Dagblaðið Vísir - DV - 17.01.2000, Blaðsíða 18

i8 mennmg
MÁNUDAGUR 17. JANÚAR 2000 DV
eru vondir
kennarar
Bjarni Jónsson: Viö sitjum uppi meö gamlar goðsagnir, gamlar tilfinningar sem viö erum
stööugt að fleyta áfram til næstu kynslóöa. DV-mynd GVA
Bjami Jónsson leikhúsfræðingur og leikrita-
skáld var í vikunni sem leið tilnefndur til Leik-
skáldaverðlauna Norðurlanda fyrir leikrit sitt
Kafii sem sýnt var á Litla sviði Þjóðleikhússins
vorið 1998. Það keppti við tíu önnur íslensk leik-
rit sem frumsýnd voru á tilgreindu timabili og
féllu undir skilmála norrænu leikskáldaverð-
launanna, en þau verða að vera frumsamin, það
er að segja ekki leikgerðir af neinu tagi, og í
fúUri lengd; bamaleikrit og söngleikir koma
ekki til greina.
Það kraumar undir hvers-
dagsleikanum
í rökstuðningi dómnefhdar sagði meðal ann-
ars: „Kaffi er frumraun eins af leikritahöfund-
um okkar af yngstu kynslóð. Áður hafa verið
flutt af áhugaleikfélögum eða í sviðsettum lestri
atvinnuleikhúsa þrjú verka hans, en uppfærsla
Þjóðleikhússins á Kaffi var fyrsta sviðsetning at-
vinnuleikhúss á leikriti eftir hann. í Kafíi birt-
ast skýr og ákveðin höfundareinkenni Bjama
Jónssonar. Honum er lagið að endurskapa eðli-
legt tungutak fólks en gæða það skáldlegri
hrynjandi svo raunsætt málfar fær ljóðrænan
hljóm, næmt eyra höfundarins fyrir smáatrið-
um í máifari venjulegs fólks nýtur sín vel í texta
hans. Þetta er jafnframt lykill að persónusköpun
hans þar sem dregin er upp á ytra borði mynd
af hversdagsfólki i kunnuglegum aðstæðum en
undir kraumar dramatískur þungi. Siðvenjur
hversdagslífsins, svo sem sláturtaka (matar-
gerð) og kaffi- og áfengisdrykkja, umlykja per-
sónumar og veita tilfinningum þeirra í
vissan farveg, sem gerir þeim ókleift að gera
upp fortíð sína, bældar minningar og kæfðar
ástríður."
Sterk tengsl eru skyndilega
að rofna
Bjami er Akumesingur og hefur skrifað í
verkum sínum, meðal annars Kaffi, um bæjarlíf
og bæjarmóral. Hann er líka leiklistarfræðingur
sem hefur skrifað um önnur leikskáld og sett á
þau fræðilega merkimiða, og við spurðum hann
til gamans hvar hann myndi flokka sjálfan sig ef
hann hugsaði hlutlaust um verk sin. - Hver era
helstu einkenni þín sem leikskálds?
„Ég veit það ekki, svei mér þá,“ segir Bjami
og andvarpar. „Ég hef ekki skrifað nógu mikið
til að geta sagt til um það. Og ég er feginn þvi að
ég skuli ekkert vera að pæla mikið í því hvers
konar höfundur ég sé, það segir mér að þetta sé
ekki allt búið! Ef ég færi að velta mér mikið upp
úr eigin verkum í þessa vera er ég hræddur um
að ég væri týndur í sjálfum mér.“
- Af því sem ég hef séð eftir þig - Kaffi og
Marki sem Skagaleikflokkurinn setti upp fyrir
rúmum fimm árum - álykta ég að þú sért sam-
félagslegt leikskáld, fremur en til dæmis harm-
leikja- eða gamanleikjaskáld...
„Ég hef mjög mikinn áhuga á að skoða samfé-
lag okkar sem fólk lifir í og reyna að átta mig á
hvemig það er og af hveiju við erum eins og við
erum,“ segir Bjami. „Ég skoða það ekki
flokkspólitískt eða út frá einhverjum kerfúm en
ég hef áhuga á mannlífinu og sögunni og mér
finnst undarlegt hvemig sterk bönd era að
trosna og slitna á okkar tímum, tengsl við sög-
una sem vora sterk era að rofna svo skyndi-
lega.“
- Áttu þá við tengsl við fortíð okkar í land-
inu?
„Já, án þess að við höfum nokkum tima fjall-
að um hana í raun og vera. Við höfum auðvitað
skrifað lærðar bækur um íslenskt þjóðlíf og
sögu en við höfum aldrei hvert og eitt myndað
okkur tilfinningalega afstöðu til þessara hluta.
Við yrðum að horfast í augu við sjálf okkur fyrst
og það er alltaf erfiðast. Ætli við séum ekki
hrædd við að vera manneskjur? Við erum kald-
hæðin og hrædd við að verða skapandi fólk. Sitj-
um uppi með gamlar goðsagnir, gamlar tilfinn-
ingar sem við erum stöðugt að fleyta áfram til
næstu kynslóða. Við getum tekið peningahyggj-
una sem dæmi, ekki er hún náttúrleg mannin-
um. Hvaðan er hún komin, og af hverju er hún
enn þá að þvælast fyrir okkur?“
- Meinarðu þá áhyggjur af peningum?
„Já, áhyggjur af peningum og áhuga á pen-
ingum. Til dæmis. Við höfúm áhuga á öllu öðra
en því sem snýr að okkar innra lfíi. Ég held að
þetta skaði okkur. Við náum ekki að höndla alla
möguleikana sem við eigum í raun og vera. Við
látum annað blinda okkur á leiðinni."
- Langar þig þá til að nota hæfileika þína til
að reyna að rífa okkur upp úr þessu fari?
„Það er líklega best fyrir alla þá sem era að
vinna að skáldskap að losna við „kennarann"
eða predikarann í sér?“ segir Bjami og brosir.
„En það getur líka tekið ævina! Þó skömm sé frá
að segja hugsa ég að sú trú að maður viti betur
en aðrir hvetji mann til skrifta. Maður rseðst á
hluti sem manni finnst liggja í þagnargildi. En
til þess að persónur og annað lifhi við þarf mað-
ur að losna við þennan hvatbera sem ég kalla
„kennara". Skáld era vondir kennarar."
Frá Akranesi til Reykjavíkur
- Ertu með eitthvað í smíðum núna?
„Já,“ segir Bjami, „ég er alltaf að reyna að
finna tíma til að ljúka við leikrit sem ég hef ver-
ið að vinna að síðustu tvö ár og vil komast frá á
þessu ári. Það gerist í Reykjavik á okkar dögum.
Því hefur verið sýndur áhugi en ekkert er
ákveðið enn með uppsetningu."
Þess má geta að tilnefnda verkið, Kaffi, verð-
ur flutt í Útvarpsleikhúsinu á Rás 1 laugardag-
inn 22. janúar imdir leikstjóm Kristínar Jó-
hannesdóttur. Það etur síðan kappi við tilnefnd
verk annars staðar af Norðurlöndum og verða
úrslit kunngerð í sumar.
niðurleið
Geta góðar bækur verið
vondar og vondar góðar?
Við svo heimskulegum
spumingum verður fátt um
svör. Og þó. Sumar bækur
kunna að flytja merkan og
brýnan boðskap þó þær séu
illa skrifaðar, sé einblínt á
fagurfræðina. Svo er um
Viskíbörnin, fremur illa
skrifaða bandaríska sögu
sem þó hefur að geyma boð-
skap eða réttar sagt vamað-
arorð sem allrar eftirtektar
eru verð.
Þetta er að nafninu til
skáldsaga en reynist vera
ævisagá annars höfundarins,
Jack Erdman. Ævisaga er þó nokkuð ofmælt,
réttara væri að segja drykkjusaga hans því
hún lýsir því hvernig Jack þessi sekkur æ
dýpra í fen drykkjusýkinnar.
Sjúkdómurinn alkóhólismi hefur mikið
verið til umræöu á liðnum áratugum og víst
er að markverður árangur hefur náðst í bar-
áttunni við hann, ekki síst fyrir tilstilli AA
samtakanna, sjálfshjálparsamtaka drykkju-
manna og fikla. Eitt mikil-
vægasta tæki þeirra sam-
taka til að styðja menn til
bata er tjáningin, að menn
tali tæpitungulaust út um
Bókmenntir
Geirlaugur Magnússon
getur vart talist að hún nái máli. Minnir
reyndar um margt á sósíalrealískar skáld-
sögur fyrr á öldinni þar sem allt var gefið
fyrirfram, lokasvarið ákveðið á hugmynda-
fræðilegiun forsendum og persónur sem og
___________ atburðir fastmótaðir af hug-
myndafræðinni. Þess vegna
kemur aldrei neitt á óvart,
____ engin átök verða í huga per-
sónanna sem renna sitt skeið
líkt og veðhlaupafákar á pað-
— reimi. En um slík formúlu-
sjúkdóm sinn og hvernig
hann hefur leikið þá sem af
honum þjást, líkamlega,
andlega og félagslega. Sú
tjáning kann mörgum óinn-
vígðum að virðast 1 senn
sjálfhverf og öfgafull, en þessi bók er greini-
lega sprottin af þeim meiði. Þar er lýst af
hispurslausu miskunnarleysi hvemig ein-
staldingur alinn upp við alkóhólisma verður
honum sjálfur að bráð og hvemig hann hrap-
ar neðar og neðar uns botninum er náð.
Sem lýsing á þvi ferli er þessi bók merki-
leg og á vonandi eftir að hjálpa einhverjum
að ná áttum i eigin lifi. En sem bókmenntir
skrif gildir auðvitað hið gamla jesúítaboðorð
að tilgangurinn helgi meðalið.
Þýðing Ingva Þórs Kormákssonar virðist
nákvæm en er með þeim annmörkum sem æ
algengari verða á textum þýddum úr ensku
að frummálið gægist ærið oft í gegn; setn-
ingaskipan og orðalag oft fremur enskt en ís-
lenskt. Er það ekki mesta hætta sem steðjar
að íslenskri tungu í dag?
Jack Erdman og Larry Kearney:
Viskíbörnin
Þýðing: Ingvi Þór Kormáksson
Bókaútgáfan Svava 1999
'
Danskir Englar alheimsins á
Listahátíð
Þegar þjóðin
verður öll búin að
fara tvisvar á Engla
alheimsins eftir
| Einar Má og Frið-
rik Þór getur hún
farið að hlakka til
að sjá Engla al-
heimsins eftir Ein-
ar Má og Ditte
Mariu Bjerg á
Listahátíð í vor. Á
;í dönsku.
I Eins og sagt var
frá hér í blaðinu á
/; sínum tíma frumsýndi CaféTeatret i Kaup-
| mannahöfn í haust sem leið danska leikgerð af
Englum alheimsins undir stjóm Ditte Mariu
Bjerg - og urðu Danir þar með á undan íslend-
ingum að sviðsetja leikgerð af þessari frægustu
'f skáldsögu okkar um þessar mundir. í dönsku
útfærslunni fáum við ekki að sjá hið mikla per-
sónugallerí kvikmyndarinnar heldur aðeins
eina persónu, Páll Ólafsson, sem Henrik Prip
: lék svo vel að danskir gagnrýnendur vora
gagnteknir. Sviðið var líka eins langt frá
Reykjq,vík og himninum yfir henni sem við
njótum í kvikmyndinni og hugsast getur. Það
minnti á kassa (líkkistu?), þröngt og svo lágt
undir loft að leikarinn gat ekki rétt úr sér. Það
rúmaði hann illa - eins og veröldin rúmaði Pál
Iilla.
Svo var sviðið á floti í vatni! í því sullaði Páll
alla sýninguna, ýmist sitjandi, standandi eða
gangandi - og ýmist í vatninu eða á vatninu
(samanber kvikmyndina) meðan hann sagði
áhorfendum áhrifamikla og átakanlega sögu
sína. Vatnið var volgt og salurinn lítill og
smám saman myndaðist mjög sérkennilega
heit og rök stemning inni sem erfitt er að lýsa.
Nú hafa náðst samningar við Henrik Prip og
I aðstoðarmenn hans um að koma hingað með
þessa rómuðu sýningu og verður fróðlegt fyrir
landann að sjá hvemig hægt er að vinna á tvo
algerlega ólíka vegu úr sömu sögu en gera
henni sannfærandi og frábær skil með báðum
aðferðum.
Númeruð sæti, þökk íyrir
Fyrir viku var kvartað undan hléi á vondum
stað í kvikmyndinni Englum alheimsins hér í
PS og vinsamlegast mælst til að hléi væri með
öllu sleppt til að spilla ekki stemningunni. í ör-
‘ tröðinni sem myndast á sýningum myndarinn-
ar þessa dagana hefúr þó annað vandamál orð-
ið erfiðara: Fólk sem kemur seint fær ekki sæti
saman í fullum salnum og kýs þá ffernur að
standa en sitja hvort í sinu lagi!
I Þetta kemur tfí af þeim leiða sið að selja ekki
ákveðin sæti heldur hafa ,frjálst sætaval" eins
og það heitir á bíómáli. Áuðvitað er þetta
megnasti ósiður og hefúr með öðra fælt fúUorð-
| ið fólk frá því að fara í bíó en látið unglingum
| það eftir. Maður á að geta komið við í kvUc-
myndahúsinu á leið heim úr vinnu og keypt
| sér miða á stað að eigin vali, farið svo heim og
komið aftur fyrir sýningu og átt þá sín sæti.
Þannig er þetta í almennUegum kvUunynda-
Vinnustofa Kjar-
vals
Á fóstudaginn opnaði Vig-
dís Finnbogadóttir myndar-
lega sýningu á málverkum
Jóhannesar Kjarvals í sýn-
ingarsölum Gl. Holtegaard í
Danmörku. Siðan ffétt um
þetta birtist hér á síðunni hafa menn riflað upp
að nú er verið að sýna mörg fágæt verk Kjarvals
á sýningunni Lífsverki í Gerðarsafni í Kópavogi.
Þetta er sýning á myndverkum úr einkasafni
Þorvaldar i SUd og fisk og konu hans, og þeirra
áhrifamest að margra mati er vinnustofa Kjar-
vals, „Lífsverk" hans, sem sett var upp í heUu
lagi í kjal.lara Gerðarsafns og gefúr sýningunni
allrinafn.
Var umsjónarmaður menningarsíðu beðinn
að koma því á framfæri við þá sem hlut eiga að
máli að eiginlega ætti „Lífsverk" Kjarvals að fá
að standa þama áfram um óákveðinn tíma, og
væri rýminu varla varið undir verðugra efni en
vinnustofúna - með sínum miklu teUcningum
sem tekur langan tima að rýna í, áhöldum meist-
arans og ofninum sem hélt á honum hita. Gestir
komast í alveg sérstaka stemningu þegar þeir
standa þama inni og anda að sér andrúmsloft-
inu. Sýningin stendur annars tU 30. janúar.