Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.1999, Qupperneq 12

12
FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 1999
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ÓLI BJÖRN KÁRASON
Aðstoðarritstjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL ÞORSTEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 11, 105 RVÍK,
SlMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
VTsir, netútgáfa Frjálsrar fjölmiðlunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@ff.is - Auglýsingar: auglysingar@ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverð 180 kr. m. vsk., Helgarblað 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viðtöl við þá eða fyrir myndbirtingar af þeim.
Stríðsástand í umferðinni
Ástandi í umferðarmálum hér á landi má líkja við
stríðsástand. Árekstrum og umferðarslysum hefur fjölgað
mjög á árinu sem nú er að líða. Nærri lætur að um þrjá-
tíu þúsund bílar hafi skemmst á þessu ári. Til loka nóv-
ember bárust tryggingafélögunum tilkynningar um 26.900
skemmda bíla. Þetta þýðir að nær 2500 bílar skemmast í
árekstrum og öðrum umferðarslysum og -óhöppum í
hverjum mánuði.
Aukningin milli ára nemur nærri 19 prósentum. í frétt
Sjónvarpsins skömmu fyrir jól kom fram að stöðugt hef-
ur sigið á ógæfuhliðina í þessum efnum frá árinu 1993 en
keyrt um þverbak síðustu ár. Tölur nú sýna að um 15 pró-
sent bílaflotans hafa skemmst að meira eða minna leyti á
þessu ári. Dæmin sanna að því fylgir vaxandi ógn að
hætta sér út á göturnar. Það er nánast eins og að taka
þátt í rússneskri rúllettu.
í fyrrgreindri frétt sagði Hjálmar Sigþórsson, deildar-
stjóri Tryggingamiðstöðvarinnar, að tíðni tjóna ykist í
takt við uppsveiflu í þjóðfélaginu. Fjöldi nýrra bíla er í
umferðinni og ljóst að gatnakerfið ræður ekki við hina
gríðarlegu umferð. Frá sjónarhóli tryggingafélaganna er
þróunin afleit enda eru nýju bílamir verðmætari en aðr-
ir. Hver skemmdur bíll kostar því tryggingafélög og eig-
endur meira en áður.
Það sem alvarlegast er við þetta ástand eru slys á fólki,
miski, örkuml og jafnvel dauði. Fleiri hafa slasast í um-
ferðinni á þessu ári en í fyrra þótt slysum á fólki hafi
ekki fjölgað hlutfallslega eins mikið og tjónum á bílum.
Deildarstjóri tryggingafélagsins bendir á að óhöppum
hafi fjölgað meira en bílum á götunum. Því komi fleira
til. Hann bendir meðal annars á aukið stress í samfélag-
inu og meiri hraða.
Dómsmálaráðherra kynnti á ríkisstjórnarfundi nýlega
skýrslu Rannsóknarnefndar umferðarslysa fyrir árið
1998. Þar kom fram að banaslys í umferðinni það ár voru
27 sem er óvenjumikið. Skýrsla nefndarinnar sýnir að
ungir ökumenn áttu oft þátt i þessum slysum. í gögnum
hennar kemur og fram að ónóg notkun bílbelta og akstur
undir áhrifum áfengis eru helstu orsakir banaslysanna.
Stríðsástandið á götunum á sér margar skýringar.
Meðal þeirra eru þær að ungir ökumenn, þeir sem flest-
um slysunum valda, hefja aksturinn án nægilegs undir-
búnings. Þeir gera sér ekki nægilega grein fyrir þeirri
ábyrgð sem akstrinum fylgir. Sífellt fleiri bílar kalla á
bætt gatna- og vegakerfi. Þótt flest banaslys verði í dreif-
býli, eða ríflega 80 prósent á síðasta ári, hefur þó orðið
bót á vegakerfi þar. Bundnu slitlagi fylgir samt aukinn
hraði og einbreiðar brýr eru hættulegar. Ungir ökumenn
kunna ekki að bregðast við beri eitthvað út af við akstur
í lausamöl.
Almennasti vandinn er þó á götum þéttbýlisins á höf-
uðborgarsvæðinu. Gatnakerfið þar er löngu sprungið og
þolir ekki bílafjöldann. Því er varhugavert að skera nið-
ur þær framkvæmdir sem fyrirhugaðar voru til bótar á
þessu svæði. Samfélagið finnur verulega fyrir hinu efna-
hagslega tjóni sem verður vegna ástandsins í umferðinni.
Það ástand er algerlega ólíðandi.
Rannsóknamefndin leggur til aukið eftirlit lögreglu
með umferðarlagabrotum og að kannað verði hvort rétt
sé að herða viðurlög. Það er vert skoðunar en aðalatriðið
er bætt aðstaða til aksturs, betri kennsla ungmenna, auk-
in fræðsla og áróður og síðast en ekki síst breytt hugar-
far ökumanna. Þeir eru með drápstól í höndunum og
verða að hegða sér samkvæmt því. Jónas Haraldsson
„Eins var þetta um síöustu aldamót: framfarir, vísindi og siömenning sóttu fram og gullöld í vændum."
anverðri Hverfisgötu. Hesturinn þarfasti þjónninn á götum Reykjavíkur.
- A inn-
Spáð í spilin
sprengjur um allan
hnött, ekki aðeins í
kjarnaofnum sem bila
eins og i Tsjernobyl
heldur og með eitri í
mold og vatni og lofti.
Hrikalegar
þverstæður
Lífsháskinn var aldrei
langt undan á tuttug-
ustu öld og hann hopar
ekki á nýrri öid. Þver-
stæðurnar eru hrikaleg-
ar sem fyrr. Þau vísindi
sem einna hæst láta,
erfðavísindin, lofa
merkum lyfjum og
mannkynsbótum og
draga um leið með sér
„Við þessar aðstæður verður
margt tal um lýðræði og frelsi að
hræsni, að meinlegu háði og blá-
eyg bjartsýni blátt áfram hættu-
leg. Og þó þarf vitaskuld að
bjarga því sem bjargað verður af
frelsinu og lýðræðinu og fram-
förum sem rísa verða af erfið-
ustu byltingu í viðhorfum sem
hugast getur.u
Kjallarinn
Árni Bergmann
rithöfundur
Það má sanna að
aldamót standi
ekki fyrir dyrum,
samt ætla þjóðirn-
ar að láta sem nýtt
árþúsund sé aö
byrja og þá það.
Allir spá í spilin
við tímamót og það
er mikið um bjart-
sýnar ræður: lýð-
ræðið, markaðsbú-
skapurinn og þekk-
ingin munu sigur-
sæl og leysa flestan
vanda.
Öld ofbeldis
Eins var þetta
um síðustu alda-
mót: framfarir, vís-
indi og siðmenning
sóttu fram og
gullöld í vændum.
En það var þá að
íslenskur skáld-
bóndi i Vestur-
heimi, Stephan G.,
kvaðst orðinn
þreyttur á heimin-
um enda væri öld
ofbeldis að ríða í
garð. Hann var
sannspár: Sið-
menningarstór-
veldin steyptu sér í
heimskulegt blóð-
bað heimsstyrjaldar fjórtán árum
síðar. Allt orkaði tvímælis.
Þjóðernishyggjan efldi þjóðir,
ekki síst þær smærri, til að láta að
sér kveða, til að sækja sinn rétt og
vinna menningarafrek eins og við
íslendingar gerðum - en sú sama
þjóðemishyggja gat einnig af sér
Hitler og Auschwitz. Sósíalisminn
rétti hlut fátækra manna, gat af
sér bæði verklýðshreyfmgu og vel-
feröarrríki - en einnig Stalín og
Gúlagið.
Vísindin og dóttir þeirra tæknin
gáfu okkur penisillínið, flugið,
tölvuna og önnur undur - en
einnig Hiroshíma; þær hlóðu tíma-
miklar líkur á líffræðilegum stór-
slysum i erfðabreyttum jurtum og
dýrum. Markaðsstjórar lofa
allsnægtum en skjóta sér með
fláttskap undan kröfum um sjálf-
bæra þróun - þ.e. kröfu um að sú
staðreynd sé virt í verki að auð-
lindir heims eru takmarkaðar,
ekki síst þær sem taldar voru sjálf-
gefnar: mold, vatn, loft.
Tæknin og markaðsbúskapurinn
sameinast um að gera mennina
óþarfa sem vinnuafl. Fjöldaupp-
sagnir í nafni „samkeppnisstöðu á
alþjóðamarkaði" eru daglegt hrauð,
sjö af hverjum tíu nýjum störfum
sem til verða í helstu iðnríkjum
Evrópu eru láglaunuð hlutastörf án
rétts til orlofs eða eftirlauna. Um
leið er heimtað að allir vinni og
hafi tekjur til að geta keypt á mark-
aði - og þeir atvinnulausu og fá-
tæku svo niðurlægðir með því að
kenna þeim sjálfum um hve illa er
fyrir þeim komið. Lýðræði er lofað
- en þó enn meir sú hnattvæðing
sem lamar lýðræðið: Jafnt og þétt
er dregið úr möguleikum kjörirma
fulltrúa lýðræðis á þingum þjóð-
rikja og gildi stjórnmála yfir höfuð
með því að færa vald yfir á yfir-
þjóðlegar stofanir eins og Alþjóða-
viðskiptaráðið WTO.
Púður til sprenginga
Almenningur ræður engu um
það hvað gerist á þeim vettvangi:
þar ráða þeir sem stýra fjárfest-
ingum og risafyrirtækjum heims-
ins, fulltrúar svo sem eins pró-
sents af mannfólkinu. Oddvitar
voldugasta ríkis heims, Bandaríkj-
anna, tala klökkir um „alþjóða-
samfélagið" sem eigi aö lúta al-
mennum reglum, bæði um við-
skipti og mannréttindi - en sjálfir
áskilja Bandaríkjamenn sér rétt
til að virða eða hunsa sáttmála
jafnt um mengun, verslun og
kvenréttindi eftir því sem þeim
þóknast.
í öllu þessu er púður til spreng-
inga, tilefni grimmra átaka. Við
þessar aðstæður verður margt tal
um lýöræði og frelsi að hræsni, að
meinlegu háði og bláeyg bjartsýni
blátt áfram hættuleg. Og þó þarf
vitaskuld að bjarga því sem bjarg-
að verður af frelsinu og lýðræðinu
og framförum sem rísa verða af
erfiðustu byltingu í viðhorfum
sem hugast getur. Byltingu sem
hafnar sjálfvirkum formúlum eins
og „meira er betra“ og „hvenær
hefur ekki allt reddast" og spyr í
hverju máli fyrst tveggja spurn-
inga: hvenær er nóg komið? Og:
erum við í hverju dæmi á leið til
réttlætis og sanngimi eða stefnum
við i allt aðra átt?
Ámi Bergmann
Skoðanir annarra
Sjóðir fremur en hlutabréf
„Fólk almennt er oftast betur sett með það að
kaupa hlutabréf í hlutabréfasjóðunum fremur en að
taka áhættu í einstökum hlutafélögum ... Það er eig-
inlega regla að maður lítur lítið á fortíðina, en frem-
ur hvemig maður treystir þeim sem fara með sjóð-
ina, eða kannski hvemig þeim hefur tekist til lengri
tíma. Því það er auðvelt, sérstaklega með nýja sjóði,
að sýna afskaplega góða ávöxtun til að byrja með.
Langtímaávöxtun er það sem segir meira um það
hvort menn eru hæfir. Að öðru leyti verða menn
bara að treysta viðkomandi fyrirtækjum.“
Skoöun Péturs Blöndais í viötali við Dag 29. des.
Seðlaútgáfa ríkisins
„Oft er það þannig þegar rætt er um hlutverk rík-
isins að þeir sem vilja draga úr rikisumsvifum þurfa
að færa margvísleg rök fyrir máli sínu. Þeir sem
vilja hins vegar að ríkið haldi áfram að skipta sér af
öllu milli himins og jarðar þurfa ekki að tilgreina
neinar ástæður fyrir því. Hefur einhver stuðnings-
maður Seðlabanka til dæmis greint frá því nýlega
hvers vegna íslenska ríkið rekur seðlabanka og gef-
ur út gjaldmiðil? Hvað er það sem mælir með því að
ríkið veiti þá þjónustu að gefa út peninga? Ætla
mætti að þessi rök séu svo alkunn og margvísleg að
það sé að bera i bakkafullan lækinn að nefna þau op-
inberlega. Þótt Vef-Þjóviljinn telji sig fylgjast þokka-
lega með þjóðmálaumræðunni kannast hann þó ekki
við að hafa nýlega heyrt neinn rökstuðning fyrir því
að ríkið reki seðlaútgáfu."
Úr Vef-Þjóðviljanum 28. des.
Seðlabankaráðning með
pólitískri forskrift
„Flestir aðrir en stjórnmálamennimir sem staðið
hafa að pólitískum ráðningum seðlabankastjóra í
gegnum tiðina eru sammála um að ráðning seðla-
bankastjóra samkvæmt pólitískri forskrift séu vinnu-
brögð sem ekki eigi lengur við og brýnt sé að hverfa
frá. Með umsókn sinni um stöðu seðlabankastjóra
hefur Finnur Ingólfsson komið í veg fyrir að tækifær-
ið nú verði nýtt til þess að rjúfa þessa vondu hefð.
Það eru hvorki góð lok á starfsferli hans sem við-
skiptaráðherra, og þar með ráðherra bankamála, né
góð byrjun á störfum hans sem seðlabankastjóra."
Úr forystugreinum Viöskiptablaðsins 29. des.