Dagblaðið - 22.05.1976, Blaðsíða 10

10
frjálst, úháð dagblað
1’lM‘laiuli: Du^hlariiri hl .
Krjimkvíi'iiulasl.iúi i: Svfimi K. Kyjólfsson. I<i!st.ióri: .Fóiuis Krisl jánsson.
Króllastjöri: .lón Ifiruir I’óuirsson. Hiisijómailullliói: llaiikur llcluason. Aösioóarf'rt'iia-
sljóri: Alli SUMiiarsson. Í|>róllir: Ilallur Simonarson. Iliimmn: .lóhanncs Kcykdal. Ilaiulril:
Ásuriinur I’álsson
Blaöamcnn: Anna Bjarnason. As«cir Tómasson. Bolli Ilcöinsson. Br«y*i Siuurösson. F.rna V.
Inuólfsdóiiir. (iissur Simirösson. Hallnr Ilallsson. IId«i Pclursson. Kalrín Pálsdóllir. Olafur
Jónsson, Omar Valdimarsson. Ljósmyndir: Bjarnlcifur Bjarnlcifsson. Björuvin Pálsson.
Ka^nar Th. Si^urösson.
(íjaldkcri: Uráinn l»orlcifsson. Drcifinuarsl jóri: Már IvM Ilalldórsson.
Askriftar^jald 1000 kr. á mánuöi innanlands. t lausasölu 50 kr. cintakiö.
Kitstjórn Siöumúla 12. sími 82522. auíl\sinuar. áskriftiro« afjirciösla hvcrholti 2^sími 27022.
Sdninu ok umhrot: Da^hlaöiö hf, o« SU '.ndörsjn cn: hf.. Arnnila 5.
Mynda-oj* plötuycrö: Ililmir hf.Tsiöumúla 12.1*1. ..luij: Arvákurhf.. Skcilunni 10.
Kraftaverk
Það er kraftaverk, að lýðræði
hefur getað skotið rótum í ríki,
sem var í hálfa öld undir einræðis-
stjórn fasista. Nú hefur dregið úr
ótta þeirra, sem í fyrra sögðu, að
Portúgal yrði örugglega komm-
únismanum að bráð. í nýafstöðn-
um þingkosningum sannaði þjóðin, að hún er
staðráðin í að tryggja lýðræðislega þróun.
Kommúnistar hafa nú og munu sennilega
lengi áfram hafa sterk ítök í verkalýðshreyf-
ingu Portúgala. Mikið hefur verið gert úr hætt-
unni á valdatöku þeirra, og um tíma nutu þeir
stuðnings ráðamanna meðal herforingja. Þá
herforingja dreymdi um „rautt“ ríki, einhvers
konar alþýðuvöíd í skjóli hersins. Fyrirmyndin
hefði í reynd vafalaust verið sótt austur fyrir
járntjald. En sem betur fer voru þessir
draumar að engu gerðir. Vitibornari herfor-
ingjum var full alvara með loforðum um lýð-
ræði og frjálsar kosningar. Þegar kjósendur
fengu að leggja sitt til málanna, varð ekki vafi
um boðskapinn. Þeir lýstu því yfir, án allra
tvímæla, að þeir vildu, að lýðræðissinnaðir
flokkar réðu ferðinni.
Þetta var enn frekar tryggt í þingkosning-
unum nú. Kommúnistar eru aöeins smáflokkar.
Ef með þeim er talin svokölluð „portúgölsk
lýðræðishreyfing”, sem var kommúnísk og
bauð fram í fyrra, minnkaði fylgi kommúnista
úr 16,7 af hundraði í kosningunum í fyrra niður
í 14,6 af hundraði nú.
Mesta breytingin í kosningunum var fylgis-
aukning hægri manna, Miðdemókrataflokksins
svonefnda. Hann jók fylgi sitt úr 7,7 af hundr-
aði í 15,9 af hundraði. Jafnaðarmenn héldu
forystunni og fengu 35,0 af hundraði atkvæða,
töpuðu tæpum þremur af hundraði. Svonefndir
Alþýðudemókratar, sem er miðflokkur, tapaði
rúmum tveimur af hundraði, en varð næst-
stærsti flokkurinn með 24 af hundraði at-
kvæða.
Sérfræðingar telja líklegt, að í Portúgal þró-
ist á næstu árum tveggja flokka kerfi. Mið-
demókratar fái fylgi flestra hægri manna og
jafnaðarmenn flestra vinstri manna, en
Alþýðudemókratar merjist á milli. Kommúnist-
ar geta ekki gert sér vonir um mikinn frama,
nema þá að upplausn vaxi í landinu, svo að þeir
fengju færi á valdatöku í krafti vopna. Það er
nú góðu heilli mjög ótrúlegt.
Mikið veltur á afstöðu hersins. Nánustu vin-
um kommúnista þar hefur verið ýtt til hliðar.
Ólíklegt er, aó herinn snúist að nýju á sveif
meó kommúnistum, og sennilegast, að þeir, sem
helzt vildu endurreisa fasismann, muni ekki
komast til áhrifa í hernum. Þótt að sjálfsögðu
sé enn ekki fullsýnt, hvernig framvindan
verður í Portúgal svo skömmu eftir langvinnt
einræðistímabil, er langsennilegast; að herinn
gegni því hlutverki í náinni framtíó að renna
stoðum undir lýðræðið en seilist ekki til valda.
Þróunin í Portúgal hefur sannarlega verið
öllum vonum framar.
_______DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 22. MAl 1976.
Víðorsög talar
upp úr svefni
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
36. argangur.
Ritstjórar: Jakob Benediktsson. Sigfús
Daðason.
Reykjavik 1975. 392 bls.
Einhver nýr lífsandi virðist
allt í einu hafa færst í Tímarit
Máls og menningar. Svo mikið
er víst að mörg ár eru síðan út
hefur komið tímanlega á nýju
ári fyrsta hefti í nýjum árgangi
ritsins. Þetta skeði nú samt á
dögunum: út kom 1. hefti (af 4)
árið 1976, tímasett í apríl. En
árganginum 1975 var háttað
með venjulegum hætti undan-
farinna ára, seinni hluti hans,
tvöfalt tímaritshefti, kom ekki
út fyrr en snemma á þessu ári.
Það er vonandi að þetta sé
meira en bara lífsmark, að
Tímaritið þurfi ekki héðan í frá
að missa tíma sinn.
Þótt Tímarit Máls og menn-
ingar hafi stundum verið bág-
lega statt á undanförnum árum
hefur það þó sjaldan orðið með
öllu ólesandi. Og árið ’75 held
ég hafi verið með betra móti í
ritinu, miðað við undanfarin ár.
Þar er í öllu falli sitthvað um
góðar og læsilegar greinar um
margbreytileg efni. Eg nefni
bara, eftir efnisyfirlitinu, grein
Helga Hálfdanarsonar:
Athugasemdir um fáein orð-
tök, útvarpserindi Oskars Hall-
dórssonar: Hvernig skal þá ljóð
kveða, athuganir á ljóðformi
Jóhannesar úr Kötlum.fyrirlest
ur eftir Þorstein Gylfason: Er
vit f vísindum? og útvarpser-
indi eftir Þorstein Vilhjálms-
son: Vistkreppa og samfélag,
grein Þuriðar Kvaran með
dásamlegu heiti: Þrotabú
mannlegrar reynslu. Það má
vonandi sjá á þessu að af ýmsu
er að taka í ritinu, þótt ekki sé
efnið allténd tilkomið á þess
vegum.
Annað er aftur á móti dálítið
dularfullt af hverju verið er að
birta það, svo sem eins óg eld-
forn pólitísk samantekt eftir
Þorleif H. Bjarnason: Ráð-
herradagar Björns Jónssonar.
Sú ritsmíð er varla til marks né
vitnis um neitt annað en póli-
tiskt hugarástand höfundar
síns og hans félagsmanna í
fornöld, og það hefur nú ekki
verið mjög frýnilegt. Kannski
einhverjum þyki það lærdóms-
ríkt að frétta að pólitíska klikk-
unin varð ekki uppfundin í
gær.
Atómskóld
og önnur efni
Líklega hefur Tímarit Máls
og menningar aldrei með öllu
misst status sem vettvangur
fyrir nútímalegan, eftirtektar-
verðan skáldskap. Það kann að
vera eina tímarit í landinu um
þessar mundir þar sem ungum
höfundum gæti þótt
eftirsóknarvert að fá inni með
skáldskap sinn. I fyrra birtist
eins og endranær margt af
nýjum ljóðum og tvær smásög-
ur þýddar, önnur eftir Thomas
Mann, en hin eftir vestur-
íslenskan höfund, W.D. Val-
gardsson og heitir 1 Manitóba.
Hún virðist ættuð úr háskóla,
einhvers konar „creative work-
shop”. Líklega er það eitthvað
slíkt sem vantar hér á landi til
að blöð og tímarit fái nýjar og
nýtilegar sögur að birta.
En ný ljóð má sem sé lesa hér
eftir nýja og unga höfunda,
eins og Bjarna Bernharð
Bjarnason eða Stefán Snævarr,
og uppkomna ráðsetta menn,
eins og Ólaf Jóh. Sigurðsson og
Stefán Hörð Grímsson, og svo
höfunda sem liklega teljast þar
í milli eins og Dagur Sigurðar-
son. Stefán Hörður finnst mér
stundum að sé „síðasta atóm-
skáldið” og þar á ofan það
mesta og besta af þeim öllum.
Ég get því ekki stillt mig um að
tilfæra hér ljóð hans frá í fyrra
sem heitir Sagarhljóð:
Viðarsög talar upp úr svefni
og mælir fram bögur
um samviskubitnar taugar
sínar.
Sá seki dregur ýsur á grunnum
miðum.
Viðarsög talar upp úr svefni
um sakbitnar tennur.
Og í fyrra bar svo við að í
Tímaritinu birtist læsilegt er-
lent efni í þýðingum, gömul
grein eftir danska skáldið Thor-
kild Björnvig: Ofnæmi i skynj-
Nöf n eða ónef ni
Ekkert sem manneskjan á.
ekkert sem henni er gefið í
lífinu. er henni eins samgróið
eins og nafn hennar.
Nafnið er afgerandi um
blæinn sem hver og einn fær
yfir sig og á.
Nafnið fylgir okkur ævina á
enda. Það og við sjálf erum eilt.
Og nafnið fylgir okkur ekki
aðeins ævina á enda, heldur
heldur nafni okkar á lofti um
ókomin ár eftir okkar dag, svo
lengi sem heimildir varðveitast.
Mannanöfnin eru
mannaverk. Foreldrar taka
mikla áb.vrgð á hendur að
kveikja líf barnsins. Ábyrgðin
sem fylgir þvi að velja barninu
nafn er lika þung. Ætlunin er
að rteða þá ábyrgð hér á eftir.
Að heita tveimur nöfnum
Svo virðist þegar barni er
valið nafn. að annaðhvort er
nafnið valið ..úti bláinn" eða
barnið er látið heita eftir
einhverjum eða i höfuðið á
einhverjum, sem foreldrarnir
meta svo mikils að vilja koma
nafni hans upp.
Þetta er hvorttveggja gott og
gilt svo langt sem það nær.
Málið vandast þegar
foreldrarnir láta sér ekki nægja
eitt nafn. Það er afarvand-
meðfarið að gefa einum tvö
nöfn. Það er svo vandmeðfarið
að lang-langoftast er það verr
gert en ógert. Það skal mikið til
að nöfn eigi saman, hljómi
saman, og auðvitað ráða vani,
smekkvisi og vandfýsni hvað
hyorjum finnst.
Beri barn nöfn tveggja
ætting.ja og fari svo að annað sé
lagt til hliðar í daglegri notkun
sem oftast mun vera. þá er þar
með boðið heim óánægju vegna
nafnsins sem víkur til hliðar.
Þegar þannig fer er verr farið
en heima setið.
Þá fylgir tvínefnum annar
annmarki sem allir þekkja. Það
er ruglingurinn sem leiðir af
tveimur nöfnum oft og einatt.
Atvikin haga því oft svo að
sumir þekkja eina manneskju
undir fyrra nafni hcnnar. aðrir
þekkja hana undir síðara
nafninu og enn aðrir ef til vill
undir báðum nöfnunum. Þetta
getur haft óþægindi í för með
sér og leiðindi.
Loks verður að drepa á
vandræðin sem tvö nöfn föóur
valda þegar barn eða börn fara
að kenna stg við hann. Ef
faðirinn heitir Sigurður
Hannes og er ætíð skrifaður og
kallaður svo. hvað er þá til
ráða?
Nú eignast Sigurður Hannes
dóttur. Hún er vatni
ausin og gefið nafnið, nöfnin
Þorgerður Elísa. Þá liggur
ekkert beinna við en skrifa
bles'sað barnið Þorgerði Elísu
Sigurðar Hannesardóttur.
Hugsum okkur að faðir hennar
sé þjóðkunnur. Sé hún kölluð
Sigurðardóttir þá áttar enginn
ókunnugur sig á því hverra
manna barnið er. Varla tæki
öllu betra við, væri mærin
kölluð Þorgerður Elísa
Hannesardóttir.
Nú hugsum við okkur að
sami Sigurður Hannes eignist
lika son. Sá sveinn hugsum við
okkur að hljóti nöfnin Dag-
finnur Már. Svo ekkert fari
milli mála um faðernið ætti að
nefna hann Dagfinn Má
Sigurðar Hannesarson. Hins
vegar má ætla að hann yrði
skrifaður Dagfinnur Már Sig-
urðarson.
Að lokinni Keflavíkurgöngu -
Það var óhugnanleg sjón,
sem blasti við þeim veg-
farendum, sem áttu leið um
miðborg Reykjavíkur sl. laugar-
dagskvöld þar sem safnazt
höfðu saman milli 5 og 6
þúsund manns að lokinni svo-
kallaðri Keflavíkurgöngu,
svarnir andstæðingar lýðræðis
og vestrænnar samvinnu, og
höfðu uppi fyrri heit-
strengingar um að gera ísland
varnarlaust og koma því undir
ógnarstjórn kommúnista.
Sá fjöldi, sem safnazt hafði
saman í miðborg Reykjavíkur
sl. laugardagskvöld til þess að
sýna hug sinn til þess stjórn-
skipulags, sem við búum við,
þ.e. mótmæla lýðræði og
einstaklingsfrelsi, sýnir betur
en nokkuð annað, hvers við
megum vænta í framtíðinni og
á hve skömmum tíma öfgaöflin
geta virkjað hinn auðtrúa al-
menning til ótrúlegustu hluta,
jafnvel sjálfseyðingar, ef
ötullega er að unnið.
Og hér.á landi hefur sannar-
lega ötullega verið að unnið af
hinum ýmsu minnihluta hópum
ofstækismanna, sem telja sér
skylt að kollvarpa núverandi
stjórnskipulagi, og mótstöðu
hafa þessi öfl varla mætt að
neinu mprki.
Stjórnmálamenn þeir sem þó
helzt hefur verið trúandi til að
verja íslenzk borgaraleg
réttindi, þ.á m. réttindi til sjálf-
stæðs atvinnureksturs, hafa
brugðizt skyldum sínum, og
þeir hafa kvoðnað niður, hver
um annan þveran, þegar á
hefur reynt og tækifæri gefizt
til að draga að fullu niður þær
rauðu dulur, sem öfgamenn
telja svo mikilvægar að hafa
uppi í baráttu sinni fyrir nýju
landi, „Sovét-Islandi”, einangr-
uðu og kúguðu.
Brjóstvörn lýðræðis og vest-
rænnar samstöðu hér á landi
hefur orðið fyrir miklum áföll-
um á undanförnum árum.
Margir þeirra helztu forystu-
manna, sem áttu stóran þátt í
stofnun lýðveldisins eru nú
horfnir af sjónarsviðinu. Og
með stuttu millibili hafa fleiri
og fleiri þessara manna fallið
úr leik með voveiflegum hætti,
svo að allt virðist ætla að verða
þeim öfgaöflum, sem vilja
íslenzkt lýðræði feigt og afmá
það, að vopni.
Gott dæmi um það, hvernig
stjórnmálamenn þeir, er treyst
hefur verið til að gæta lýðræðis
og frelsis hér á landi hafa
kvoðnað niður fyrir minni-
hlutahópi öfgaaflanna er þegar