Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.2001, Blaðsíða 8

8
MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 2001
DV
Fréttir
Utanríkisþjónustan með átta nýjar skrifstofur erlendis á fimm árum:
Ofvöxtur eða
eðlileg þróun?
Starf sendiherra skiptir ekki miklu
máli í nútímaviðskiptum. Það er frá-
leitt að stofna sendiráð í Japan sem
kostár mörg hundruð milljónir, því
fisksölufyrirtækin hafa í áratugi selt
til Japans með góðum árangri án þess
að utanríkisþjónustan hafi komið þar
nálægt. Það væri nær að stofna sendi-
ráð i löndunum við Miðjarðarhaf en
austur í Japan, en við eigum hvorki
sendiráð í Suður-Evrópu eða í Suður-
Ameríku. Þetta er mat Ágústs Einars-
sonar, prófessors og formanns fram-
kvæmdastjórnar Samfylkingarinnar,
sem í nýlegri grein á Netinu gagnrýn-
ir harðlega opnun íslensks sendiráðs í
Japan. En eiga þessar fullyrðingar
Ágústs rétt á sér? Svara við þeirri
spurningu er leitað hér í umíjöllun
DV, en einnig reynt að varpa ljósi al-
mennt á starfsemi utanríkisþjónust-
unnar sem vaxið hefur talsvert á und-
anförnum árum. Ekki síst þá vegna
Evrópusamvinnunnar.
A5 láta taka sig alvarlega
„í tíð minni sem utanríkisráðherra
hef ég lagt höfuðáherslu á að auka
sem mest þátttöku íslands í þeim al-
þjóðastofnunum sem eru okkur mikil-
vægastar. Við verðum að taka þátt í
starfi þessara stofnana af fullri alvöru
og kosta nokkru til. Við getum ekki
reiknað með því að aðrir taki okkur
alvarlega ef við gerum það ekki sjálf,"
sagði Halldór Ásgrímsson utanríkis-
ráðherra þegar hann flutti Alþingi
hina árlegu skýrslu sína um utanrík-
ismál sl. vor. Við sama tækifæri sagði
„Hnattvæðingin og lok kalda
stríðsins hafa breytt eðli alþjóða-
stjórnmála á liðnum áratug. Sam-
skipti rikja á alþjóðalegum vett-
vangi eru meiri og nánari. Því er ég
þeirrar skoðunar að störf sendifólks
okkar erlendis séu jafnvel enn mik-
ilvægari en áður,“ segir Þórunn
Sveinbjamardóttir, þingmaður
Samfylkingar og fulltrúi í utanríkis-
nefnd Alþingis.
„Við eigum langt í land með því
að bregðast með fullnægjandi hætti
í utanríkisþjónustunni við breytt-
um aðstæðum í alþjóðamálum en
ýmis framfaraskref hafa verið stig-
ráðherrann enn fremur að mörg verk-
efni önnur biðu íslensku utanríkis-
þjónustunnar á komandi árum. „Allt
þetta starf að alþjóðamálum kostar
auðvitað nokkurt fé. Því verður hins
vegar ekki haldið fram að við eyðum
fé til alþjóðamála umfram það sem
sæmir vel efnaðri þjóð sem vill láta
taka sig alvarlega á alþjóðavettvangi,"
sagði ráðherrann við áðurnefnt til-
efni.
Frá Kaupmannahöfn til Tokyo
Upphaf íslensku utanríkisþjónust-
unnar má rekja til 1. desember 1918
þegar ísland varð fullvalda ríki og öðl-
aðist þar með forræði utanríkismála
sinna. I sambandslagasamningnum
við Danmörku var kveðið á um hlut-
leysi íslands. Stefnan í utanríkismál-
um var ákveðin af ríkisstjórninni en
framkvæmd af dönsku utanríkisþjón-
ustunni í umboði íslendinga. Árið
1919 skipuðu Danir sinn fyrsta sendi-
herra hér á landi og ári síðar var
fyrsta sendiráð íslands opnað í Kaup-
mannahöfn. Sveinn Björnsson, síðar
forseti, var sendiherra Islands.
Eiginlegt upphaf islenskrar utan-
in,“ segir Þórunn.
„Utanríkisþjón-
ustan virðist í
eðli sínu svifa-
sein og íhalds-
söm. Auðvitað
hefur margt verið
vel gert á undan-
fórnum árum en
við skulum hafa
það hugfast að
það eru stjórn-
málamennirnir sem eiga að ráða
ferð og marka leiðina fram á veg.“
Það er mat Þórunnar að brýnasta
pólitíska verkefni íslendinga í al-
ríkisþjónustu má svo rekja til ársins
1940. Þegar Þjóðverjar réðust inn í
Danmörku tóku íslendingar utanrík-
ismálin í eigin hendur. Þetta ár var
aðalræðisskrifstofa íslands opnuð í
New York og einnig sendiráð í
London og Stokkhólmi. Eftir það má
segja að íslenska utanríkisþjónustan
hafi verið í stöðugum vexti og þróun
eða í svipuðum takti og vaxandi sam-
skipti íslendinga við erlend ríki hafa
verið. Ný sendiráð hafa verið opnuð,
fleiri ræðismenn hafa verið kallaðir
tO þjónustu, verkefnin hafa orðið fjöl-
þættari og þannig mætti áfram telja.
Þannig voru veigamestu rökin fyrir
opnun sendiráðs í Tokyo i Japan
vegna mikilla viðskipta íslendinga
þar eystra, enda þótt Ágúst Einarsson
segi að sendiráð þeirra vegna sé
óþarft.
Þá hefur sendiráöið í Brussel vaxið
mikið á síðustu árum, þar eru nú alls
17 starfsmenn og þar á meðal fulltrú-
ar allra fagráðuneytanna. Þeirra sem
og annarra starfsmanna í sendiráðinu
er að gæta hagsmuna íslendinga, þá
ekki síst gagnvart ESB og vegna EES-
samningsins, enda æ stærri hluti af
löggjöf og regluverki íslensks samfé-
lags frá Brussel komið.
Kostnaðurinn eykst
Samkvæmt fjárlögum líðandi árs
kostar rekstur íslensku utanríkisþjón-
ustunnar um 4,1 milljarð króna og
inni í þeirri tölu eru einnig þau fram-
lög sem varið er til ýmissa undirstofn-
ana utanríkisráðuneytsins, sem og til
alþjóðastofnana sem íslendingar eiga
aðild að. Þessi kostnaður hefur vaxið
mikið á síðustu árum, þó hér verði
vitaskuld einnig að taka tillit til geng-
is- og verðbreytinga. Árið 1998 var
rekstrarkostnaður utanríkisþjónust-
unnar 2,9 milljarðar kr., um 3,2 millj-
arðar kr. ári síðar og 3,8 milljarðar kr.
i fyrra.
í útvarpsviðtali fyrr í haust var ut-
anríkisráðherra meðal annars spurð-
ur um rekstrarkostnað utanríkisþjón-
ustunnar, sem hann telur vera tiltölu-
lega lítinn sé miðað viö þjóðir sem
haldi úti herliðnum. Engin sé þjóð
með þjóðum nema hún verji einu til
tveimum prósentum af þjóðartekjum
til öryggis- og varrnarmála. „Við verð-
um að sinna þessum hlutum með öðr-
um hætti sem herlausri þjóð sæmir,
sem ég vona að við verðum alltaf. Það
þýðir að okkur ber skylda til þess að
leggja fátækum þjóðum lið, við verð-
um að taka þátt í þróunarmálum ... og
við verðum lika að taka þátt i friðar-
gæslu. Annars erum við ekki fullgild-
ir aðilar að alþjóðasamfélaginu,"
sagði ráðherrann í viðtalinu.
Átta skrifstofur á fimm árum
Alls hefur á vegum íslensku utan-
ríkisþjónustunnar verið stofnað til
átta nýrra sendiráða eða skrifstofa
síðan 1995. Sendiráðin eru í Peking,
Helsinki, Ottawa, Tokyo og Mapupo í
þjóðamálum sé að vera í farar-
broddi baráttu fyrir auknum jöfn-
uði í heiminum. „Það er m.a. okkar
verkefni að gæta þess að hnattvæð-
ingin eigi sér ekki bara andlit
fjálsra viðskipa og stórfyrirtækja.
Hún verður einnig að eiga sér sið-
rænt andlit. Það skortir stefnumót-
un í þróunarsamvinnu til langs
tíma. í þeim efnum getum við gert
miklu betur, því að þróunarsam-
vinnan er vænn kostur í baráttunni
gegn fátækt. Við þurfum líka aö
standa öflugan vörð um stöðu okkar
í Evrópu, ekki slst í ljósi stækkunar
Evrópusambandsins."
Namibíu, en þróunaraðstoð íslend-
inga hefur ekki síst miðast við að
veita þarlendum aðstoð við fiskveið-
ar. Þá hafa íslendingar komið á fót
skrifstofum í Strassborg til að sinna
erindum okkar hjá Evrópuráðinu þar
í borg og ræðismannsskrifstofa, sem
heyrir undir sendiráðið í Ottawa sem
stofnað var í ár, er í Winnipeg. Suö-
ur í Róm situr síðan íslendingur einn
og starfar í ranni FAO, Matvæla-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna.
Stofnun sendiráðsins í Japan hefur
ekki síst verið gagnrýnd vegna mik-
ils kostnaðar. Japan er ein dýrasta
borg í heimi og það kostaði ríkið hátt
á áttunda hundrað milljónir að koma
sendiráðinu þar upp. Alls voru 540
milljónir króna greiddar fyrir kaup á
húsnæðinu og innréttingar og ýmsar
lagfæringar kostuðu 230 milljónir
króna.
Sendiráð, fastanefndir og
ræðismenn
Utanríkisráðuneytið er til húsa
við Rauðarárstíg í Reykjavík. Þar
störfuðu 50 manns árið 1991 en eru
áttatíu í dag. Almenn skrifstofa
ráðuneytisins er flölmennasta deild-
in, þar starfa átján manns. í þýðing-
armiðstöð starfa fjórtán og tólf á
viðskiptaskrifstofu.
Fyrir réttum áratug voru starfs-
menn íslensku utanríkisþjónust-
unnar erlendis 48.1 dag eru þeir 112,
alls 72 eru sendir héðan að heiman
til starfa ytra en 40 er staðarráðnir.
- Sendiráð og fastanefndir íslands
erlendis eru 21 talsins og er starf-
semi þeirra mjög fjölþætt. Hlutverk
sendiráðanna er í stuttu máli sagt
að sinna stjórnmálatengslum ís-
lands við þau riki sem undir það
heyra og sinna þeim aftur gagn-
kvæmt, sem og að rækja hin
diplómatísku tengsl við stjórnvöld í
viðkomandi löndum. Hinir 230
ólaunuðu ræðismenn íslendinga
hafa ekki umboð til slíks, þeirra er
að sinna viðskipta- og menningar-
tengslum og aðstoða íslenska þegna
svo sem þeirra er kostur. Þetta hlut-
verk hafa sendiráðin í þeim löndum
og borgum þar sem þau eru.
Viðskipti vaxandi þáttur
Vaxandi þáttur í utanríkisþjón-
ustunni er viðskiptaþjónustan, en
fyrir rúmum hálfum öðrum áratug
voru utanríkisviðskipti íslendinga
flutt frá viðskiptaráðuneytinu til ut-
anríkisráðuneytisins. Viðskipta-
þjónusta ráðuneytisins var sett á
laggirnar fyrir flórum árum og á
skrifstofu hennar hér eru fjórir
starfsmenn. Þá eru í þeim sendiráð-
um íslands þar sem viðskiptahags-
munir okkar eru hvað mestir sér-
stakir viðskiptafulltrúar, það er í
París, Berlín, Moskvu, Peking,
Tokyo og London, það er einn á
hverjum stað, og tveir á Islands-
kontómum í New York.
„Viðskiptaþjónustan hefur aðal-
lega unnið að markaðsöflun erlend-
is en auk þess starfað beint fyrir ís-
lensk fyrirtæki sem eru að hasla sér
völl erlendis. í þeim tilvikum er fyr-
irtækið rukkað um ákveðið tíma-
gjald,“ segir Pétur Ásgeirsson,
rekstrarstjóri utanríkisráðuneytis-
ins.
Mikill vöxtur - en réttur?
I þessari samantekt hefur verið
reynt að bregða nokkru ljósi á um-
fang og starfsemi utanríkisþjónust-
unnar, sem ljóst er að hefur vaxið
mikið á síðustu árum. Ekki síst
vegna aukinnar þátttöku Islendinga I
starfi alþjóðlegra stofnana og til þess
að við séum i hinu alþjóðlega sam-
starfi „tekin alvarlega" eins og utan-
ríkisráðherra hefur komist að orði.
Hvort svo farin hefur verið rétt leið í
þessu uppbyggingarstarfi og hvort
förgangsröðunin hefur verið rétt
hlýtur þó ævinlega að vera umdeilan-
legt, eins og annað á vettvangi stjórn-
málanna.
Utanríkisþjónustan í hnotskurn
Þaö hefur stundum veriö sagt aö úr stjórnmálum liggi bein leiö í utanríkis-
þjónustuna. Þessi mynd segir sína sögu um þá kenningu. Hún er tekin á ráö-
stefnu ræöismanna íslands sem var haidin hér á iandi síösumars, en á
henni eru, frá vinstri taliö: Jón Baldvin Hannibalsson, fyrrv. formaöur Alþýöu-
flokksins og nú sendiherra Islands í Washington, Þorsteinn Pálsson, fyrrv.
formaöur Sjálfstæöisflokksins og nú sendiherra / London, þá sendiherrann i
Stokkhólmi, Svavar. Gestsson sem á árum áöur var formaöur Alþýöubanda-
lagsins, og lengst til hægri er Eiöur Guönason, fyrrverandi ráöherra Alþýöu-
flokks, sem er aöatræöismaöur íslands í Winnipeg í Kanada.
Störf sendifólks mikilvægari