Dagblaðið - 08.06.1976, Síða 11

& LISTAHÁTÍÐ
DAGBLAÐIÐ — ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNÍ 1976.
KOMI) GISELU MAY
ÞANKAR VEGNA
Gisela May, þessi syngjandi
leikkona, þessi talandi og leik-
andi söngkona, það er ekki
ónýtt að fá hana hingað til
íslands á Listahátíð. Margir
hafa kallað hana fremsta í sinni
grein, túlkari söngvanna eftir
Brecht og tónskáldin sem höfðu
nánasta samvinnu við hann:
Kurt Weill, Paul Dessau og
Hanns Eisler.
Ég þekki aðeins list hennar
af hljómplötum, mér finnst ég
þekki hana, þó ég hafi hana
aldrei augum litið. Rödd
hennar er margbreytileg, og
hlýðir blæbrigðaríku geði og
vitsmunum í þjónustu þeirra
smiða máls og tóna sem vildu
vekja fólkið til íhugunar um
hlutskipti sitt, eyða því and-
varaieysi sem auðveldar
helstefnuöflunum leikinn
undir hverju merki sem þaú
sigla. Brecht stefndi ekki að því
að töfra og sefja, hann vildi
vekja hugsun, gagnrýni. Gera
manninn virkan og spyrjandi.
Það reynir á vitsmuni þess sem
vill túlka slíkt skáld sem Brecht
var og byggja á aðferðum hans
þannig að ekki verði kreddur
og dautt form heldur þjóni
hinu lifandi lífi; síbreytilegu
og varanlegu í senn. meðan
varir. Sjálfur var Breeht fullur
af andstæðum sem iðulega
sprengdu af sér kenningar hans
og starfsfræði þeirrar leiklistar
sem hann vakti; enda var hann
þrotlaust að endurskoða í sam-
ræmi við þá hugsun að endan-
legt svar sé ekki til, allt byggist
á díalektíkinni, sagði Brecht
sjálfur. Halldór Laxness sagði
mér að hann hefði spurt Brecht
eftir endanlegum texta ein-
hvers af verkum hans. Hann er
ekki til, svaraði Brecht.
Brecht virðist hafa haft ein-
stakt lag á því að frjóvga þá
sem unnu með honum og virkja
‘kraftana að sameiginlegu
húsfrömuðar. Frá 1961 hefur
hún verið starfandi við
Berliner Ensemble. Þá var
Brecht látinn en ekkja hans,
Helen Weigel, hafði tekið við
stjórninni. Nú ríkir í Berliner
Ensemble hinn snjalli leikstjóri
Pintzaka sem á ýmsa góða vini
meðal íslenzkra leikhúsmanna.
Sé Brecht rétt túlkaður á
hann aldrei að vera leiðinlegur
né virðast einhæfur. En hann
krefst frjórrar hugsunar og
snerpu, hugvits.
Meðal áhrifaríkustu leiksýn-
inga sem ég hef séð eru einmitt
á verkum eftir Brecht svo sem
sýningin á Arturo Ui undir
stjórn Jean Vilar í TPN leik-
húsinu í París á dögum Alsír-
stríðsins þar sem Vilar beindi
örvunum að stjórnvöldum þess
tíma og hnitmiðaði sýninguna
að ástandi sem þá ríkti á svo
magnaðan hátt að við saman-
burð fölnaði sjálfur Strehler og
sýning hans á sama vérki í
Piecolo Teatro í Mílanó, og var
það þó enginn smákarl. Eg sá
eina sýningu í Berliner
Ensemble að Brecht látnum
sem var Coriolan eftir Shake-
speare í endurskoðun og ný-
sköpun Brechts. Það var verk
sem Brecht hafði hafið að vinna
1951 en entist ekki aldur til að
ljúka því, hann ætlaði aðalhlut-
verkið Ernst Busch, hinum
ógleymanlega túlkanda Galileo
Galilei eftir Brecht. Coriolan
var frumsýndur 1964 með
Ekkehard Schall í samnefndu
hlutverki og Helenu Weigel að
hluta í hlutverki Volumniu
móður hershöfðingjans. Sú sýn-
ing hafði mjög sterk áhrif á
mig, ekki sízt vegna þess hve
margþættir vitsmunir voru
samanstilltir og virkir í einum
farvegi. Af tilviljun kynntist ég
einum aðalleikaranum, Bruno
Carstens sem sagði mér frá
Thor Vilhjálmsson
starfsháttum þar, hinum ítar-
legu umræðum sem fóru fram
meðal starfsfólksins að hverri
einustu sýningu lokinni, þeirri
sívakandi leit. Og því láni fagn-
aði ég að hitta Helenu Weigel
sem túlkaði Mutter Courage á
leiksviði heima og úti um heim
og í kvikmynd svo ekki firnist.
Með döprum hugrenningum
gengum við A1 Copley út úr
leikhúsi í New York og eigr-
uðum um Greenwich Village að
lokinni sýningu sem var helguð
sköpunarstarfi fornvinar
Brechts og samstarfsmanns
Kurt Weill tónskáldi Túskild-
ingsóperunnar og fleiri verka
Brechts. Fyrri hálfleikur var
helgaður því sem Weill vann á
árunum með Brecht, heillandi
og örvandi; seinnihlutinn sorg-
legur því þar var það sem Weill
vann í útlegð í Ameríku fyrir
glamurbólin þar, fánýtt og
erindislaust, til að deyja ekki
úr hungri.
Gisela May beitir frábærlega
agaðri rödd sinni hvort sem er í
tali eða söng eða sönglan
þannig að hún vekur i senn
hugsun og tilfinningar og tjáir
háð, reiði, glettni eða harm,
ýmist hrjúf, jafnvel gróf, eða
viðkvæm og ljúf, sterk eða veik
eins og lífið er í senn; hún
lætur söngva Brechts og tón-
skálda hans koma okkur við,
vekja okkur, — lifa.
Thor Vilhjálmsson
marki, eða ætti ég að segja í
einum farvegi. Það má sjá af
verkum tónskáldanna sem ég
nefndi áðan sem með honum
unnu. Og eitt þeirra mun hafa
uppgötvað einstaka hæfileika
Giselu May til að flytja mein-
ingarfulla söngva svo erindin
kæmust til skila; það var Hanns
Eisler sem ungur var eftirlætis-
nemandi Schönbergs, og gerðist
í útlegðinni handgenginn
Brecht og síðan vinur hans og
samstarfsmaður ævilangt. Áður
hafði Gisela May lengi starfað
við Deutsches Theater sem eitt
sinn var svo tengt nafni Max
Reinhardts, þess snjalla leik-
Gisela May.
' ” ....
Um hlutfallseinkunnir
Prófum er nýlokið í skðlum
landsins og eins og^síundum
áður hafa sprottiö upp
umræður um framkvæmd sam-
ræmdra prófa í gagn-
fræðaskólum, þ.e. landsprófs
miðskóla og samræmds gagn-
fræðaprófs. Það sem einkum
hefur vakið athygli — og and-
mæli — er sá nýi háttur sem
hafður var núna á einkunna-
gjöf á þessum prófum. í stað
þess að miða einkunn nemenda
beint við tiltekið hlutfall réttra
svara í hverju prófi fyrir sig
var núna gefin hlutfallsleg
einkunn, miðuð við
heildarárangur prófsins á öllu
landinu. Ákveðin hundraðstala
réttra svara gefur því ekki
endilega sömu einkunn í öllum
prófgreinum, heldur var
einkunnadreifingin miðuð við
að meðaleinkunn verði sem
næst 5,0 og ákveðinn
hundraðshluti próftaka fái
hverja einkunn fyrir sig. 1
heild er einkunnastiginn á
þessa leið:
0 og 10: 1% hvoraeinkunn
1 og 9: 3% hvora einkunn
2 og 8: 7% hvora einkunn
3 og 7: 12% hvora einkunn
4 og 8: 17% hvora einkunn
5: 20%
Þetta hafa sumið kallað
ómannesk julegt og vélrænt
einkunnakerfi og fullyrl að
niðurstöður fengnar á þennan
hátt hljóti að vera rangar.
Að sjálfsögðu getur verið
umdeilanlegt, hvort rétt hafi
verið að taka upp einkunnagjöf
af þessu tagi, en hins vegar
held ég að niðurstöður hennar
séu í sjálfu sér ekki rangari en
aðrar prófaniðurstöður. Þær
segja hins vegar ekki
nákvæmlega sama hlut. Þær
gera enga tilraun til að segja
hversu hátt hlutfall af náms-
skrárkröfum nemandinn hefur
tileinkað sér, heldur segja
aðeins hver staða hans er borið
saman við aðra nemendur á
sama námsstigi. Það eru ekki
síður gagnlegar upplýsingar en
þær sem einkunnir gefnar
eftir gömlu aðferðinni löngum
hafa veitt, sérstaklega þegar
tillit er tekið til þess að sveiflur
á þyngdarstigi prófa hafa oft
verið nokkrar milli ára í sömu
námsgrein og þyngdarstig
prófa jafnframt verið mis-
munandi eftir námsgreinum,
en þetta hefur að sjálfsögðu
haft áhrif á útkomuna. Einn
meginkostur hlutfallslegrar
einkunnagjafar er nefnilega sá
að hann eyöir þessum mun og
þær tölur sem fram koma verða
sambærilegri milli ára og milli
námsgreina.
í rauninni er málinu þannig
varið að ef próf, sem lagt er
fyrir heilan árgang nemenda.
er svo úr garði gert að það
mæli raunverulega getu allra
nemenda sem undir prófið
ganga, líka þeirra allra bestu og
allra lökustu í hópnum, má
gera ráð fyrir aó dreifing
einkunna á prófinu verði mjög
áþekk, hvor aðferðin við
einkunnagjöf sem notuð er. Ef
prófið hins vegar mælir ekki
eða mælir illa einhvern umtals-
verðan hluta nemendahópsins
má búast við nokkru m'sræmi
milli aðferðanna, og það mis-
ræmi getur að sjálfsögðu verið
á hvorn veginn sem vera skal
og getur einnig verið mismikið
eftir því hvar er á einkunna-
stiganum. Hins vegar er engan
veginn gefið að útkoman sem
fæst með eldri aðferðinni sé í
þessum tilvikum réttari eða
manneskjulegri en sú sem fæst
með hlutfallsaðferðinni, heldur
má alveg eins segja að hlutfalls-
aðferðin verði þarna til að
leiðrétta skekkjur, sem annars
hefðu komið fram sem af-
leiðing gallaðs prófs.
Að mínu viti er það gerð
prófsins, áreiðanleiki þess sem
mælitæki, sem skiptir meira
máli en eftir hvaða aðferð
einkunnir eru gefnar fyrir
prófið. En auðvitað verða menn
að vita hvaða aðferð er notuð og
kunna að lesa úr tölunum. Ég
hygg að sumt af þeirri gagnrýni
sem upp hefur komið síðustu
daga i garð hlutfalls-
einkunnanna stafi af þvi að
menn hafi ekki gert sér ljóst
hvaða munur er á þeim og
einkunnum gefnum eftir gömlu
aðferðinni og haldi því að þær
veiti aðrar upplýsingar en þær
raunverulega veita. Þetta er í
sjálfu sér ekkert óeðlilegur
misskilningur, því að kynning á
hinni nýju einkunnagjöf hefur
áreiðanlega verið ónóg bæði í
skólunum sjálfum og úti á með-
al almennings. Og ekki bætir
það úr að notaðar eru áfram
sömu tölur og áður var gert, en
bara í annarri merkingu eins og
þegar hefur komið fram.
Með því sem hér að framan
segir er ég ekki að halda því
fram að hlutfallseinkunnagjöf
sé endilega betri eða réttlátari,
þegar á allar hliðar málsins er
litið, en einkunnagjöf sem
tekur mið af hlutfalli af náms-
skrárkröfum. Ég segi aðeins að
hún hafi ákveðna kosti,
aðallega þá þann að með henni
er hægt að leiðrétta
óheppilegar afleiðingar of
léttra eða of þungra eða á
annan hátt rangt uppbyggðra
eða gallaðra prófa. Og meðan
gölluð pröf eru ekki úr sögunni,
jafnvel árviss viðburður i
einhverjum námsgreinum, gæti
ég trúað að hlutfallseinkunnir
bættu úr meira misrétti en þær
sköpuðu. Hins vegar held ég að
þetta gæti snúist við el' próf
yrðu að jafnaði svo örugg
Kjallarinn
Krístján Bersi Ólafsson
mælitæki að þetta leið-
réttingarhlutverk yrði óþarft.
Ef hlutfallseinkunnir eru
notaðar til að ákvarða um
réttindi til framhaldsnáms eða
starfa er með því verið að beita
fjöldatakmörkun, numerus
clausus, en í sjálfu sér ekki
viðmiðun við eitthvert tiltekið
kunnáttu- eða þekkingarstig.
Ég teldi æskilegra og eðlilegra
að miða fremur við hið síðar-
nefnda en það er að sjálfsögðu
því aðeins hægt að prófin verði
betri og öruggari mælitæki en
þau hafa stundum verið. Og
meðan svo er ekki hygg ég að
hlutfallaaðferðin sé þrátt fyrir
allt heppilegri.
Kristján Bersi Olafsson
skólastjóri.
*