkonan Sappho skrifaði þá,
„það sem er fallegt er gott“. Ljótleik-
inn var álitinn bera vott um sturl-
un, vonsku eða hættu. í dag vitum
við að það er varasamt að dæma sið-
ferði, persónuleika, greind eða
hjartalag með því að horfa á fólk.
Samt sem áður er fólki mismunað
eftir útliti allt frá frumbemsku til
fullorðinsára og fallegt fólk fær já-
kvæðari viðbrögð en ófrítt fólk.
Þetta á jafnt við karlmenn og konur.
Það er auðveldara fyrir fallegt fólk
að finna bólfélaga og það er auðveld-
ara fyrir fallega fólkið að finna náð
fyrir augum dómstóla og fá ókunn-