Dagblaðið Vísir - DV - 19.09.2003, Qupperneq 20

+
20 SKOÐUN FÖSTUDACUR 19. SEPTEMBER 2003
m
■
Viðskiptalíf á öru breytingaskeiði
Því var haldið fram í leiðara DV í lok síðasta mánað-
ar að gríðarlegar breytingar væru fram undan í ís-
lensku viðskiptalífi á næstu mánuðum, miklu róttæk-
ari en menn hefðu áður látið sér til hugar koma. Þar
sagði að kaup Landsbankans og Samsonar, eignar-
haldsfélags Björgólfs Guðmundssonar, Björgólfs
Thors Björgólfssonar og Magnúsar Þorsteinssonar, á
ráðandi hlut í fjárfestingarfélaginu Straumi hefðu
gjörbreytt valdahlutföllum í íslensku viðskiptalífi. Þau
kaup væru að líkindum upphafið að uppstokkun á
ríkjandi kerfi.
Vart var þetta ofmælt eins og sannaðist á viðskipta-
markaði í gær. Þar gerðust stórtíðindi sem sýna að
hörð barátta um nokkur af stærstu fyrirtækjum lands-
ins er að taka á sig mynd. Tilkynnt var að samið hefði
verið um kaup íslandsbanka á 33% hlut í Sjóvá-Al-
mennum tryggingum hf. og að bankinn hefði í hyggju
að gera öðrum hluthöfum yfirtökutilboð. Bankinn
ætlaði sér að eignast 100% hlut í tryggingafélaginu,
það yrði dótturfélag hans. Kaldbakur jók og eignar-
hlut sinn í Tryggingamiðstöðinni í gær og er nú
stærsti hluthafmn í félaginu með um þriðjungshlut.
Þá greindi Ríkisútvarpið frá því í fréttum í gær, og
taldi sig hafa fyrir því traustar heimildir, að Björgóifur
Guðmundsson og félagar hans í Landsbankanum
hefðu náð undirtökunum í Eimskipafélaginu en
hefðu í staðinn selt hluti sína í Straumi auk fleiri upp-
skipta milli annarra félaga. Samkvæmt þessum heim-
ildum nær Landsbankinn ráðandi hlut í Eimskipafé-
laginu en eftirlætur Islandsbanka Straum. Jafnframt
selur Burðarás, dótturfélag Eimskipa, Straumi hluta-
bréf sín í Flugleiðum, íslandsbanka, Sjóvá-Almennum
og Steinhólum, eignarhaldsfélagi um Skeljung.
Með öllum þessum viðskiptum breytist eignarhald
nokkurra stærstu hlutafélaga landsins verulega. Með
þeim er t.d. slitið áralöngum eignatengslum milli
Vart var þetta ofmælt eins og sannað-
ist á viðskiptamarkaði í gær. Þar gerð-
ust stórtíðindi sem sýna að hörð bar-
átta um nokkur afstærstu fyrirtækj-
um landsins er að taka á sig mynd.
Eimskipa og Flugleiða. Þar með gengur eftir það sem
Björgólfur Guðmundsson, stjórnarformaður Lands-
bankans, sagði í yfirlýsingu nýlega að markmið hans
væri að losa um flókin
eignatengsl í félögum á
markaði og auka arðsemi f
þeirra.
Brevtingar á íslensku +
viðskiptalífi munu halda
áfram. Markmið með
rekstri fyrirtækja hlýtur ||
fyrst og fremst að vera að S
þau skili eigendum sínum +
góðum arði auk þess sjálf-
sagða að þau veiti neyt-
endum góða þjónustu og
vöm á sem hagstæðustu
verði. Aukið frelsi á fjár-
málamarkaði og jafnvægi •
í efnahagsmálum er for-
senda þeirra breytinga i
sem nú eiga sér stað í ís-
lensku viðskiptalífi. Fyrir-
tækjum og einstaklingum
er nú kleift að taka b einan
þátt í atvinnulífinu og !
sem betur fer hafa margir
auðgast. Engin ástæða er til að sjá ofsjónum yfir þeirri
þróun enda er hún jákvæð. Þau auðæfi skila sér með
beinum og óbeinum hætti inn í þjóðarbúið.
í fyrrgreindum leiðara DV, þar sem spáð var ömm
breytingum á fjármála- og viðskiptakerfi landsins, var
auknu bolmagni þessara fyrirtækja og einstaklinga
fagnað enda þyrftu þessir aðilar ekki lengur að ganga
með betlistaf til að fjármagna reksturinn. Hugarfarið
er breytt. Ný vinnubrögð hafa verið innleidd. Dugn-
aður og útsjónarsemi hafa borið ríkulegan ávöxt.
Hagnaður og hagkvæmni em drifkraftur breyting-
anna samfara öguðum og hröðum vinnubrögðum.
Nei er ekkert svar
£
Grímur
Svo sjaldgæft er það að maður
fái ástæðu til að hrósa Svíum að
nú er um að gera að nota tæki-
færið. Þeir stóðu sig nefnilega
fjári vel um helgina.
Þrátt fyrir að ríkisstjórnin, stjórn-
arandstaðan, fjölmiðlarnir, verka-
lýðshreyfmgin og forysta atvinnu-
lífsins - í stuttu máli eiginlega allir
málsmetandi menn í landinu -
legðu hart að löndum sínum að
hætta nú að brúka sænsku krónuna
en taka í staðinn upp gjaldmiðil
Evrópusambandsins þá neitaði
hinn almenni Svíi að gefa sig. Með
meirihluta sem var stærri en nokk-
ur hafði opinberlega giskað á höfn-
uðu Svíar evmnni og sendu Evr-
ópusinnum allra landa það merki
sem aðeins þrautþjálfaðir menn
geta misskilið. En þá reyndar kem-
ur að því vandamáli að þeir sem
ættu að taka skilaboðin til sín, Evr-
ópusinnar, það em einmitt sömu
menn og virðast alls ekki geta skilið
skilaboð eins og þau sem bámst frá
Svíþjóð um síðustu helgi. Evrópu-
sinnar neita að horfast í augu við
ákvörðun Svía, rétt eins og Evrópu-
sambandið hefur aldrei gefið neitt
fyrir óhagstæðar niðurstöður í
þjóðaratkvæðagreiðslum aðildar-
landanna.
Nauðungaráróður
Meira að segja hér á íslandi em
Evrópusinnar farnir að telja upp á
nýtt úr sænsku kössunum. Ef
marka má íslenska Evrópusinna þá
sögðu Svíar alls ekki nei þrátt fyrir
að halda það sjálfir. Af öllum ís-
lenskum Evrópusinnum em þeir
hjá Samtökum iðnaðarins senni-
lega verstir, þó að rétt sé að viður-
kenna að það val er erfitt og margir
sem koma til greina. En Samtök
iðnaðarins em sennilega áköfust í
baráttunni gegn fullveldi fslands og
nýta sér ótrúlega aðstöðu sína til
fulls í þeirri baráttu. Samtök iðnað-
arins em fjármögnuð með geysihá-
um nauðungargjöldum sem heimt
em af íslenskum iðnfyrirtækjum,
hvort sem þeim líkar betur eða
verr, og þessi nauðungargjöld em
svo notuð til að hafa her manns í
vinnu við áróður fyrir Evrópusam-
bandinu, evmnni, eurostat og
eurofighternum. í fyrradag skrifaði
hagfræðingur þessara huggulegu
samtaka-blaðagrein sem segir tals-
vert um hvað Evrópusinnar gefa
fyrir vilja þeirra þjóða sem þeir vilja
koma undir Brússelstjórnina. „Úr-
slitin gefa þó ekki tilefni til að
álykta að með þessu hafi Svíar tek-
ið endanlega afstöðu til mynt-
bandalagsins eða dregið sig út úr
þessu ferli. Það rétta er að vegna
óvissu í efnahagsmálum sam-
bandsins um þessar mundir og sér-
stöðu sinnar tóku þeir sér frest til
að fylgjast betur með framvindunni
áður en þeir stíga skreflð til fulls“,
skrifaði Þorsteinn Þorgeirsson,
sameiginlegur hagfræðingur ís-
lenskra iðnfyrirtækja, og veit betur
en allir aðrir hvað talið var upp úr
sænsku kjörkössunum. Svíar vom
sem sagt ekki að segja nei við evr-
unni, þeir vom að sögn þessa tals-
manns sænsku þjóðarinnar ein-
faldlega að taka „sér meiri tíma til
að íhuga næsta skref í þátttökuferl-
inu“.
Áríðandi grein
Það er afar áríðandi að þessi
góða grein íslenska hagfræðingsins
verði hið snarasta þýdd á sænsku
og kynnt sænskum almenningi og
stjórnvöldum í Stokkhólmi. I Sví-
þjóð er nefnilega enn álitið að Svíar
hafi hafnað evmnni en ekki verið
að taka sér „frest til að fhuga næsta
skref í þátttökuferlinu", eins og
Þorsteini Þorgeirssyni, c/o Samtök
iðnaðarins, Hallveigarstíg 1,
Reykjavík, er þó kunnugt um að var
það sem fyrir þeim vakti. Meira að
segja forsætisráðherra Svíþjóðar,
Göran Persson, hamraði á því fyrir
kosningar að ef evmnni yrði hafnað
þá sætu Svíar uppi með þá ákvörð-
FÖSTUDAGUR 19. SEPTEMBER 2003 SKOÐUN 2 7
NEI EÐA JÁ: Ætli einhver heföi haldlS þvf fram, ef Svíar hefðu samþykkt evruna, að (raun
hefðu þeir ekki samþykkt hana heldur aðeins viljað taka sér lengri frest til að hafna henni?
un um ijölmörg komandi ár. Ekki
virtist hvarfla að Persson að valið
stæði um evm núna eða evm rétt
strax; hann virtist, eins og fleiri,
halda að verið væri að velja um
evm bráðum eða bara ekki taíck fyr-
ir. Þegar sjálfur forsætisráðherra
Svíþjóðar veit ekki betur þá sjá nú
allir hversu áríðandi er að þær upp-
lýsingar sem hagfræðingur Sam-
taka iðnaðarins býr yfir verði þegar
í stað þýddar og þeim komið til
Stokkhólms. Best væri sennilega ef
hagfræðingurinn sjálfur gæti fylgt
upplýsingunum sem sérstakt sann-
indamerki.
Hvergi samþykkt
Þó er ekki víst að íslendingar
megi við því að missa slíkan sjá-
anda úr umræðunni hér heima.
Grein sinni lýkur hagfræðingurinn
nefnilega með svo spámannlegri
framsýni að fremur sjaldgæft er nú
á tímum. „Á endanum er viðbúið
að borgararnir og fyrirtæki stór og
smá fái sínu framgengt og að öll
Evrópa sameinist í stærra og opn-
ara samfélag og markað með sam-
eiginlega mýnt og löggjöf' skrifar
hagfræðingur Samtaka iðnaðarins
og virðist tala í alvöru. Það er eins
og maðurinn telji að niðurstaða
þjóðaratkvæðagreiðslunnar í Sví-
þjóð hafí hreinlega verið í andstöðu
við vilja sænsks almennings! Rétt
eins og aðrir Evrópusinnar horfir
hagfræðingurinn gersamlega fram
hjá því að engin einasta þjóð hefúr
samþykkt að taka upp hinn sam-
eiginlega gjaldmiðil Evrópusam-
bandsins. Þar sem evran er notuð,
þar var þjóðin ekki spurð. Þær
þjóðir sem hafa verið spurðar, Svíar
og Danir, hafa hins vegar báðar
neitað. En Evrópusinnum er alger-
lega sama; fyrir þeim er nei hvort
sem er ekkert svar.
Framkvæmdastjóri Landssamtaka lífeyrissjóðanna um breytta aldurssamsetningu þjóðarinnar:
Ógnar ekki réttindum lífeyrisþega
Samkvæmt nýrri mannfjölda-
spá Hagstofu íslands verða
aldraðir hlutfallslega tvöfalt
fleiri árið 2.040 en í dag. Áhrifin
á lífeyrissjóðina eru minni en
ætla mætti og koma líklega
einkum fram á fjármagnsmark-
aði vegna minni fjárfestinga
sjóðanna þegar fram líða
stundir. Auknar lífslíkur íslend-
inga valda sjóðunum hins
ákveðnum „áhyggjum", ef svo
mætti að orði komast, og munu
líklega kalla á breytingar.
„Við verðum að átta okkur á því
að íslenska lífeyrissjóðakerfið bygg-
ist á sjóðssöfnum, það er að segja:
Hver kynslóð sparar fyrir sig," segir
Hrafn Magnússon, framkvæmda-
stjóri Landssamtaka lífeyrissjóða,
aðspurður hvort ástæða sé til að
hafa áhyggjur af hækkandi meðal-
aldri þjóðinnar.
Þetta þýðir á mannamáli að jafn-
vel þótt íslendingar hættu að eign-
ast börn, þannig að á endanum
yrðu hér eintóm gamalmenni, þá
gætu lífeyrissjóðirnir staðið við
skuldbindingar sínar við hvern og
einn. Lífeyrisþegum framtíðarinn-
ar stendur því engin ógn af þeirri
þróun einni og sér að meðalaldur
þjóðarinnar fer hækkandi.
Langlífið er „vandamál"
Það skiptir lífeyrissjóðina hins
vegar mjög miklu máli hve lengi
fólk lifir eftir að það fer á eftirlaun
vegna þess að þeim er skylt að
greiða fólki lífeyri allt til dauðadags.
Og meðalævilengd þjóðarinnar
hækkar jafnt og þétt samkvæmt spá
Hagstofúnnar.
Ahrifin eru þegar komin fram að
hluta. Árlega fer fram trygginga-
fræðilegt mat á stöðu hvers lífeyris-
sjóðs og f fyrra kom í ljós að staða
fjögurra sjóða af þeim 43 sem starfa
án ábyrgðar ríkis eða sveitarfélaga
var svo bágborin, samkvæmt lög-
bundnum viðmiðunum, að grípa
þurfti til skerðingar á réttindum
sjóðsfélaga. Ástæðan var einkum
tvíþætt: I fyrsta lagi var ávöxtun
sjóðanna neikvæð nokkur ár í röð
en í öðru lagi var miðað við nýjar
tölur um meðallífslíkur þjóðarinn-
ar. Þannig hækkuðu lífslíkur 25 ára
einstaklings um ríflega 1%.
Tvennt til ráða
„Þetta hafði í för með sér að
tryggingafræðileg staða sjóðanna
versnaði," segir Hrafn Magnússon.
„Auknar lífslíkur höfðu f för með
sér að heildarskuldbindingar sjóð-
anna hækkuðu um 2% sem er
býsna mikið. Ef þessi þróun heldur
áfram, eins og Hagstofan er að spá,
er í rauninni bara tvennt til ráða,
annars vegar að lækka lífeyrinn, en
þar eru sjóðirnir bundnir af lág-
marki sem ákveðið er í lögum, eða
hins vegar að hækka iðgjaldið."
- Eða, í þriðja lagi, að hækka
eftirlaunaaldurinn, ekki satt?
„Jú, en hér gengur umræðan
frekar í þá átt að lækka lífeyrinn.
Það er gffurlegt vandamál mjög
víða í heiminum hvað fólk fer
snemma á eftirlaun en hér er allt
annað uppi á teningnum; atvinnu-
þátttaka aldraðra er hvergi eins
mikil og eftirlaunaaldurinn er
hærri en víða annars staðar. Eflaust
munu íslendingar, eins og aðrir,
vilja hætta fyrr að vinna en þeir
gera í dag, ekki síst með tilkomu
viðbótariífeyrissparnaðarins en
það mun að óbreyttu ekki koma
niður á almennu lífeyrissjóðunum
og „eftirlaunakreppan" sem spáð
er víða í heiminum fer að mestu
leyti fram hjá okkur."
HRAFN MAGNÚSSON: Segir að hækkandi
meðalaldur einn og sér ógni ekki réttindum
lífeyrisþega en auknar lífslíkur þýði hins veg-
ar meiri skuldbindingar fyrir lífeyrissjóðina.
Minnkandi fjárfestingar?
Vegna þess hve lífeyrisþegar á ís-
landi eru fáir í hlutfalli við þá sem
eru á vinnumarkaði hafa fjárhirslur
lífeyrissjóðanna gildnað stöðugt.
Afleiðingin er vitanlega sú að lífeyr-
issjóðirnir fjárfesta fyrir tugi millj-
arða króna á hverju ári og hafa
gegnt lykilhlutverki á íslenskum
fjármálamarkaði.
En með hækkandi meðalaldri
þjóðarinnar kemur óhjákvæmilega
að því að útgreiddur lífeyrir verður
jafnhár iðgjöldunum sem streyma
inn. Og það mun hafa mikil áhrif á
fjármálamarkaði, til dæmis má
leiða að því líkur að þegar eftir-
spurnin frá lífeyrissjóðunum
minnkar eða jafnvel hverfur hafi
það áhrif til lækkunar á verði hluta-
bréfa þótt vitanlega sé ekki hægt að
slá neinu föstu um það.
Hrafn segir að það hafi ekki verið
reiknað út hvenær útgreiðslur líf-
eyrissjóðanna í heild verða jafnar
inngreiðslum þótt það hafi verið
reiknað út fyrir einstaka sjóði.
Hann segir þetta verðugt rann-
sóknarefni sem vafalítið verði
kannað en ekki sé fráleitt að giska á
að þetta gæti gerst eftir tuttugu til
þrjátíu ár eða svo.
Hann vill engu spá um áhrifin:
„Það er ómögulegt að spá svo langt
fram í tímann. Fyrir tuttugu árum
fjárfestu lífeyrissjóðimir til dæmis
ekki í neinum hlutabréfum. Þetta
ræðst meðal annars af því hve
miklar eignirnar verða, þ.e. hvernig
tekst til með ávöxtun fram að þess-
um tíma."
Með hækkandi meðal-
aldri þjóðarinnar kem-
ur óhjákvæmilega að
því að útgreiddur líf-
eyrir verður jafnhár ið-
gjöldunum sem
streyma inn. Fjárfest-
ingar sjóðanna minnka
líklega í kjölfarið sem
gæti haft áhriftil lækk-
unar á hlutabréfaverði.
En Hrafn telur að nú þegar þurfí
að huga að því að veita lífeyrissjóð-
unum svigrúm til að koma meira
fjármagni út úr landinu - fjárfesta í
útlöndum. „íslenska hagkerfið
mun ekki þola það til lengdar að
taka við öllu þessu fjármagni," seg-
ir Hrafn.
Lært af reynslunni
Enginn vafi er á því að almennt er
staða lífeyrissjóðanna góð. Til
skamms tfma hafa menn einkum
áhyggjur af því að einhver þeirra
fjórtán sjóða sem vom nálægt því að
lenda undir fyrrgreindum viðmiðun-
armörkum þegar tryggingaffæðileg
úttekt var gerð í fyrra lendi undir þeim
í ár - og þurfi í kjölfarið að skerða rétt-
indi sjóðsfélaga sinna.
Hrafh segist hins vegar bjartsýnn á
að þetta gerist ekki enda séu allar líkur
á að lífeyrissjóðimir sýni mjög góða
ávöxtun í ár. „Ávöxtun þeirra fyrstu sex
mánuði ársins var á bilinu 6-10% og
síðan þá hefúr orðið mikil hækkun á
innlendum hlutabréfum. Það em því
líkur á að raunávöxtun sjóðanna í ár
verði svipuð og hún var að meðaltali
árin 1990-1999, eða um 7%.“
Spurður um hvert hann telji vera
helsta vandamál lífeyrissjóðakerfisins
(fyrir utan bættar lífslíkur þjóðarinnar!)
svarar Hraih því úl að ýmsir smærri
sjóðir valdi sér áhyggjum. „Við teljum
að sú þróun verði að halda áffam að
sjóðir sameinist og einingamar stækki.
En það er mín sannfæring að það sé
komið allgott skikk á þetta núna. Það
tók menn dálítinn ú'ma að læra á fjár-
magnsmarkaðinn en menn hafalært af
reynslunni og við lítum björtum aug-
um til framtíðarinnar."
Óvenjuleg
starfsumsókn
Sérkennileg „frétt" birtist um
það á listasíðu Morgunblaðsins í
gær að Júlíus Vífill Ingvarsson,
lögfræðingur og fyrrverandi
borgarfulltrúi, hefði verið orðað-
ur við starf Þjóðleikhússtjóra. Júlí-
us viðurkennir I viðtali við blaðið
Július Vffill Ingvarsson.
að hann hafi „tekið eftir því" að
hann hafi verið nefndur í þessu
sambandi. Og núna hefur náttúr-
lega öll þjóðin tekið eftir því líka
- reyndar ekki því að Júlíus hafi
verið nefndur heldur því að hann
hafi sjálfur tekið eftir því að hann
hafi verið nefndur. 1 tilefni af
þessari eftirtektarsemi segist Júlí-
us í viðtali við Morgunblaðið hafa
áhuga á leiklist og sviðslistum al-
mennt. Starfsumsókninni hefur
þar með verið komið á framfæri.
Magnús sagður
líklegur
Áhugamenn um sviðslist geta
hins vegar sofið rólegir í bili því
að Stefán Baldursson þjóðleik-
hússtjóri lætur ekki af störfum
fyrr en í lok næsta árs. Fjölmargir
hafa verið „orðaðir" við starfið,
meðal annarraTinna Gunnlaugs-
dóttir, Þórhildur Þorleifsdóttir,
Hávar Sigurjónsson, Viðar Egg-
ertsson og Guðjón Pedersen.
Margir sem til þekkja segjast hins
vegarveðja á Magnús Ragnars-
son, leikara og formann Leiklist-
arráðs.
Liðsstyrkur
Þórlindur Kjartansson, ritstjóri
vefritsins Deiglunnar, hefur verið
ráðinn til starfa sem blaðamaður
á Fréttablaðinu. Þórlindur var í
sumar afleysingamaður á Morg-
unblaðinu en þar áður sérlegur
aðstoðarmaður Geirs H. Haarde
fjármálaráðherra. Þá bauð hann
sig fram til formennsku í
Heimdalli, félagi ungra sjálfstæð-
ismanna í Reykjavík, í fyrrasumar
en beið lægri hlut fyrir Magnúsi
Þór Gylfasyni. Þykir mörgum sem
Fréttablaðinu hljóti að vera feng-
ur í fyrrverandi innanbúðarmanni
í fjármálaráðuneytinu í Ijósi
stirðra samskipta við Stjórnarráð-
ið á köflum.
Einn í stuði Einn eitraður
„Ég vona að ráðherrann
rembist ekki eins og rjúpan við
staurinn í umhyggju sinni fyrir
!■ fuglunum. Sjálfbærar nytjar eiga
^ rétt á sér."
p Gunnar Birgisson alþingismað-
Eur um rjúpnaveiðibann Sivjar Frið-
leifsdóttur I aðsendri grein I Morg-
2 unbtaðinu.
„Eins og alþjóð er kunnugt
nota íslenskir fjölmiðlar utarirík-
isráðherra sem helstu heimild
sína um alþjóðamál í stað þess
að leita til sérfróðra manna."
Steindór Heiðarsson á Múrn-
um.is, igrein um misheppnaða
samningalotu WTOI Cancun.
Einn á Netinu
„Afsökunarbeiðnin hefur vak-
ið nokkrar umræður og m.a. ver-
ið gagnrýnd á spjallþráðum á
Netinu..."
Leiðarahöfundur Morgunblaðs-
ins leggur útí rökræðu við fjöl-
skrúðugan lýðinn sem lætur móð-
an mása á spjallþráðum Netsins.
Einn afdráttarlaus
„Þeir fáu drættir, sem sýnilegir
eru í heildarmyndinni, benda til
að hér sé pottur brotinn, jafnvel
margir pottar mölbrotnir."
Sverrir Hermannsson í aðsendri
grein iMorgunblaðinu um sam-
skipti Impregilo við starfsmenn við
Kárahnjúka.
EinníESB
„Við svo búið [verður] ekki
unaðöllu lengur."
Árni Magnússon félagsmála-
ráðherra i hádegisfréttum Útvarps
um óþolandi galla BES-samnings-
ins.
Ein hagmælt
„ftalana ástarsjúka
eflaust verður hægt að brúka.
Piltar munum pfum strjúka
á pizzustað við Kárahnjúka."
Hrönn Jónsdóttirá hagyrðinga-
móti á Djúpavogi i vor. Birt í hér-
aðsfréttablaðinu Austurgiuggan-
um.
+