Dagblaðið - 09.10.1975, Blaðsíða 9

Pagblaöið. Fimmtudagur 9. október 1975
Benito Mussolini:
ttalskir stjórnmálamenn og diplómatar
óttast nú margir hverjir að Bandarikja-
stjórn vilji spilla fyrir mögulegri sam-
vinnu kommúnista og kristilegra demó-
krata með nýfasistaflokkinn í broddi fylk-
ingar. Leiðtogi nýfasista er Almirante,
fyrrum náinn samstarfsmaður Mussoiin-
is.
fyrir þingmenn, heldur einnig
fulltrúa sjálfs Bandarikjafor-
seta, Denis Clift, ráðgjafa
bandariska öryggisráðsins um
málefni Evrópu.
Almirante (sem eitt sinn tap-
aði meiðyrðamáli þar sem hann
krafðist þess að dæmd yrðu
ómerk og dauð ummæli þess
efnis að hann væri „slátrari
ttala”) sagði alla þá Banda-
rikjamenn, sem hann hefði hitt,
hafa verið „and-kommúnista,
kannski undir niðri.”
Og til að kóróna allt saman
bárust út þær fréttir að Sergio
Segre, helzti sérfræðingur
italska kommúnistaflokksins i
utanrikismálum, hefði orðið að
hætta við fyrirhugaða för sina
til Bandarikjanna: utanrikis-
ráðuneytið þar vildi ekki veita
honum vegabréfsáritun.
Aðeins nokkrum vikum áður
hafði Volpe sendiherra valdið
miklu uppnámi þegar hann
sagði I viðtali að hann vildi vara
við hættunni sem væri þvi sam-
fara að hefja stjórnarsamstarf
við kommúnista.
Volpe var ásakaður fyrir svi-
virðileg afskipti af innanrikis-
málum ttaliu. Varla furða, þvi
einmitt rikisstjórnarþátttaka
kommúnista hefur verið eitt
helzta deiluefni itösku þjóðar-
innar allt siðan i júni þegar
kommúnistaflokkurinn vann
stórsigur i byggðakosningun-
um.
Talsmaður bandariska utan-
rikisráðuneytisins, Robert Fun-
seth, hellti oliu á eldinn með yf-
irlýsingu um að viðvörun Volpes
sendiherra væri einfaldlega
skoðun bandarisku stjórnarinn-
ar: ef um var að ræða „afskipti
af inhanrikismálum” þá var um
stjórnarstefnu að ræða og ekki
einkaskoðun sendiherrans.
Margir Italir eru þeirrar
skoðunar að sizt af öllu þurfi
þjóð þeirra á kommúniskri
stjórn að halda eins og er. En
það breytir ekki þeirri stað-
reynd að rúmlega þriðjungur
italskra kjósenda — þar á meðal
margir hægfara kjósendur —
eru á gagnstæðri skoðun.
Bandaríkjastjórn „þekkti
ekki til" Almirantes
Allt samband og samstarf
stjórnarflokksins, Kristilegra
demókrata, og kommúnista er
mjög i brennidepli hinnar póli-
tisku umræðu um þessar mund-
ir — og frummælandi þeirrar
umræðu er sjálfur forsætisráð-
herrann, Aldo Moro.
Rauði þráðurinn I þeirri um-
ræðu er hvort hinir kaþólsku
kristilegu demókratar eigi að
hefja samstarf við kommúnista
— og ef svo er, þá hvernig og
hve langt það samstarf skuli
ganga.
í framhaldi af þessu eru stað-
hæfingar bandariskra embætt-
ismanna ósmekklegar, svo ekki
sé meira sagt. Það sama má
segja um móttökurnar sem
Almirante fékk — fyrrum
einkaritari áróðursfulltrúa
Mussolinis.
Bandariskir diplómatar i
Róm og viðar tala i hálfum
hljóðum um að opinber meðferð
heimsóknar Almirantes hafi
verið „til skammar” en þeir
halda þvi fram að um sé að
kenna skorti á vélabrögðum.
Opinber frásögn bandarisku
stjórnarinnar — og sú frásögn
er smám saman að vinna sér
sess I ákveðnum blöðum á Italiu
— er að enginn hafi i rauninni
vitað hver Almirante I rauninni
ar og að móttökur hans hafi ver-
ið mjög i sama dúr og annarra
þingmanna frá vinalandi.
En hvað um skeyti Volpes
sendiherra? Jú, sagan segir að
skeytið hafi aldrei borizt — eða
hreinlega týnzt. Vissulega getur
slikt gerzt í miklu skrifstofu-
bákni á við bandariska utanrlk-
isráðuneytið, en ekki er það sér-
lega trúverðugt.
Skipulögð
skemmdarstarfsemi
Bandaríkjanna?
t einrúmi hafa ýmsir Italskir
diplómatar látið i ljós þá skoðun
sina að allt málið beri keim af
skipulagðri viðleitni Bandarikj-
anna til að spilla fyrir sáttum
italskra kommúnista og kristi-
legra demókrata.
Eðlilegt er að bandariska rik-
isstjórnin hafi áhyggjur af þró-
un, sem gæti leitt ttaliu sömu
leið og Portúgal, — og ekki sizt
vegna þess að bæði Grikkland
og Tyrkland héldu hæfilegri
fjarlægð á milli sin og Atlants-
hafsbandalagsins þegar Kýpur-
deilan blossaði upp á siðasta
ári.
Það þykir álíka eðlilegt, eins
og málum er nú háttað að Wash-
ington sé sömu skoðunar og
margir evrópskir menntamenn,
sem álita italska kommúnista-
flokkinn bjóða upp á eins konar
„hægfara” kommúnisma sem
eigi litið skylt við Moskvu-lín-
una.
En, eftir þvi sem sagt er i
stjórnmálaheimi Rómar, þá
væri sizt af öllu vænlegt til
árangurs fyrir bandarisku
stjórnina að nota nýfasista-
flokkinn — sem ekki er sérlega i
hávegum hafður á ttaliu — til að
hefja og vera i fararbroddi and-
kommúniskrar herferðar i land-
inu.
Hverjar sem staðreyndir
þessa máls eru þá eru banda-
riskir embættismenn i Rómar-
borg ekki þeirrar skoðunar að
atburðaröðin sé merki um
vandlega undirbúna áætlun
stjórnar þeirra. „Þetta er of
heimskulegt til þess,” sagði
einn þeirra.
En einmitt slik viðbrögð
þykja öðrum mönnum renna
frekari stoðum undir grun-
semdir um misferli Washing-
ton-stjórnar, sérstaklega þegar
tekið er tillit til þeirra uppljóstr-
ana sem verið er að gera um
starfsemi CIA. Þær uppljóstr-
anir benda nefnilega ekki alltaf
til yfirburða snilli.
9
\

þess að týna hinum sérstaka
ameriska keim þess.
í leit að
sakleysi
„Bjargvætturinn” er ekki að-
eins fyndin bók, þvl sá eiginleiki
einn réttlætir ekki orðstlr verks-
ins, heldur er hún skrifuð af alúð
og skilningi á vandamálum
gelgjuskeiðsins. Eins og svo
margar aðrar ameriskar sögu-
hetjur, Stikilsberja Finnur,
Henry i „Red Badge of Cour-
age” eftir Crane, og jafnvel
Steve Rojac I „An American
Dream” eftir Norman Mailer,
er Holden i leit að eins konar
sakleysi, bæði i sinum eigin
unglingsheimi og veröld fúllorð-
inna, en finnur aðeins. sýndar-
mennsku og óhreinleika. Eina
fólkið, sem honum þykir vænt
um, er látið og hann getur ekki
reitt sig á neinn, ekki sinu sinni
foreldra sína, eins og kemur
fram þegar hann felur sig I
myrkri heima hjá sér ásamt
systur sinni þegar þau hjónin
koma heim. Sjálfur er hann
dauðhræddur við að vaxa upp og
verða gervimaður, eins og sögu-
hetjan I nýjustu bók Joseph
Hellers, „Something Happen-
ed”, — en að baki honum hefur
hliði æskunnar verið skellt I lás.
Hvað gerist svo, eftir að bókinni
lýkur? Við vitum það ekki, en
allt mælir á móti þvi að Holden
Caulfield höndli nokkurn tlm-
ann áftur stein sakleysisins.
Með „Bjargvættinum I gras-
inu” eignaðist þessi kúgaði
minnihluti (eða meirihluti..),
gelgjuskeiðsunglingurinn, sinn
fyrsta og vonandi varanlega
talsmann og sá titill verður vart
tekinn af Salinger i bráð, nema
þvi aðeins að mannseðlið taki
stökkbre ytingum.
Þótt margir hafi dáðst að
„Bjargvætti” Salingers eru það
fáir sem hafa treyst sér til að
feta I fótspor svo sérstæðs og
sérviturs höfundar. Einn af fá-
um er enski rithöfundurinn
Keith Waterhouse I bók sinni
„There is a happy land” og er
það bæði villandi og á djúpstæð-
um misskilningi byggt að eigna
svo gjörólikum höfundum sem
Anthony Burgess, Richard Ne-
ville og Carlos Castaneda ein-
hvem skyldleika við Salinger,
eins og Hrafn Gunnlaugsson
gerir I pistli I Visi siðastliðinn
laugardag. Hins vegar vil ég
taka undir ósk Hrafns um að
fleiri núlifandi enskir og banda-
riskir rithöfundar verði þýddir
áður en þeir deyja úr elli.
Kannski „Bjargvætturinn” sé
fyrsta mikilvæga skrefið i þá
Leiklist
Þjóðleikhúsið:
DIVADLO NA ZABRADLt
Leikhúsið á grindverkinu
Leikstjóri, höfundur og aðalleik-
ari: Ladisiav Fialka
Eftirminnilegar heimsóknir i
Þjóðleikhúsið rifjuðust upp á ný á
þriðjudagskvöld: koma mimu-
leikarans Marcels Marceau fýrir
nokkrum árum og gestaleikur
Lilla teaterns frá Helsinki á hinni
fyrri listahátið, Umhverfis jörð-
ina á 80 dögum. Látbragðsflokkur
Ladislavs Fialka frá Tékkó-
slóvakiu sýnir hér ný dæmi sömu
eldfornu listar og hvers hún sé
umkomin.
Um það geta aðrir þrætt fyrir
mér hvort „upprunalegra” sé i
listinni, látbrigði og hreyfing eða
hið talaða orð. Ætli hvort tveggja
hafi ekki löngum verið einhvern
veginn saman? En mimuleikur,
látbragðslist eins og hún er iðkuð
nú á dögum ris á eldfornum rót-
um og býr að náinni frændsemi
við trúðlistir fyrri alda á torgum
og gatnamótum, farsaleiki séinni
tima á sviði eða bió. Fialkaflokk-
urinn freistar þess eftir fordæmi
Marceaus að iðka hina fornu list
eina sér og hreinræktaða, semja
hana að breyttum timum og yrk-
isefnum.
Suprematic: Fialka-flokkurinn
Leikur án orða: Ladislav Fialka
En úr þvi þessi samanburður
rifjast upp verður lika að geta
þess að ekki fannst mér sýning
Fialka-flokksins sýna fram á
sömu skáldlegu sköpunargáfu
sem á sinum tima gerði heimsókn
Marceaus ógleymanlega þeim
sem sáu. Og látbragðsleikurinn
var aðeins einn þáttur af mörg-
um i list Lilla teaterns, en að visu
var það einmitt hin óbrigðula ná-
kvæmni, rika hirðusemi um hvert
og eittsmáatriði orðs og æðis sem
auðkenndi og bar sýningu þess
uppi.
Þetta er nú ekki nein veruleg
aðfinnsla að sýningu Ladislavs
Fialka og félaga hans I Þjóðleik-
húsinu: að aðrir fátiðir gestaleik-
ir i húsinu hafi áður hrifið mann
meira. En það var eftirminnileg
og ánægjuleg kvöldstund sem
heimsókn flokksins gaf i aðra
hönd, og ástæða til að áhugafólk
um leiklist láti hana ekki fara
framhjá sér. Og hér er rakin
skemmtun „fyrir alla fjölskyld-
una” eins og sagt er: skemmtun
til að njóta fyrirvaralaust, óspillt-
um skilningarvitum.
Það er að sjá að dagskrárefni
Fialkaflokksins á sýningum hans
hér sé valið og saman sett i þvi
skyni öðrum þræði að kynna
áhorfendum getu og möguleika
mimulistar. I fyrri hluta þeirrar
dagskrár sem flutt var á þriðju-
dag, Leikir án orða, voru sex
stuttir þættir, sumpart farsakynj-
að skop eins og Dolce vita eða
Hljómleikar, sumpart skáldlegar
tilraunir eins um Ummyndanir,
innblásin af Övid. Allir þættir
eiga mikið undir nánum sam-
spuna leiks og tónlistar og leik-
hljóða, einkanlega skopþættirnir,
en fallegastir voru kannski þeir
einföldustu, Suprematic, byggður
upp um nokkur tæknibrögð
mimuleiks án eiginlegrar
„sögu”, og Lif mannsins, einföld
lýsing af vegferð manns frá æsku
til elli, innblásin af Marceau.
A seinni hluta sýningarinnar
voru þrir lengri þættir, byggðir á
textum eftir tvö höfuðskáld ab-
súrdra leikbókmennta, Ionesco
og Beckett.
Einhvern veginn fór þátturinn
um leigjandann, eftir texta Iones-
cos, um manninn sem hleður
hlutum umhverfis sig, verður
undir og ferst fyrir þeim, fyrir of-
an garð og neðan hjá mér. Hér
varð manni of tiðhugsað til
Marceaus og hvernig hann lék sér
að þvi að byggja upp heilan heim
kringum sig á sviöinu uns allt
varð orðið sýnilegt og áþreifan-
legt. En þættir Becketts voru
sjálfsagt veigamestir á sýning-
um, einfaldir dæmileikir um
mannlega einangrun, umkomu-
leysi og örbirgð, svo kátlegir og
átakanlegir i senn. Fyrir nokkr-
um árum fór Gisli Halldórsson
með annan þennan „leik án orða”
á siðdegissýningu i Iðnó: trúður-
inn á sviðinu berst vonlausri bar-
áttu við leikmunina sem áreita
hann, ofsækja og ögra honum.
hann stendur einn uppi öndvert
illviljuðum, óskiljanlegum mátt-
arvöldum sem fyrir engan mun
geta séð hann i friði. Hann gefst
upp — en felst ekki lika sigur hans
i uppgjöfinni, hann verður þrátt
fyrir allt ekki sigraður?
Ladislav Fialka lagði einmitt
áherslu á vonina i örvæntingunni,
vonina þrátt fyrir allt, i mjög lát-
lausri meðferð sinni á þessu ein-
kennilega leikljóði. Hinn þáttur-
inn er skoplegri, efnið einfaldara:
mannlif i pokum, hversdagstil-
veran dregin saman i örfáar ein-
faldar hreyfingar viðvik, svip-
brigði á óendanlegri leiðinni milli
óskiljanlegra næturstaða.
TRÚÐURINN í HEIMINUM