Dagblaðið Vísir - DV - 02.01.2003, Qupperneq 10

10
FIMMTUDAGUR 2. JANÚAR 2003
Útlönd !OV
Offramleiðsla og
niðurgreidslur
- hamla bættum lífskjörum í þróunarlöndum
Valmúaræktun
Wöa /' þriöja heiminum snúa bændur sér aö ræktun plantna til framleiöslu fíkniefna þar sem
ræktun annarra neysluvara svarar ekki kostnaöi.
þjóðavæðingu.
Kaffi- og kakó-
ræktunin er ekki
niðurgreidd, enda
fer framleiðslan að
mestu eða öllu leyti
fram í löndum þar
sem stjórnvöld hafa
engin tök á að
greiða bændum fyr-
ir að framleiða. En
offramleiðslan og yf-
irráðin yfir heims-
versluninni halda
verðinu niðri og
frumframleiðendum
fátækum.
Dæmi um hvernig
niðurgreiðslur ríkra
þjóða geta leikið
mikilvægar at-
vinnugreinar fá-
tækra þjóða er
hvernig hrísgrjóna-
framleiðsla Haiti
var lögð í rúst.
Offramleiðsla mikið
Alþjóðavæðing og frjáls við-
skipti eru rekin næstum eins og
trúboð og eiga að leysa ýmsan
vanda sem veröldin á við að
stríða. En þótt meiningin sé góð
og viðskipti blómstri sem aldrei
fyrr á milli þjóða og heimsálfa er
samt víða pottur brotinn og marg-
ir bera skarðan hlut frá boröi.
Ekki sist þeir sem boðberar við-
skiptafrelsisins halda fram að eigi
að hagnast mest á alþjóðavæðing-
unni, en það eru íbúar margra af
fátækustu löndum heims. Meinið
er gjarnan það að þeir eiga erfitt
með að finna markaði fyrir fram-
leiðsluvörur sínar, enda eru ríku
þjóðimar sjálfum sér nógar um
flest það sem fátæku þjóðirnar eru
færar um að framleiða. Þar ofan í
kaupið eru efnaðri þjóðir færar
um aö greiða niður framleiðslu-
vörur, svo sem matvæli, svo að
bændur fátæku landanna eru ekki
samkeppnisfærir á marglofuðum
frjálsum markaði.
Reiknað hefur verið út aö ör-
birgðarþjóðimar tapi sem svarar
milljarði dollara á dag vegna sam-
keppni við búvörur þeirra landa
sem hafa efni á að greiða sinn
landbúnað niður. Er það sex sinn-
um hærri upphæð en sem svarar
þróunaraðstoð til sömu landa.
Sem dæmi er bent á að hung-
ursneyðin í Eþíópíu stafi m.a. af
lækkandi heimsmarkaðsverði á
kaffi. Nú er farið að rækta kaffi og
flytja út frá mörgum löndum sem
áður þekktu lítið sem ekkert tff
kaffiræktar. Má þar nefna
Víetnam þar sem eru nú ræktuð
um 10 af hundraði af heimsfram-
leiðslu kaffis.
Styrkir Bandaríkjastjórnar við
landbúnað halda við tilvistar-
kreppu í mörgum heimshlutum.
Þannig halda styrkir við baðmull-
arræktina við útflutningserfiö-
leikum þeirrar vörutegundar í
öðrum löndum. Evrópubandalagið
styrkir ríflega nær allan landbún-
að og þar er eins
og víðar offram-
leiðsla á mjólkur- Oddur Ólafsson
vörum og mörgu biaöamaöur
öðru og engin
ástæða til að flytja
inn líkar vörur frá
öðrum heimsálf-
um. Það er meira
að segja vel niður-
greidd sykurframleiðsla í Evrópu
sem veldur útflutningserfiðleikum
í löndum sem eru miklu betur til
sykurframleiðslu fallin en gróin
og rík Evrópulönd.
Þrátt fyrir fogur orð um þróun-
araðstoð og frjálsa verslun landa á
milli eru bæði ríkisstjórnir og öfl-
ug fjölþjóöafyrirtæki lagin að
koma sér upp alls kyns tollamúr-
um og takmörkunum á innflutn-
ingi sem annars kunna að skaða
eigin framleiðslu og ábatasöm við-
skipti.
Neysluvörur eins og kakó, kaffi
og bananar er aðeins hægt að
framleiða í heitu loftslagi og eru
ræktunarlöndin því í þeim heims-
hlutum sem taldir eru til hinna fá-
tækari. En ræktunin á kaffi- og
kakóbaunum er hið eina sem er í
höndum bænda i þriðja heimin-
um. Flutningar og frekari vinnsla
afurðanna er á vegum alþjóðavæð-
ingarinnar góðu.
Á undanförnum árum hefur
verðið til bænda lækkað um helm-
ing og eru þeir víða orðnir gjald-
þrota. Þar kemur frjálsi markað-
urinn við sögu því samkeppnin
harðnar ár frá ári. Bændur og
framkvæmdamenn æ fleiri landa
læra að rækta eftirsóttar jurtir og
hefja samkeppni um markaðina.
Eins og áður er minnst á eru nú
tíu af hundraði kaffiframleiðslu
heimsins í höndum Víetnama en
fyrir nokkrum árum kunnu þar-
lendir hvorki að rækta né drekka
kaffi.
Vafasöm ráögjöf
Alþjóðlegar peningastofnanir
hafa verið ósparar á ráðleggingar
til fátækra þjóða um að rækta nú
nóg af kaffi. Afleiðingarnar eru
augljósar; offramleiðsla og öflugir
viðskiptahringar sjá um kaupin
og dreifingu og samkeppnin er
ekki mikil.
Heimsmarkaðsverðið er nú um
55 sent hvert kíló en er 16 sinnum
dýrara þegar því er hellt í bollann
í veitingahúsi. Samt er verðið
ekki talið hátt og kemur það end-
anlegum neytanda til góða þegar
allt kemur til alls.
En sá sem
ræktar baunim-
ar fær sífellt
minna í sinn
hlut. Það er því
freistandi fyrir
kaffibændur að
snúa sér heldur
að því að rækta
kannabisplönt-
ur og valmúa til að framleiða úr
honum ópíum og heróín því það
gefur margfalt betur í aðra hönd
en að þræla á kaffi- og kakóökrum
og ná ekki einu sinni að selja
framleiðsluna fyrir kostnaði.
Frjáls heimsverslun
Alþjóölegar peningastofnanir hafa
veriö ósparar á ráöleggingar til fá-
tækra þjóöa um aö rækta nú nóg af
kaffi. Afleiðingarnar eru augljósar;
offramleiösla og öflugir viöskipta-
hringar sjá um kaupin og dreifingu
og samkeppnin er ekki mikil.
Þótt heimsverslunin sé
frjáls og samkeppni eigi
að ráða verðlaginu eru
það stóru samsteypurnar
sem yfirleitt hafa síðasta
orðið um verðlagningu,
enda eru þœr stœrstu
kaupendur og seljendur
matvœla. Það þýðir lítið
fyrir bœndur og aðra
frumframleiðendur að
reyna að fá sannvirði fyr-
ir vörur sínar þegar stóru
kaupendurnir eru nœr
einráðir um verðið.
Árið 1995 var meðalverð til
kaffibænda 4.400 dollarar fyrir
hvert tonn. Núna eru greiddir 550
dollarar fyrir tonnið.
Frá því að kaffibaunirnar eru
tíndar af runnanum og lenda að
lokum i hillum stórmarkaða hafa
þær að meðaltali skipt 150 sinnum
um eigendur. Þarna græða 150
milliliðir á alþjóðavæðingunni. I
stórum dráttum fara viðskiptin
þannig fram að bóndinn selur
stórkaupanda í héraði afurð sína
sem aftur selur alþjóðlegu versl-
unarfyrirtæki sem enn selur vör-
una til dreififyrirtækja margs
konar og svo er öll vinnan eftir til
að gera þetta að seljanlegri
neysluvöru og þar koma ótal
milliliðir við sögu. Svo má ekki
gleyma öllum flutningafyrirtækj-
unum og lánastofnunum og fylk-
ingum skriffinna sem allir fá sinn
bita af kökunni eða dropa af sop-
anum á langri leið frá örsnauöum
bændum þriðja heimsins til
nægtaborða neyslusamfélaganna.
Hverjir ráða verðinu?
Þótt heimsverslunin sé frjáls og
samkeppni eigi að ráða verðlag-
inu eru það stóru samsteypurnar
sem yfirleitt hafa síöasta orðið um
verðlagningu, enda eru þær
stærstu kaupendur og seljendur
matvæla. Það þýðir lítið fyrir
bændur og aðra frumframleiðend-
ur að reyna að fá sannvirði fyrir
vörur sínar þegar stóru kaupend-
umir eru nær einráðir um verðið.
Svo njóta neyslusamfélögin góðs
af lágu vöruverði í framleiðslu-
löndunum og eru að vonum
ánægðir með vel heppnaða al-
niðurgreiddra hrís-
grjóna í Bandaríkj-
unum fyllti markaði af ódýrum
hrísgrjónum og engir kaupendur
eru að þeirri vörutegund á Haiti
og það er borin von að hægt sé að
flytja þá vöru úr landi nema með
stórtapi. Fátækt og atvinnuleysi
haldast þar í hendur við úrræða-
lítið stjórnarfar.
Offramleiðsla á sykri
Sykurframleiðslan í
Mozambique er í rúst og í því
hörmungarlandi er varla hægt að
framleiða neina vöru sem er sam-
keppnishæf á heimsmarkaði.
Hvað varðar sykurinn, sem er
auðræktanlegur í loftslagi í land-
inu, verður verslun með hann að
keppa við evrópska framleiðslu
sykurs sem ein og sér fær árlega
sem svarar 1.6 milljörðum dollara
í niðurgreiðslur frá ESB. Offram-
leiðsla á sykri er i Evrópu og verð-
ið á honum lágt, þótt landshættir
og veðurlag í álfunni sé mun lak-
ara til sykurframleiðslu en í
mörgum öðrum löndum sem hæg-
lega geta annað allri sykurfram-
leiðslu heimsins ef þær ættu ekki
í erfiðri samkeppni við lönd sem
hafa efni á að greiða sínar land-
búnaðarvörur niður og styrkja at-
kvæðin í dreifbýlinu.
Viða og á mörgum sviðum hefur
frjáls verslun og fall tollamúra
aukið viðskipti og komið fátækum
sem hinum efnaðri til góða. En of-
framleiðsla og niðurgreiðslur riku
þjóðanna koma illa við þróunar-
löndin sem hvorki hafa bolmagn
né þekkingu til að taka þátt í al-
þjóðavæðingunni af þeim krafti
sem nútímaviðskipti krefjast.
En vont stjórnarfar og spillt
stjórnvöld í þriðja heiminum og
víðar eiga í mörgum tilfellum ekki
síður sök á hve illa gengur að
þróa atvinnugreinar og gera þær
samkeppnishæfar í alþjóðavæð-
ingunni. Það er óréttmætt að
skella allri sök á hörmungum og
afturfor þróunarríkja á stjórnir og
fyrirtækjasamsteypur efnaðri
þjóða. En reynandi væri að leyfa
þeim vesælli að keppa á alþjóða-
markaði á samkeppnisgrundvelli
en ekki við niðurgreidda ofram-
leiðslu tæknivæddasta hluta
heims.
En hvað segja bændur þá og eru
neytendur reiðubúnir að greiða
hærra verð fyrir steikina, salatið
og kaffisopann til að létta lífsbar-
áttu fólks hinum megin á jarðar-
kringlunni?
(Að hluta byggt á Guardian)
Neituðu að strippa aftur
Hópur karlstripp-
ara neitaði alfarið að
koma fram á árlegri
nýársskemmtun
enska Wood Green
Wanderers kvenna-
liðsins i ruðningi, eft-
ir að hafa orðið fyrir
áreiti á síðustu
nýársskemmtun liðsins í fyrra.
Þegar umboðsmaður þeirra lét þá
vita að þeir væru aftur bókaðir hjá
stelpunum í ár, neituðu þeir alfarið að
mæta og sögðu að síðast hefði allt far-
ið úr böndunum. Þeir hefðu þurft að
flýja af hólmi eftir að stelpurnar hefðu
farið að káfa á þeim og jafnvel nudda
sér upp við þá en hefðu þó haldið það
út þangað til þær voru famar að beita
þá grófum ruðningsbrögðum og keyra
þá í gólfið eins og á keppnisvellinum.
Að sögn talsmanns stripphópsins
fór bjórinn eitthvað illa í stelpurnar
og eftir nokkrar könnur hefðu þær
ekkert ráðið við hormónaflæðið. „Það
kom ekki tU greina af okkar hálfu aö
mæta aftur á skemmtun hjá þeim
þrátt fyrir að þær hefðu ögrað okkur
og sagt að við værum bara skræfur en
ekki alvöru karlmenn. Eftir fyrri
reynslu vorum við ákveðnir í að taka
ekki áskoruninni," sagði talsmaður-
inn
Gemsi í þorskmaga
Hollenskur sjó-
maður, Werner Bol,
fann nýlega GMS-
sima í maga þorsks
sem hann veiddi úti
fyrir ströndum Hol-
lands.
Bol, sem er vél-
stjóri á strandferða-
skipi, var á frívakt þegar honum datt
í hug að renna fyrir fisk. „Ég sat og lét
mér leiðast og af því að færið var við
hendina þá lét ég það flakka í sjóinn.
Ég þurfti ekki lengi að bíða því stærð-
ar þorskur var kominn á áður en ég
vissi af,“ sagði Bol.
Hann sagðist hafa gert strax að
fiskinum og þá hefði þessi líka skín-
andi guli GMS-sími rúUað út á borð
úr maga þorsksins. „Ég ætlaði ekki að
trúa mínum eigin augum,“ sagði Bol,
sem tók tók símann í sundur og þreif
hann. „Það ótrúlega er að hann virk-
ar. Aðeins minnið er ónýtt og þess
vegna get ég ekki rakið hver eigand-
inn er,“ sagði Bol, sem sett hefur aug-
lýsingu í „tapað/fundið“ í einu hol-
lensku dagblaðanna.
Selja snjó til Síberíu
Breskt fyrirtæki
sem framleiðir gervi-
snjó selur fram-
leiðslu sína tU ólík-
legustu stað í heim-
inum og nú síðast tU
Síberíu sem þekkt er
fyrir aUt annað en
snjóleysi.
Stærsti markaðurinn er þó í kvik-
myndaborginni HoUywood þar sem
eðalsnjór er sjaldséður en gervisnjór-
inn er helst notaður við kvikmynda-
gerð, í auglýsingar og gluggaútstiU-
ingar, tU jólaskrauts og síðast en ekki
síst tU að kítta í götin á vetraríþrótta-
mótum þegar mótshaldarar hafa gefist
upp við að bíða eftir hretinu.
Sendingin tU Síberíu er þó ekki ætl-
að tU útinotkunar því það er þarlend-
ur næturklúbbur sem ætlar að nota
hann tU skreytinga innandyra, svona
rétt tU að gera andrúmsloftið þjóð-
legra.
Framkvæmdastjóri snjófyrirtækis-
ins, sem kaUar sjálfan sig „yfirsnjó-
karlinn", sagði að þessi hugmynd Sí-
beríumannanna væri sú geggjaðasta
sem hann hefði nokkru sinni orðið
vitni að. „Hugsið ykkur bara að vaða
snjóinn upp í ökkia á bamum og
renna sér svo fótskriðu út á dansgólf-
ið. Þetta er eins og að selja eskimóum
snjó eða brasUíumönnum kaffi," sagði
| yfirsnjókarlinn.
Aðspurður hvemig snjórinn væri
framleiddur sagði hann að þetta væri
bresk uppfinning en uppskriftin væri
leyndarmál. „Ég get þó lofað ykkar að
hann bráönar ekki. Við framleiðum
nú 168 mismunandi tegundir af snjó
og auk þess alls konar hluti úr snjó,
eins og snjókarla og grýlukerti," sagði
yfirsnjókarlinn.