Dagblaðið - 22.05.1976, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1976.
Si
ijL
IIV
OLAFUR %
JÖNSSON

uninni, sem ekki er lakari á
þessum stað fyrir það að hún
kemur engan veginn heim við
þá hugmynda- og fagurfræði
sem annars mun i mestum
hávegum höfð í Tímaritinu, og
löng grein eftir franskan
höfund, Jean-Marie Chauvier:
Solsénitsín — pólitískt mat.
Þar er til að dreifa einkar skyn-
samlegu yfirliti og gagnrýni
„frá vinstri” á málstað, hug-
myndum og málflutningi
Solsénitsíns — áreiðanlega hin
nytsamlegasta lesning hverjum
og einum sem vill mynda sér
einhverja eigin skoðun á Solsé-
nitsín-málinu, en þekkir það þá
ekki nema upp úr Morgun-
blaðinu, eða kannski bara
síðustu viðtölum við eða yfirlýs-
ingum eftir Solsénitsín sjálf-
um, t.a.m. um lýðræðið á Spáni,
eða málstað Islands í land-
helgisdeilunni.
Líka birtist í Tímaritinu í
fyrra ágætis grein um Chile:
Þess vegna varð Allende að
deyja eftir Gabriel Garcia
Marquez, hinn nafntogaða
skáldsagnahöfund frá Kolum-
bfu. En þegar hún kom á prent í
ritinu seint á árinu 75 hafa
verið liðin tvö ár, eða því sem
næst, frá því að greinin birtist
fyrst í New Statesman. Hér er
komið eins glöggt dæmi og á
verður kosið um erfiðleika
tímarita hér hjá okkur að fylgj-
ast með því sem í kringum þau
gerist. Hitt er að visu bágt að
sjá af hverju það þarf að taka
tvö ár að koma tímabærri er-
lendri blaðagrein á framfæri á
íslensku.
Karlinn og
vísindakonan
I nýja hefti Tímarits Máls og
menningar er eins og endranær
eitt og annað læsilegt efni, ný
ljóð eftir Ólaf Jóh. Sigurðsson,
háskólafyrirlestur Halldórs
Laxness frá í vetur um „kristni-
réttarákvæði elstu”,og síðast en
ekki síst deílugreni eftir Vé-
stein Lúðvíksson: Mikil vís-
indakona smfðar sér karldjöful.
Vésteinn er hér að svara rit-
gerð eftir Helgu Kress f Skírni í
fyrra um „kvenlýsingar og
raunsæi” f skáldsögu hans
Gunnari og Kjartani, og má
þegar af fyrirsögninni ráða
hugarástand sem höfundur
hefur ratað í út af þessu máli.
En það held ég að langt sé sfðan
umræður um bókmenntaleg
efni hafa vakið aðra eins eftir-
tekt og grein Helgu f vetur og
síðan andsvör Vésteins þá daga
og vikur sem liðnar eru sfðan
Tímarit Máls og menningar
kom út.
Nú er ekkert ráðrúm hér (því
miður?) t-il að fara náið út í
málavexti f deilu þeirra Helgu
Kress og Vésteins Lúðvfks-
sonar. En ádeiluefni Helgu á
Gunnar og Kjartan er f sem
stystu máli það að sagan hlíti
öllum viðteknum fordómum í
kynferðis- og jafnréttismálum,
borgaralegri siðaskoðun, um
félagslega og persónulega hlut-
verkaskiptingu kynjanna, þótt
raunar sé slík afstaða i mótsögn
við metnað og markmið verks-
ins sem vfðtækrar þjóðfélags-
lýsingar og ádeiiu. „Höf-
undur gerir sér ekki grein
fyrir að um stéttaskiptingu
þjóðfélagsins verður ekki
fjallað án kynskiptingar þess,
og sú þjóðfélagsmynd sem hann
gefur getur þvf ekki orðið
annað en röng,” segir Helga.
Nú er vandalitið að sýna
fram á að Helga sækir sitt mál
sumstaðar af meira kappi en
forsjá. Hún einfaldar um of
fyrir sér frásagnaraðferð verks-
ins, og gerir sig sumstaðar seka
um að ætla sögunni, eða sögu-
manni, höfundinum i verkinu,
skoðanir sem augljóslega eru
persónanna, raunhæfar
skoðanir og viðhorf á sfnum
stað f persónu- og samfélagslýs-
ingu sögunnar. En þótt sitthvað
af dæmum Helgu falli meira og
minna marklaust niður af þess-
um sökum á það engan veginn
við um alla gagnrýni hennar.
Og ekki virðist mér það sann-
færandi hjá Vésteini að frá-
sagnaraðferð Gunnars og Kjart-
ans sé í rauninni miklu flóknari
og margræðari en Helga vill
vera láta og við blasir við lestur
sögunnar, og þar sé meira að
segja undir niðri fólgin gagn-
rýni á „karlræði” eins og það
gengur og gerist í samfélagi
okkar daga og sögunnar.
Þess verður sem sé sárasjald-
an, ef þá nokkurntíma, vart að
sögumaður/höfundur taki af-
stöðu gegn, gagnrýni eða vísi á
bug kynferðislegum hleypi-
dómum sögufólks, eða þá við-
teknum siðaskoðunum eins og
þær birtast i fari þess. Hitt er
Kjallarinn
Jótvarður Jökull
Júlíusson
Það eru svona nöfn sem
freista fólks til að láta börn
heit? tveimur nöfnum:
Dagfinnur Már. Jahá. Það er
smekklegt nafn, hugsar
foreldrið. En svo eignast Dag-
finnur Már dóttur og lætur
hanu heila Gróu Halldóru. Þá
heitir það blessað barn Gróa
Halldóra Daglinns Másdóllir.
Öll eru þess nöfn í betri
nafna röó, alþekkt og algeng og
flest alíslensk, eða mega heita
að vera orðin það. Auðvelt væri
að velja til dæmis tvínefni sem
sýndu óþjálli og ósmekklegri
útkomu, en það verður samt
ekki gert hér. Þverl á móti kýs
ég að benda á útkomunu þegar
best gegnir lil að sýna að
tvínefnin eru of vandmeðfarin
og ættu ekki að eiga sér stað.
Lög munu heimila að skíra
börn Aveimur nöfnum, en
banna þrjú nöfn. Samt eru þess
dæmi, samanber nafnalista
fermingarbarna, að fólk hér á
landi heitir þremur nöfnum.
Lítur út fyrir að foreldrar og
prestar hafi lagst á eitt að
sniðganga landslög í þessum
tilfellum.
Prestarnir. Já! Kannski er
alveg út í hött að ætlast til og
vonast eftir að þeir geti nokkru
ráðið eða haft áhrif á
foréldrana við nafnavalið.
Hvorttveggja er, að næstum
allir litu á það sem sletti-
rekuskap afprestsins hálfu og
hitt, að líklega hafa fáir prestar
sig í að reyna að hlutast til um
svo persónuleg mál eins og
nafnavalið óneitanlega er.
En samt sem áður: Það er
ekki öðrum til að dreifa sem
hafa möguleika á að hafa þarna
áhrif til hins betra. Prestarnir
eru þeir einu sem hafa
tækifæri til að losa blessuð ung-
börnin undan að bera þann
kross sem ofhlaðið nafn er. Þó
landsins lög bregðist ung-
börnunum í því að vernda þau
gegn þvi að verða að bera tvö
nöfn levina á enda. þá eiga
prestarnir ekki að bregðast sið-
ferðilegri skyldu: Að benda
foreldrum á hvað betur má
fara.
Sú var tíðin, að hverjum
íslendingi dugði eitt nafn.
Talið er að tekist hafi að
grafast fyrir um það, hver varð
fyrstur lil hér á landi að bera
tvö nöfn að útlendum sið.
Ekki á ég aðgang að
heimildum um hvort fleiri börn
eru skírð einu nafni eða
tveimur á árinu sem er að líða.
Hinsvegar hefi ég aðgættskrár
yfir fermingarbörn í ár, börnin
sem skírð voru fyrir um það bil
13 árum Skrárnar náðu vfir
fermingarbörn tvær vorhelgar
1976. 974 börn alls. Af 466
piltum heita 235 einu nafni, en
231 heitir tveimur nöfnum
Ekki munar miklu á stúlkum og
piltum, því 278 heita einu nafni
en 230 heita tveimur nöfnum
eftir því sem þessar skrár
greina.
Þannig er þá komið nafna-
smekk landsfólksins, að
næstum annað hvert barn er
látið heita Iveimur nöfnum.
Hér er því greinilega ærin
ástæða til að skera upp herör og
vinna heilshugar að nýjum og
betri siðum.
einangninin hafin
þingsályktunartillaga stjórn-
málamanna úr „öllum flokk-
um“ er borin fram á Alþingi,
þess efnis að kalla
sendiherra Islands hjá Atlants-
hafsbandalaginu heim!
Hvort sem þessi tillaga nær
samþykki eða ekki, sýnir hún
glöggt hvert stefnir.
Sendiherrar Islands hjá
erlendum ríkjum verða kallaðir
heim, hver á eftir öðrum,
stjórnmálasamband við Bret-
land hefur þegar verið rofið, nú
er það Atlantshafs-
bandalagið, sem saman-
stendur af öllum þeim
vestrænu ríkjum, sem
við höfum haft mest
samskipti við, — og hver
skyldi verða næsta krafa um
stjórnmálaslit — auðvitað við
Bandaríki Norður-Ameríku—
og hún yrði auðfengin, nema
hvað! Einangrun Islands er
þegar hafin, og með stuðningi
stjórnmálamanna úr öllum
flokkum.
Þótt ýmsir innan lýðræðis-
aflanna láti enn allar
viðvaranir og tilraunir til bylt-
ingar hérlendis sem vind um
eyru þjóta og slái fram barna-
legum fullyrðingum eins og
þeirri, að heimköllun íslenzka
sendihr. hjá NATO sé „þörf
áminning", er það staðreynd,
að nú hafa málin snúizt á þann
veg að íslenzku þjóðinni stafar
nú, fyrst fy.ir alvöru, hætta af
ýmsum öflum innlendum, sem
áður hafa verið talin lítils
megandi, vegna mannfæðar og
fjárskorts, og allsendis óséð
hvernig þeim málum lyktar.
Það er því full ástæða fyrir
þá fáu stjórnmálamenn, sem
enn hafa fullan hug á að verja
sjálfstæði þjóðarinnar að
standa saman og láta misklíð,
sem litlu máli skiptir fyrir
framgang þjóðarheildarinnar,
lönd og leið. Sá tími virðist nú
nálgast óðfluga, og miklu
hraðar en flesta hefði grunað,
að sérhver Islendingur verður
að gera það upp við sig, hvort
hann lætur tilleiðast að vera
hlutlaus eða það sem verra er
að ljá aðstandendum Kefla-
víkurgöngu lið, þeim er með
ósvífnum hætti þröngva
auðtrúa almenningi til að
ganga undir rauðum fánum
ásamt þeim islenzka til þess að
sýna vilja sinn í verki um að
játast undir einræðisstjórn, —
eða hvort hann lætur
skynsemina ráða í hita þeirra
innanlandsmála, sem nú ber
hæst og styður þá stjórnmála-
menn, sem enn treysta sér til að
standa eða falla með þeirri
sjálfstæðisstefnu, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn einn flokka
þó veigameira að í pesónusköp-
un sögunnar er kvenfólk alltaf
séð í sínu kynferðislega hlut-
falli við karlmenn, ástkonur og
eiginkonur og mæður, félagar
karla ef vel lætur en í öllu falli
rekkjunautar, en aldrei sem
sjálfstæðir einstaklingar í lík-
ingu við karlmenn. Nú væri
þetta kannski bara raunsætt ef
sagan væri alfarið séð og sögð
frá sjónarhorni Kjartans eða
Gunnars, litkuð þeirra hug og
tilfinningum og skilningi. En
sögumaður aðgreinir sig vand-
lega frá persónum sínum, einn-
ig Kjartani þótt sjónarhorn sög-
unnar fylgi honum að lang-
mestu leyti, og freistar þess
að sjá og sýna hann í senn utan
og innan. Og i þessu efni er
engri gagnrýni hreyft. Það
verður ekki annað séð en sagan
gangi út frá viðteknu kyn-
ferðislegu hlutverki konunnar
sem gefnu, hennar eina hlut-
verki í heimi verksins.
Homo erectus
Gunnar og Kjartan er þroska-
saga ungs manns, segir frá leið
hans til skilnings á samfélagi
sínu og uppreisn gegn því,
stefnu hans í þá átt að verða að
lokum „uppréttur maður” eins
og sagan kveður að orði. Þetta
kallar Helga Kress „hugmynda-
fræði karlmennskunnar”. Og
ljóst er að sagan gerir engan
veginn ráð fyrir að kvenfólk
geti orðið „upprétt” með sama
hætti og Kjartan kannski
verður það. Sagan lýsir, gagn-
rýnir og hafnar heimi og sam-
félagi sem uppskipt er á milli
„höfðingja” og „lýðsins” —
þótt henni ljúki að sönnu með
rómantískum flótta frá slíkum
heimi og samfélagi frekar en
Ættarnöfn
Þar kennir nú fyrst margra
grasa svo um munar, þegar
komið er út á sjálfan akur
ónefnanna, sem er alda
samsafn ættarnafna á íslandi.
Af umræddum skrám yfir
fermingarbörn mátti ráða að 47
af 974 börnum væru skrifuð
með ættarnafni, nærri 21. hvert
barn, eða 5 af hverju hundraði
frjálslega reiknað.
Meðal ættarnafna eru
snobbnöfn frá 18. öld ýmist í
latínustíl eða dönskum stíl.
Þá eru tilgerðar- og snobbnöfn
frá öldinni sem leið. lika i lat-
neskum og dönskum stíl. Ýms
þessi nöfn líkjast mest tísku-
flíkum frá þessum öldum, svo
hreinræktuðu börn sins tíma
eru þau.
Meðal íslenskra ættarnafna
eru allmörg frá fyrstu tugum
þessarar aldar, mest í Lyng-
blóm- og Laufkvist-tisku svía,
nöfn sem hættir mjög til að
fá á sig blæ væmni
og tilgerðar þegar til
lengdar lætur. Nöfn í þessum
flokki gætu stundum hentað
sem skirnarnöfn eitt og eitt,
en, þau þurfa að geta vikið
fyrir nýrri tísku á nýjum
tímum. en ekki að verða dæmd
til að vera steirtgervingar meðal
lifandi nafna um aldur og ævi.
hérlendis hefur líkindi til að
framfylgja.
íslendingar mega gjarnan
hafa það hugfast, að í Austur-
Evrópu voru það bændaflokkar
þeirra landa, sem urðu til þess,
óafvitandi, að greiða götu
kommúnismans til valda. Og
það er ekkert óskylt með þeim
bændaflokkum og Framsóknar-
flokknum íslenzka, sem hefur
aldrei getað sett fram heillega
stefnuskrá, hvað þá að hann
hafi getað setið í ísl. ríkis-
stjórn heilt kjörtímabil á
undanförnum árum, vegna þess
að þar er jarðvegurinn mýkstur
fyrir græðlinga kommúnista og
öfgaafla, enda kemur það
glögglega í ljós um þessar
mundir, þegar nokkrir
vonbiðlar úrkula vonar um
ráðherraembætti gera sitt
ýtrasta til að slita stjórnarsam-
starfi því sem nú er ríkjandi,
þ.á m. með tillögum um að kalla
heim sendiherra okkar er-
lendis.
Það er ódaunn í lofti, sem
eiginlegri uppreisn gegn því.
Og á þeim flótta er gott að ung
ástfangin kona sé með í för.
Þ6 svo Helga Kress hafi í
meginatriðum rétt fyrir sér í
gagnrýni sinni um Gunnar og
Kjartan verður sagan að vísu
ekki hótinu verri en ella fyrir
það. Og ljóst er að Vésteinn
Lúðvíksson á allskonar vörn í
sínu máli. Hann gæti t.d. sagt
sem svo að maðurinn sé því
miður skaptur i kross, og konan
sé og skuli vera karli sinum
undirgefin. Lika gæti hann
svarað þvi til, sem kannski væri
sönnu næst, að Gunnar og
Kjartan fjallaði mikið um
önnur efni en kvenfrelsis- og
kynferðismál, og hann hafi
bara ósjálfrátt og umhugsunar-
laust gengið út frá arfhelguð-
um skilningi kvenna, kynlifs og
ásta i sögunni.
En óneitanlega er meinleg
mótsögn í þvi fólgin að í og með
gagnrýni sinni á stéttskiptingu
höfðingja og lýðs skuli sagan
þegjandi ganga út frá og gera
ráð fyrir sem sjálfsögðum hlut
annars konar stéttskiptingu
yfirbjóðenda og undirgefinna,
eftir kynferði, í þeirri heims-
mynd sem þar er dregin upp.
Sú afstaða kemur að vísu mæta-
vel heim við rómantískan
mannskilning sem er hreyfiafl
sögunnar um Gunnar og Kjart-
an þrátt fyrir raunsæisyfirskin
á frásagnaraðferð hennar og
umhverfislýsingum.
Hvað um það: fyrir áhugafólk
um bókmenntir, raunsæi í
skáldskap, eða kvenfrelsismál I
lífi og list, er sjálfsagt að kynna
sér viðureign vísindakonu og
karlskratta hennar í rithöf-
undastétt, sem vonandi er ekki
á enda kljáð með þessu and-
svari Vésteins Lúðvíkssonar.
Þá er meðal „ættarnafna” all-
nokkur slæðingur hlálegri en
önnur: Bjarnason, Einarsson,
Gíslason. Jónsson og Sveins-
son.
Loks er yfirgripsmesti hópur
ættarnafna, innfluttu nöfnin
frá flestum þjóðum
jarðarinnar. Tilkoma þeirra er i
alla staði eðlileg, þó sjálf geti
þau mörg hver ekki með
nokkru lifandi móti aðlagast
íslensku máli og séu dæmd til
að verða þar óeðlileg um alla
framtíð og þeim væri fyrir
bestu að fá lausn í náð hjá
næstu eða næstnæstu kynslóð.
Sama máli gegnir re.vndar
um ættarnöfnin öll upp til hópa
Það heyrir til heilbrigðum
íslenskum metnaði að fylgja
nafnasiðnum sem þjóðin hefir
haft allt frá dögum elstu sagna,
að sérhver heiti einu nafni og
kenni sig við móður eða föður'
sem sonur þeirra eða dóttir
eftir því sem við á.
Hlutur mæðranna getur
ráðið úrslitum, getur skipt
sköpum. Hlutur prestanna í
fræðslu og leiðsögn almenningi
til handa er þungur á vogar-
skálum. Þeirra er að benda á
það sem betur má fara.
Játvarður JökuII Júliusson
Miðjanesi Reykhólahreppi.
N
Kjallarinn
Geir R. Andersen
leikur um íslenzkt sjálfstæði og
stjórnarfar þessa dagana. Það
þarf mikið átak og mikla sam-
stöðu meðal þjóðarinnar til
þess að þessi ódaunn verði ekki
að nálykt.