Dagblaðið - 13.04.1976, Blaðsíða 11

11
%
DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDACDK Ll. APKÍI. 1976.
„Rh.vlhm 23
Menningarstofnun Banda-
rík.janna hefur staðið fyrir
mörgum merkum listsýningum
þann stutta tíma sem hún
hefur ráðið yfir sýningarsal og
nú býður stofnunin upp á list-
viðburð sem ekki er af verri
endanum: málverk, teikningar,
grafík og kvikmyndir dada-
listamannsins . Hans Richter,
sem nú er nýlátinn 87 ára gam-
all. Er þetta fyrsta sýning á
verkuin Richters á Norðurlönd
urn og er hún hingað komin
fyrir tilstilli Frank Ponzi sem
var mikill vinur listamannsins.
Stendur hún til 23. apríl og eru
á henni 19 mvndverk auk bóka
og bæklinga um og eftir
Richter.
Expressjónísk byrjun
Hans Richter var fæddur
1881 og hneigðist snemma til
lista. Árið 1912 varð hann fyrir
miklum áhrifum frá þýzkum
express.jónistum gegnum
..Sturm" galleríió i Berlín,
einkum Kandinsky, Jawlensky
og Schmidt-Rottluf. Fyrstu mál-
HANS RICHTER, DADA
Um sýningu á verkum Hans Richter i Menningastofnun Bandaríkjanna
verk hans eru frjálslega máluð
og mjög í anda þessara lista-
manna. Árið 1916 fór Richter
til Ziirich i Sviss eri þar var
nýopnaður samkomustaður
dada-hreyfingarinnar „Kaba-
rett Voltaire".
Þjóðfélagsgagnrýni og eld-
móður þeirrar hreyfingar var
Richter mjög að skapi og tók
hann af heilum hug þátt í starf-
semi hennar, myndskreytti
tímarit og sýndi málverk sín í
dadagalleríinu. Richter skrifaði
síðar skemmtilega bók um þessi
dada-ár í Ztirich sem hann
nefndi „Dada-Art and Anti-
Art”. En Richter var fyrst og
fremst aktífur þátttakandi og
própagandisti fremur en frum-
legur listamaður. Tréristur þær
og teikningar, sem hann gerði
fyrir ýmis dada-rit, bera mik-
inn svip af hinum lífrænu
formum samlanda hans, Ilans
Arp, eóa þá að þau minna á
Kandinsky. Á sýningunni í
Menningarstofnuninni er að
finna eitt verk frá þessum ár-
um „Hendi" frá 1917.
Samstarf
við Eggeling
Árið 1918 kynntist Richter
sænska dadaistanum Viking
Eggeling sem þegar var
byrjaður að gera tilraunir með
niðurröðun hálfgeómetrískra
forma á langar ræmur. Richter
sá þegar möguleika þessarar
myndröðunar og saman könn-
uðu þeir skynjun á formum í
AÐALSTEINN
INGÓLFSSON
„Vibra
tíma. Fyrsla myndræma
Richters var „Prelude", gerð
1919, og má sjá nýlega teikn-
ingu á meginþema þeirrar
ræmu á sýningunni. Við þetta
hefur stíll Richters gjörbreytzt
í átt til þess sem Eggeling var
að gera. Eggeling dó ungur árið
1925 og er ég hræddur um að
hann hafi ekki fengið eins
mikla viðurkenningu fyrir
þessar formtilraunir eins og
Richter. Kvikmyndir voru eðli-
legt framhald þessara tilrauna
og 1921 gerði hann fyrstu af-
strakt kvikmynd listsögunnar,
„Rhythm 21”. Byggist hún á
leik með ferninga sem í sífellu
breyta um stærð, tengjast og
hverfa. Erfitt er að líta þá kvik-
mynd ferskum augum i dag,
þar sem myndmál hennar er
orðið algengt í auglýsingatækni
vorra tíma, en sjálfsagt hefur
hún orðið mörgum mikil upplif-
un er hún var fyrst sýnd.
Formfesta
Richter lagði alla tíð mikla
áherzlu á gildi tilfinninganna
og tilviljana í anda dada-
hreyfingarinnar en á þessari
kvikmynd og serígrafíunni,
„Orchestration of colour” (nr.
4), sem grundvallast á svipaðri
formfræði, sést að Richter fín-
pússaði þær tilviljanir og hug-
hrif uns þær nálguðust geó-
metríska festu De Stijl stefn-
unnar hollenzku. Nafn serígraf-
íunnar gefur einnig til kynna
áhuga Richters á tónlist og sam-
vinnu tóns og forms. Milli 1923
og 1926 ritstýrði Richter.ásamt
arkitektinum Mies van der
Rohe, tímariti um listsköpun og
1927 gerði Richter súrrealíska
fantasíu, „Draugar fyrir morg-
Myndlist
unverð” þar sem vinir og kunn-
ingjar, þ.á m. tónskáldin Hinde-
mith og Darius Milhaud, léku á
als oddi.
Frá 1927 og fram til 1940
virðist Richter hafa lagt mynd-
list á hilluna, einhverra hluta
vegna, og flyzt til Ameríku. Þar
varð hann forstöðumaður kvik-
myndastofnunar City College í
New York árið 1943 og 1947
gerði hann sína lengstu og lík
lega frægustu kvikmynd,
„Dreams that money can buy”
með aðstoð Max Ernst, Léger,
Calders, Man Ray og fleiri stór-
menna.
PÓSÍtíf —
negatíf
Richter virðist snúa sér að
myndlist aftur eftir síðara stríð
og er bróðurpartur þessarar
sýningar frá tímabilinu
1960—1975.
Aðeins einu sinni, í olíu-
myndinni „Gestures” frá 1960,
lætur hann gamminn geisa upp
á gamla og hressa dada-mátann,
en vinpur annars með fínlegt
samspil pósitífra og negatífra
forma í akvatintu og pappa-
lágmynd. Þetta gerir Richter af
miklu öryggi og festu en vart
af sama eldmóði og í eldri verk-
um. Líklega er það lífsorka
Richters og stöðug leit, fremur
en verk hans, sem eiga eftir að
hvetja yngri kynslóðir til dáða
og kom hinn opni og lifandi
persónuleiki hans vel í ljós í
mynd þeirri sem CBS lét gera
um Richter 85 ára. Þökk sé
Frank Ponzi ogMenningarstofn-
un Bandaríkjanna fyrir fram-
takið.
Þannig verður hálfgert verkfall
hjá fjölda manns af því að
sunnudagskosningarnar draga
þennan dilk á eftir sér.
Ef ég væri krafinn frekari
sagna til sönnunar á þessu þá
segi ég það eitt að ég ætla ekki
að sanna neitt — það vita allir
að þetta ér svona — á líkan hátt
og við vitum að miklu meira er
um t.d. smygl og framtalssvik
en við getum sannað.
Er )>essi vinnuóreiða þá óhjá-
kvæmileg? Nei. siður en svo.
Það stoðar lltið að tala um
framfarir og vera maður sem
skilur breytingar ef ekkert
verður úr þegar á hólminn er
komið. Gleyma alþingismenn
að taka lillit iil breyttra hátta
á nýjum tímum?
Er það eitthvað sem á að
slanda lil eilífðarnóns að hafa
kosningar á sunnudegi? Þegar
fyrsl var kosið á sunnudögum
lók sér enginn fri á mánudegi,
enda ekki um vökunóti að ræða
á eliir
Fleslir eiga nú l'rí á laugar-
dögum og ekki þarf að vera
limafrekl að k.jósa þvi að marg-
lall auðveldara er að komasl á
kjörslað nú en áður og menn
geia þá vakað aðfaranólt
sutiimdags með góðri samvisku
Kjallarinn
Gunnar Finnbogason
þar sem ekki þarf að vinna
næsla dag. Ilér má líka hugsa
sér andóf kirkjunnar gegn
kosningum á sunnudögum. Það
er annað mál þótl kirkjan lial'i
ekki risið upp gegn þvi fyrir-
komulagi í upphafi þar sem
hún skildi (og skilur) vel þá
striingu lífsbarállu sem islend-
ingar verða að hevja. Þá er og
vert að minnast þess að hjá
mörgurn öðrum þjóðum, ekki
f.jarri okkur, er aldrei kosið á
sunnudögum.
Í tengslum við tilfærslu á
kjördegi ætti þá einnig að
hugsa um hvenær loka skal
kjörstöðum. Það er leiðinda-
siður, gamall arfur, að láta
kosningar treinast langt fram
eftir kvöldi. Kannski var ein-
hver ástæða til þess þegar erfitt
var að komast á kjörstað en það
er ekki lengur. Þarna er enn
eitt dæmi um sljóleika manns-
ins þegar timarnir brevtast.
Að minni hyggju a kosning-
um að ljúka kl. 20 eða 21 að
kvöldi.Allii sem viljageta lokið
við að kjósa fyru þann tima.
Suntir tala um að ungt fólk sé
líflegra á kvöldin en morgnana
— en þarna er líka gefin fyrir-
mynd af hinum eldri — eða er
ekki svo?
Ef einhver er svo í vafa um
að allir sem vilja kjósa geti það
ekki þá er ósköp einfalt ráð til
að komast fyrir þann leka að
gjöra kosningar að borgaralegri
sk.vldu. þ.e. að fara á kjörstað
og skila kjörseðli. Sá sem ekki
vill láta neina skoðun i ljós
skilar auðu, sbr. þeir sent nú
sit.ja heima.
Við þetta fyrirkomulag
vinnst miklu meira en í fljótu
bragði virðist en það er þetta:
ómenningarbragur kjördagsins
þurrkast út. Vissulega geta
stjórnmálaflokkarnir haft uppi
áróður sem áður til kjördags.
En þessi smölun og dilkadrátt-
ur sérhvers manns á kjörstað
minnir mig alltaf á skepnur og
sláturhús. — Obeint er þetta
líka peningaatriði því að allir
vita að kosningadagurinn er
dýr i rekstri stjórnmálaflokk-
anna og þessir fjármunir koma
frá fólkinu, bæði með heiðar-
legu og miður heiðarlegu móti.
Þá má og geta þess að stjórn-
málaflokkarnir með samtrygg-
ingu sinni hafa komið því svo
fyrir að ekki greiða þeir sölu-
skatt af starfsemi sinni þótt
flestum sýnist það eðlilegast og
eykur þetta á virðingarleysi
fólks fvrir stjórnmálaflokkum.
Eg get vart hugsað mér
ömurlegra hlutskipti ungs fólks
en sjá það þeytast og spreytast i
kosningasmið.ju flokkanna á
kjördag. Sá sem þannig vinnur
við merkingar á fólki eftir
stjórnmálaflokkum, skv. mis-
jafnlega öruggum heimildum,
elur með sér virðingarleysi
fyrir samborguruin sinunt og
skoðunum þeirra, lætur flokks-
vald með áfergju hins óskeik-
ula ráða geróum sínum, mænir
upp á flokkinn eins og hundur
á húsbónda.
Hér verður.að breyta til og
aflétta þessari ómenningu og
hefja kjördaginn upp úr lág-
kúru áróðurs og skjálfta valds-
ins og setja hann á tind skyn-
seminnar við fegurð dyggðar-
innar.
i eftirtölum þrem liðum er
hægt að ná þessu merki:
1) Kosningar til alþingis og
sveitarstjórna skulu fara
fram á laugardegi.
2) Kjörstöðum skal lokað í síð-
asta lagi kl. 21.00.
3) Það er borgaraleg skylda að
fara á kjörstað og skila kjör-
seðli.
Ég óska að fá fram rök al-
þingismanna gegn þessum til-
lögum ef einhver eru. Ef engin
haldbær rök koma fram tel ég
inér bæði heimilt og skylt að
lýsa yfir: Eg tek ekki til greina
neitt sparnaðartal rikisvaldsins
ef ekki verður undinn bráður
bugur að koma á þeim breyting-
unt sem hér hefur verið bent á.
riki og sveit til heilla.
Gunnar Finnbogason
skólastjóri.