Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.2000, Síða 15

FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 2000
15
DV
Dómsdagur tónlistarinnar
Hver þekkir
ekki lagið
Sveitin milli
sanda? Það er
eftir Magnús
Blöndal Jó-
hannsson sem
braut blað í
sögu tónlistar á
íslandi með því
að semja fyrsta
íslenska raftón-
verkið, vetur-
inn 1959-60. Bar það nafnið Elektrónísk stúdía og
er eins ólíkt dísætu popplagi og hugsast getur.
Verkið samanstendur af sínustónum og hljóð-
færaslætti, undarlegum hljóðum sem skiptast á
við blásara og píanó eftir tólftónaformúlu, og þeg-
ar það var frumflutt árið 1960 voru ekki allir
hrifnir. Fæstir skildu bofs í fyrirbærinu og var
tónlist Magnúsar ásamt þeirri sem ýmsir kolleg-
ar hans voru að semja á sama tíma talin boða
dómsdag tónlistarinnar.
Tónlist
Dómsdagsspáin gekk ekki eftir, raftónlist er að
verða æ mikilvægari hluti menningarinnar, og
fyrsta raf- og tölvutónlistarhátíðin á íslandi sem
haldin var fyrir skemmstu verður að teljast einn
helsti menningarviðburðurinn á árinu. Auðvitað
var ekki allt merkilegt sem bar fyrir eyru, en
nokkur snilldarverk eftir ýmis tónskáld gáfu
manni góöa hugmynd um þá dásamlegu mögu-
leika sem raftónlist hefur upp á aö bjóöa.
Elektróníska stúdiu eftir Magnús Blöndal er að
finna á nýjum geisladiski ásamt sex öðrum verk-
um tónskáldsins. Þau eru flest samin í kringum
1960, en þó er eitt, Sonorities III, frá árinu 1973.
Bera allar þessar tónsmíðar þess merki að hafa
verið samdar af „vanefnum", tæknilegir mögu-
leikar raftónlistarinnar voru ekki miklir á sjö-
unda áratugnum. Þrátt fyrir það var Magnús
ávallt leitandi í tónsköpun sinni, og eru verk
hans mörg hver furðu sannfærandi. Til dæmis er
Elektrónísk stúdía langt frá því að vera leiðinleg,
sínustónarnir minna mann á gamlar geimveru-
myndir og falla þeir merkilega vel að hljómi hefð-
Magnús Blöndal Jóhannsson tónskáld
Magnús var leitandi í tónsköpun sinni og verk hans eru mörg furöu sannfærandi.
bundinna hljóð-
færa, nánast eins
og samtal manna
og geimbúa.
Einnig tekst Magn-
úsi að galdra fram
magnaða stemn-
ingu með fjarlæg-
um kvenröddum
og taktmæli ásamt
alls konar hljóðum
öðrum í verkinu
Samstirni. Geisla-
diskurinn hefur
því ekki aðeins
sagnfræðilegt
gildi, sum verk-
anna eru góð 1 nú-
tímalegum skiln-
ingi og eiga allt
eins skilið að heyr-
ast á tónleikum í
dag.
Frágangur
geisladisksins er
prýðilegur og rit-
gerð Bjarka Svein-
bjömssonar um
tónlist Magnúsar í
meðfylgjandi bæk-
lingi ítarleg og
fróðleg. Þetta er
vönduð útgáfa og
hiklaust hægt að
mæia með diskin-
um fyrir þá sem
hafa áhuga á þró-
un raftónlistar á
íslandi.
Jónas Sen
Elektrónísk stúdía,
tónlist eftir Magnús
Blöndal Jóhannsson
Smekkleysa 2000.
Bókmenntir

Valnastakkurinn
Endurminningar Andr-
ésar Valbergs (sem stund-
um er kallaður Valna-
stakkur), í bókinni Skag-
fírðingur skír og hreinn,
snúast einkum um æskú
hans, rætur og uppvöxt í
Skagaflrðinum, fram að
því að hann flytur þaðan
skömmu fyrir þrítugt.
Frásögnin er ítarleg og
margþætt, sagt er frá ætt
hans og uppruna, sveit-
ungum og síðast en ekki síst frá ýmsum uppá-
tækjum hans. Hér á enda í hlut maður sem hefur
komið víða við, eins og sjá má á kaflaheitum bók-
arinnar (leikari, fjárbóndi, kamarmokari, vöku-
maður, bruggari, meindýraeyðir, slátrari, útgerð-
armaður, bifreiðastjóri).
Þó að einkum sé dvalist við fyrstu áratugi ævi
Andrésar (sem er fæddur 1919) er hlaupið fram og
aftur milli fortíðar og nútíðar á skemmtilega
lausbeislaðan hátt, nokkuð í anda Jóns Múla
Ámasonar sem nú hefur um skeið sent frá sér
þjóðsögur sínar. Ægir þar ýmsu saman og sagan
er krydduð lausavfsum og kvæðum enda Andrés
annálaður hagyrðingur. Hann er einnig kunnur
safnari og áhugamálin tvö, rímnakveðskapur og
fræðgarúsk og söfnun, eru alstaðar undirliggj-
andi.
Megintilgangúr bókarinnar er að greina frá
mannlífi í Skagafiröi á fyrri hluta aldarinnar en
um leið er hún ágæt mannlýsing á höfundi. StUl-
inn er glettinn og ekki dylst neinum að höfundur
hefur gaman af að segja frá. Hann nemur staðar
bæði við fólk og staði og tiltekna atburði og öll er
frásögnin litrík og auðug af fólki, hlutum og síð-
ast en ekki síst hinni svipmiklu aðalpersónu og
lífsgleði hans. Gamansemi hans er stundum kald-
ranaleg en mest á kostnað hans sjálfs og það má
vera húmorslaus maður sem ekki fellur vel við
þennan kostulega karl.
Ármann Jakobsson
Andrés H. Valberg frá Mælifellsá: Skagfiröingur skír og
hreinn: Æviminningar, sagnaþættir og Ijóö. Árni Gunnars-
son bjó til prentunar. Skjaldborg 2000.
Bókmenntasaga Gyrðis
HAð snúa aftur, safn
ljóðaþýðinga sem
Gyrðir Elíasson hefur
sent frá sér, er per-
sónuleg bók, þótt hún
innihaldi þýðingar á
verkum annarra
skálda. Val ljóða og
skálda er ekki byggt á
hefðarveldi, hér eru
ekki saman komin
„helstu" eða frægustu
skáld hvorki samtím-
ans né bókmenntasög-
unnar - nema þá frá
sjónarhóli þýðandans. Safnið birtir eins konar
einkabókmenntasögu Gyrðis, allt frá Kínverjan-
um Han Shan, sem líklega var uppi á sjöttu öld,
til þýska skáldsins Barböru Köhler sem er ekki
nema tveimur árum eldri en Gyrðir sjálfur.
Það er lika keimlíkur tónn eða tilfinning í þess-
um ljóðum, þau einkennast af rósemd þótt stund-
um búi sársauki eða ólga undir. Þetta skýrist
ekki bara af stíl Gyrðis eða þvi að hann hafl gert
ljóöin að sínum. Skáldin eiga sitthvað sameigin-
legt í yrkisefnum og afstöðu. Maður fær á tilfrnn-
inguna að svolítið rómantísk hugmynd um sam-
félag skálda og tímalausan kjarna ijóðlistarinnar
sjálfrar liggi að baki safninu.
Einsemd, söknuður, einangr-
rm eru áberandi í þýðingum
Gyrðis. Flest ljóðanna eiga sér
stað utan stórborga, úti í sveit
eða jafnvel fjarri mannabyggð-
um. Kannski er þaö hversu ná-
komin náttúran er mörgum
skáldanna ein ástæða þeirrar
tilflnningar að ljóð þeirra
myndi eina heild og renni jafn-
vel hvert inn i annað. Uppsetn-
ing bókarinnar ýtir líka undir
þetta. Engin skil eru gerð milli
einstakra skálda í umbroti
þannig að stundum hendir það
mann að lesa beint áfram án
þess að taka eftir því að skipt er
um skáld eða stokkið fram í
tima um hálfa þúsöld eða svo.
Þetta gerir að verkum að bók-
in verður sterk heild, en ekki
bara sýnisbók erlendra ljóða.
Þannig er hún að sínu leyti
áminning um það hversu skap-
andi þýðingar geta verið. Þetta gerir hins vegar
erfiðara að gera sér einhverja mynd af hverju
einstöku skáldi, þó þykir mér eins og mest bragð
sé að þýðingum Gyrðis á bandarísku skáldunum.
TitÚlinn Að snúa aftur, sem sóttur er i ljóð eft-
ir John Haines, getur vísað
til ferðalags eða heimkomu,
en einnig til þýðinga, við
tölum jú um að snúa texta
úr einu máli á annað. Það
er hægt að lesa þennan titil
á ýmsa vegu; aö þýðingarn-
ar séu afturhvarf til ein-
stakra skálda eða ljóða, eða
að þýðing texta af einu máli
á annað úr einu samhengi í
annað sé eins konar ferða-
lag þar sem sótt er á fram-
andi mið og snúið aftur með
hið framandi í nýju formi.
Að snúa aftur er fín ljóða-
bók, algerlega laus við að
virðast samtíningur, þótt
skáldin séu mörg. Fyrst og
fremst er hún þó merkileg
fyrir þá mynd sem hún
bregður upp af skáldinu
Gyrði Elíassyni og þeim fé-
lagsskap sem hann kýs sér.
Jón Yngvi Jóhannsson
Gyrölr Elíasson: Aö snúa aftur. Ljóöaþýðingar. Mál og
menning 2000.
Gyrðir Elíasson skáld
Kýs sér félagsskap erlendra skálda í
Aö snúa aftur.
_________________Meiming
Umsjón: Silja Aðalsteinsdóttir
Fingurkoss
Ljóðabókin
Fingurkoss
eftir
Kristrúnu
Guðmunds-
dóttur hlaut
viðurkenn-
ingu dóm-
nefndar um
Bókmennta-
verðlaun
Tómasar
Guðmunds-
sonar í sumar sem leið. Þetta er
önnur ljóðabók Kristrúnar, hin
fyrri, Hugfró, kom út 1996.
Tíminn er afstæður í ljóðum
Kristrúnar, þar fléttast nútíð og for-
tíð, samtími og minningar á per-
sónulegan hátt eins og gleggst kem-
ur fram í fyrsta ljóði bókarinnar, og
myndir af æsku og elli skiptast
skemmtilega á. Náttúran er henni
hugstæö, einkum hafið, enda talar
hún um að forfeður sínir hafl verið
sjómenn og skilið eftir „blóð sitt / í
mínu blóði“. Tími og haf taka stund-
um á sig sömu mynd, rísa og hníga
á víxl. Meðal fallegra kyrralífs-
mynda í bókinni má nefna „Kvöld“:
Svo var Ijós tunglsins þyrst
ogfór niöur í haf
til aó drekka þaö
Horfiö tungliö
yfir Miónesheiði
Höfundur gefur bókina út.
Far eftir hugsun
Þóra
Jónsdóttir
hefur sent
frá sér átt-
imdu ljóða-
bók sína,
Far eftir
hugsun. Þar
byrjar hvert
ljóð á til-
vitnun sem flestar eru í gamlar
þjóðvísur og kvæði og varpa stund-
um nýstárlegum bjarma á efni ljóð-
anna sjálfra eða ítreka það á sinn
hátt. Til dæmis er hendingin „... á
hjóli lukkan leikur" á undan „öku-
ljóði":
Hjal hjólbaröanna
viö malbikió
brennandi augnardö
bifreiöanna
flœkjan
í neti gatnanna
undankomuleióirnar
öskur hemlanna
og ósýnileg hönd
Þóra kemur víða við í ljóðum sin-
um sem mörg eru heimspekileg.
Náttúrumyndir eru margar gullfal-
legar - „Fúsar þiðna fannirnar /
ofan f hálsmál fjallsins" segir á ein-
um stað. Náttúra og saga og örlög
kvenna eru rauðir þræðir auk þess
sem þjóðtrú og dulræn stemning
setja svip á bókina.
Mýrarsel gefur bókina út.
Fyrir norðan lög
og rétt
Almenna út-
gáfan hefur
gefið út bókina
Fyrir norðan
lög og rétt eftir
landkönnuð-
inn Ejnar
Mikkelsen sem
fyrst kom út á
frummálinu
árið 1920. Hlér
Guðjónsson þýddi bókina með hlið-
sjón af útgáfu frá árinu 1965.
Þetta er skáldsaga um veiðimann-
inn Sachawachiak, hinn mesta á
sínu svæði í Alaska, og áhrifin sem
innrás siðmenningarinnar hefur á
líf hans. Þykir bókin lýsa einkar vel
þeim menningarárekstrum sem orð-
ið hafa á norðurslóðum. Ejnar
þekkti af eigin reynslu samfélag
eskimóa í Alaska og bregður upp lif-
andi myndum af lifnaðarháttum
þeirra, siðum og venjum, og síöan
átökunum við hvita manninn.