Dagblaðið Vísir - DV - 29.07.2000, Page 18

Dagblaðið Vísir - DV - 29.07.2000, Page 18
18 Helgarblað LAUGARDAGUR 29. JÚLÍ 2000 DV Búvélasafnið á Hvanneyri 60 ára: Þúfnabani, steingálgi og hjóladráttarvél - merkt safn um sögu landbúnaðarins DV, HVANNEYRI:___________ A Hvanneyri er merkilegt safn, Búvélasafnið, sem er þess virði að skoða enda mikið af munum þar sem tengjast sögu landbúnaðar á ís- landi. Safnið nýtur síaukinna vin- sælda, á síðasta ári sóttu það á fimmta þúsund manns. Búvélasafn- ið er í eigu Landbúnaðarháskólans á Hvanneyri en bútæknideild Rann- sóknastofnunar landbúnaðarins hef- ur einnig tekið þátt í uppbyggingu þess. Búvélasafnið er eina safn sinn- ar tegundar hérlendis í opinberri eigu. Búvélasafninu er ætlað að bregða ljósi á þróun tækni í landbúnaði með því að varðveita gamlar búvél- ar og -verkfæri og halda til haga hvers konar gögnum öðrum er varða tæknisögu íslensks landbún- aðar. Þá á safnið einnig að vera stuðningur við nám, kennslu og rannsóknir við Hvanneyrarskóla. Stofnun safnsíns Búvélasafnið er að stofni til frá 1940. Samkvæmt lögum um rann- sóknir í þágu landbúnaðarins skyldi þá komið upp safni af land- búnaðarverkfærum við Bændaskól- ann á Hvanneyri. Fyrstu verkfærin komu í safnið síðsumars 1940. Fjár- skortur og kröpp kjör landbúnaðar- ins á þessum árum ollu því að verk- færasafnið náði aldrei að gegna upp- haflegu hlutverki sinu en varð er frá leið safn um hið liðna. Nokkrir ágætir gripir komu þrátt fyrir allt í safnið sem nú teljast til fágætra ger- sema Búvélasafnsins. Heimidlr um tæknlsöguna Safnið var fyrst opnað sumarið 1987. Þá höfðu starfsmenn bútækni- deildar RALA gert upp nokkrar vél- ar, og útbúin hafði verið dálitil geymslu- og sýningaraðstaða, sem síðan hefur veriö aukin og bætt. Á fyrstu árum safnsins bjargaði Guð- DV-MYNDIR DVÓ Austin-dráttarvél Að öllum likindum er þetta elsta hjóladráttarvélin sem til er á íslandi. Lítiö vantar á að hún sé gangfær mundur Jónsson, síðar skólastjóri á Hvanneyri, ýmsum merkum grip- um bætti í safnið. Fleiri velgerðar- menn má nefna, s.s. Harald Árna- son, ráðunaut BÍ, en hann hlutaöist til um að fé úr Vélasjóði var varið til kaupa og lagfæringa á gömlum vélum og verkfærum. Bændasam- tök íslands hafa lagt Búvélasafninu lið, sem um munar, sem og Rann- sóknastofnun landbúnaðarins; eldri nemendur Hvanneyrarskóla víða um land hafa einnig reynst safninu sterkir liðsmenn. Auk búvéla og verkfæra er áhersla lögð á að safna öðrum heimildum um tæknisöguna, svo sem bókum, bæklingum, mynd- um skjölum, frásögnum o.fl. Unnið er að skráningu og uppsetningu þessara heimilda. viö veitum 15% afslátt af smáaugiýsingum 550500o’ i VISA 0 550 5000 EUROCARD MastérC dvaugl@ff.is Skoðaðu smáuglýsingarnar á VISII*. Merkir safngripir Meðal merkustu gripa safnsins eru jarðyrkjuverkfærin frá Búnað- arskólanum í Ólafsdal (1880-1907) sem Torfi Bjarnason skólastjóri kenndi nemendum sínum að smiða og nota, plógar og herfi af ýmsum gerðum. Segja má að Ólafsdalsskól- inn hafi markað upphaf nútíma- verkfærni f jarðrækt hérlendis. Þá eru í Búvélasafninu þrir elstu traktorar landsins, Fordson- og Austin-traktorar, og þúfnabaninn svonefndi (Lanz) allir frá árunum 1920-21. Með þeim hófst vélvæðing landbúnaðarins. Páll Stefánsson frá Þverá flutti Fordson-vélina inn, sennilega árið 1920, því vorið 1921 var hún komin til landsins. Vélin var smíðuð í Cork á írlandi. Afl hennar var 22 hö. og hún notaði 4 olíupotta á klst. Árið 1926 eða 27 gaf Páll Halldóri skólastjóra Vilhjálms- syni á Hvanneyri vélina. Eista hjóladráttarvél lands- ins Það var sumarið 1918 sem fyrsta hjóladráttarvélin kom til íslands. Hún var af gerðinni Avery; oft nefnd Akranes-traktorinn, en þang- að kom vélin einmitt fyrir forgöngu Þórðar Ásmundssonar kaupmanns o.fl. Hún var notuð við jarðvinnslu. Næstu tvö árin komu nokkrir beltatraktorar af Cleveland-gerð til landsins en heldur Ula gekk að nota þá til landbúnaðarstarfa. Það var svo árið 1920 að Búnaðarfélag ís- iands keypti enska hjóladráttarvél af gerðinni Austin sem á safninu er. Hvatamenn að kaupunum voru þeir Þórólfur Sigurðsson frá Baldurs- heimi og Eggert Briem sem þá varð verkfæraráðunautur BÍ. Austin- dráttarvélin var sennilega 20 hestöfl að stærð. Hún kostaði um 20.000 kr. Hugmyndin var að nota dráttarvél- ina einkum fyrir vagna til flutninga og með henni komu 6 vagnar til landsins. Vélin var þó síðar reynd við herfingu á Korpúlfsstöðum. Aft- an í hana var tjaslað tveimur göml- um diskaherfum og útgerð þessi notuð til þess aö herfa hafra ofan í flögin. Þá var einnig reynt að plægja með dráttarvélinni og kom þá í ljós að hún var vel tiltæk á lág- þýfðu landi. Á Korpúlfsstöðum var Austin-dráttarvélin síðan lengi not- uð við nýræktarstörf. Að öllum lik- indum er Austin-dráttarvél þessi elsta hjóladráttarvélin sem til er á íslandi. Lítið vantar á að hún sé gangfær. Túnin sléttað með þúfnabana Þúfnabaninn var ætlaður til jarð- vinnslu eins og nafnið bendir til. Hann er einn af sex slíkum vélum sem fluttar voru til landsins á árun- um 1921-1927. Þúfnabaninn er aflvél með jarðtætara. Á tætarann mátti fá mýrahnífa, valllendishnífa, akur- hnífa og mykjuhnífa, allt eftir því hvað vinna skyldi með vélinni. Bú- vélaverksmiðjur Heinrich Lanz í Mannheim smíðuðu þúfnabanann (Landbaumotor Lanz) eftir hug- mynd ungversks verkfræðings. Þúfnabaninn vó 6,6 tonn; knúinn 4 strokka bensínvél sem talin var 80 hö. Hún brenndi 15-18 lítrum elds- neytis á klst. við fulla vinnu. Vinnslubreidd tætarans var um 2 m og ökuhraði allt að 5 km/klst. Hér- lendis voru þúfnabanarnir einkum notaðir við túnasléttun i nágrenni Reykjavíkur og í Eyjafirði. Þeir viku fljótlega fyrir léttari og liprari dráttarvélum til jarðvinnslu og framleiðslu þeirra var hætt. Þúfna- banamir vöktu trú manna á vélaafl og vélavinnu en töfðu um leið nokk- uð fyrir þvi að bændur tækju að nýta sér venjulegar dráttarvélar til jarðvinnslu sem um þetta leyti voru að ryðja sér til rúms. Þessi þúfna- bani mun síðast hafa verið gangfær á Landbúnaðarsýningunni í Reykja- vík 1947. Ekki er vitað um aðrar leifar þúfnabana ofar moldu. Fok- dýrt er að færa hann til uppruna- legs forms. Forráðamenn safnsins dreymir hins vegar um að koma þaki yfir þúfnabanann þar sem hann stendur, til þess að verja hann frekari eyðingu. Fjármuna til þess er nú leitað. Steingáiginn - „steinbjörn Svía“ Á síðasta ári eignaðist Búvéla- safnið steingálga. Það var Friðrik Brynjólfsson í Austurhlið í Blöndu- dal, A.-Hún., sem færði safninu gálgann eftir að hafa lagfært hann til fyrsta horfs. Gálgann notaði fyrst Guðmundur Jósafatsson, oft kennd- ur við Brandsstaði þar í sveit - vel þekktur ræktunarfrömuður á sinni tíð. Steingálgi var notaður fyrir daga grafvéla til þess að ná hnull- ungsgrjóti úr ræktunarlöndum og til þess aö létta hleðslu grjóts í veggi, m.a. við húsbyggingar og garðhleðslu. Með tannhjólavindu steingálgans mátti lyfta býsna þung- um steinum - svo þungum að skipti tonnum. Fyrstu steingálgarnir komu til íslands upp úr 1920. Þeir urðu liðlega 100 að tölu, segir Árni G. Eylands í bók sinni, Búvélar og ræktun (bls. 29-31); flestir á Vest- fjörðum. Þar eru ræktunarlönd víða mjög grýtt og þar þóttu gálgamir því hið mesta þarfaþing. Við komu jarðýtunnar og breytta mannvirkja- gerð steinhættu bændur að nota steingálga. Steingálgar komu fram í Skandinavíu á 19. öld. Svíar kölluðu áhaldið steinbjöm, lýsandi heiti á einfaldri og snjallri lausn sem breiddist fljótt út um grýttar sveitir þar. Það var hins vegar Norðmaður- inn Underhaug sem smíðaði stein- gálga eins og þá sem við sjáum á meðfylgjandi myndum. Underhaug bjó á Jaðri, en þar eru fim stórgrýtis sem bændur þurftu að færa burt við ræktun akra sinna. íslendingar, sem dvöldu við nám og störf á Jaðri, kynntust steingálgan- um og lærðu að nota hann. Tækið tóku þeir með sér til íslands. Grjót- námið varð auðveldara - enn einu sinni hafði vitið leyst stritið af hólmi. Þess má að lokum geta að safnið er opið í júní, júlí og ágúst kl. 13-18 alla daga. -DVÓ Steingálgi Steingálgar komu fram í Skandinavíu á 19. öld. Svíar kölluöu áhaldiö steinbjörn, lýsandi heiti á einfaldri og snjallri lausn sem breiddist fljótt út um grýttar sveitir.

x

Dagblaðið Vísir - DV

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.