Dagblaðið - 12.08.1976, Blaðsíða 11

i >_V iBI.AÐH). FIMMT.UDACUK 12. AC.L'ST 1976.
11
2.1. júlí: ..Viú höfum aúeins
oliu 111 þess aö berjast “egn
Kenýa í fimm daga." segir
Antin. Um leirt rærtst hann
harkalega gegn nágrannalandi
sinu.
26. júlí: Idi Amin hefur nú
skipt um skortun frá deginum
ártur: Ugandamenn eiga olíu til
þriggja ntánaða styrjaldar gegn
Kenýa.
27. júlí: Um nóttina hefur
Amin skipt algerlega unt skort-
. un varðandi styrjöld gegn
Kenýa. ,,Þaö verður aldrei
styrjöld á inilli Kenýa og
Uganda. Við erum nefnilega
brærtur og systur." segir hann.
Og hann er i góðu sknpi því
sama dag sendir iranr. Jimmy
Carter forsetaefni demókrata
heillaóskaskeyti þar sem hann
segist skipa sér í raðir þeirra
milljóna manna sem óski
honum til hamingju með út-
nefninguna. Vegna anna hafi
hann ekki getað sent skeytið
fyrr.
28. júlí: Amin sakar Israels-
Þegar Idi Amin heldur
blaðamannafundi þarf ekki
allt að ganga eftir kúnstarinnar
reglum: Hann tekur á móti
blaðamönnum. alklæddur í
sundlauginni.
menn um art hafa beitt sérstök-
um efnafræðilegum hand-
sprengjum gegn hermönnum
sínum: ..Nokkrir hermanna
ntinna sofnurtu er sprengjunum
var varpað að þeim."
29. júli: Bretar slíta stjórn-
málasambandi við Uganda.
..Þaö kemur mér ekkert við."
segir Amin. „Nú veröa Bretar
þeir,sem hér búa, borgarar í
Uganda."
Santa dag: Idi Amin fyrir-
gefur erkióvini sínum, Jonto
Keriyatta. skyndilega.
,,Eg vil endilega hitta hinn
virta þjóðhöfðingja," segir
Antin og fullvissar alla um að
honunt rnuni aldrei detta í hug
að ráðast á Kenýamenn.
/
Ríki á engan vin
í grein sem ég skrifaði í Dag-
blaðið fyrr í sumar, ræddi ég
um það, sem ég kallaði ný
viðhorf í utanríkismálum
íslendinga. Ég tel, að land-
helgismálið og gangur þess hafi
fært okkur heim sanninn um
þann sannleik, sem de Gaulle
þreyttist aldrei á að boða, að
ríki á sér engan vin.
Íslendingar stóðu gagnvart
þeirri staðreynd, að það mál
varð ekki rekið af neinum
öðrunt en þeint sjálfum, og
enginn kæmi til móts við þá af
vinsemd einni saman. Til að ná
árangri í landhelgismálinu varð
að fara þá leið að leita sam-
eiginlegra hagsmuna. Merkileg-
asta árangur landhelgis-
deilunnar við Breta tel ég vera
þann. að landsmönnum gafst
kostur á að sannreyna eðli þess
áhuga, sem erlend ríki hafa á
Íslandi.
Öllum ætti nú að vera ljóst,
að varnarlið hér á landi er ekki
til að standa vörð um sjálfstæði
Íslands og verja það þeim, sem í
það seilast, heldur til að verja
þýðingarmikinn punkt á
hnettinum, punkt sem skiptir
allmiklu máli í stórvelda-
taflinu. Mér hefur oft fundist á
skorta að menn almennt geri
sér grein fyrir þessu
nauðaeinfalda atriði. Jafnframt
því hafa margir talið, að hlut-
íeysi væri í því fólgið að láta sig
engu skipta það sem fram fer í
kringum okkur, láta eins og við
værum einir í heiminum og
gætum útilokað óþægilegar
staðreyndir með því einu að
látast ekki sjá þær. Á hinn
bóginn hefur svo ríkt sú skoðun
meðal margra, að til væru
„vinaþjóðir" sem hugsuðu um
það eitt að tryggja sjálfstæði,
heill og hag íslensku
þjóðarinnar. Hvort tveggja er
jafn óvænlegt til að byggja á
utanríkisstefnu. Það segir sig
sjálft, að hvort sem við leyfum
hér herstöðvar eða ekki þá
erunt við að taka afstöðu í tog-
streitu risaveldanna. Með því
að ganga í Atlantshafsbanda-
lagið 1949 var Bandaríkjunum
afhentur þýðingarmikill reitur
á skákborði heimsstjórn-
málanna, en Sovétmenn
útilokaðir frá því að notfæra
sér hann. Þar með er ekki sagt,
að ég telji rétt að island gengi í
Atlantshafsbandalagið. Það er
allt annað mál. Hins vegar er
það staðreynd að ísland gekk í
bandalagið og við það situr enn,
og er einn af hornteinum utan-
ríkisstefnu landsins. Það sem
ég vildi undirstrika er, að
íslendingar verða að gera sér
ljóst að þátttöku þess í banda-
laginu var einungis óskað
vegna hagsmuna annarra
ríkja, án tillits til hagsmuna
íslands.
Með þetta í huga er unnt að
ræða um íslenska utanríkis-
stefnu. En fyrst nokkur orð um
þýðingu utanríkisstefnu. Fátt
er ríki hættulegra en sundrung
innbyrðis. Ekkert er jafn óvar-
legt sem að gera sjálfstæðismál
Íslands að pólitísku bitbeini í
innanlandsdeilum. Um áratuga-
skeið hafa utanríkismál er svo
hafa verið nefnd, verið eitt
helsta deiluefnið og uppistaðan
í því þrasi Morgunblaðsins og
Þjóðviljans, sem búið er að
sefja stóran hluta þjóðarinnar
með sífelldri endurtekningu
ömurleikans. Fátt gæti verið
þjóðinni heppilegra en að um
utanríkisstefnuna ríkti veruleg
einingffyrsta skrefið gæti
verið að hætta Iandráðahjalinu,
sem báðir aðilar grípa til þegar
mikið liggur við). Með einingu
á ég við, að tekið væri mið af
eftirfarandi atriðum:
1. Utanríkisstefnan miðist við
hagsmuni íslands og
viðurkennt verði, að island
er í Atlantshafsbandalaginu
og úrsögn úr því yrði að
skoða einungis í ljósi þess
hvort staða íslands batnaði
eða versnaði við hana.
2. Nýting auðlindanna við og í
og á landinu er langmikil-
vægasta verkefni Islendinga
og framtíð mannlífs í landinu
er undir því komin að vel
takist til um hana. Þessi
nýting verður að verulegu
leyti að fara fram í samstarfi
við önnur ríki. Það þýðir
vandasama og flókna
samninga um fjármagn og
viðskipti.
3. Meðan herstöðin er í Kefla-
vík, en ég tel, að hún verði
ekki lögð niður á næstu
árum, þótt að því komi vafa-
laust, skulu Islendingar fá
Kjallarinn
Haraldur Ólafsson
langtum meiri upplýsingar
en hingað til um hvað þar fer
fram, hvert eðli stöðvarinnar
er, hvaða vopn eru þar, hvaða
flugvélar og tæki. Það er
okkur bráónauðsynlegt að
geta gert okkur ljóst til hvers
hún er notuð og til hvers er
hægt að nota hana. Ríkis-
stjórnin á nú þegar að vinna
að því að hafa í sinni
þjónustu sérfróða menn um
herbúnað og hertækni.
Þessi atriði ættu að vera svo
augljós, að ekki þyrfti um þau
aðræða, enþað erþógert af því
að mér virðist sem mjög margir
vilji alls ekki ræða málin á
þessum grundvelli. Öskhyggja
er aldrei til góðs, og eins og
Konfúsíus sagði, þá er stjórn-
viskan í því fólgin að kalla
hlutina réttum nöfnum.
Svo ég ræði frekar um
atriðin þrjú, þá er þess fyrst að
geta, að ég tel verulega hættu
fólgna í því að ganga úr
Atlantshafsbandalaginu nú.
Ríkjandi ástand í alþjóða-
málum er þannig, að risaveldin
sogast inn í hvert það tómarúm,
sem skapast, hvort sem þeim
líkar vetur eða verr, eða réttara
sagt: risaveldin geta ekki annað
en þrýst á hvern þann auma
punkt, sem þau finna. Átök um
aðstöðu á íslandi skapa
stórkostlega hættu fyrir landið.
Oft heyrist sagt að auðvelt sé að
forðast slíkt með því aó koma
fram af þjóðlegri reisn. Því
i miður eru slík orð oft ekkert
annað en hátíðarræða. Veru-
leikinn er sá, að sjálfstæði ríkis
verður ekki tryggt nema með
samningum við önnur ríki,
samningum af ýmsu tagi. Og þá
kem ég að öðru atriðinu.
Nýting allra auðlinda á
íslensku yfirráðasvæði er vafa-
laust merkilegasta verkefni
okkar kynslóðar. Þar býðst
okkur tækifæri til þess að
sameina vit, vilja og þrek til
að skapa hér samfélag manna
sem öðrum þjóðfélögum gæti
verið til fyrirmyndar. En til
slíks þarf margvísleg og flókin
samskipti við önnur ríki. Þau
samskipti verða alltaf að hafa
að leiðarljósi hvað íslendingum
hentar, og aldrei hvað við
getum sætt okkur við af því
sem öðrum ríkjum hentar.
Þetta þýðir raunar ekki annað
en það, að allir samningar
verða að miðast við hvað okkur
er fyrir bestu í þeirri stöðu,
sem upp kemur hverju sinni,
vegna þess að í samningum við
önnur ríki fæst aldrei hið
besta, aldrei allt sem við
viljum.
Um þriðja atriðið er það að
segja, að fyrst við erum í
Atlantshafsbandalaginu þá
eigum við að eiga aðgang að
öllu, sem þar fer fram. Hér er
herstöð og meðan hún er þá
eiga islendingar að taka fullan
þátt í öllum umræðum um
hernaðarmálefni innan banda-
lagsins. Hér eiga að vera menn,
sem þekkja þessi efni frá
grunni, svo við þurfum ekki að
sitja uppi með það, að vita ekki
hvort hér eru kjarnorkuvopn
eða ekki, hver séu helstu verk-
efni unnin í herstöðinni eða
hvert eða til hvers hlustunar-
kaplar teygja sig út frá
ströndum landsins. Það verður
að hafa menn í þjónustu
ríkisins sem þekkja eitthvað til
hermála og geta gefið
upplýsingar og ráð um þau
efni. Hingað til höfurn við verið
háðir ummælum erlendra
manna, sem fróðir eru um
hernað. Árangurinn er sá, að
jafnvel íslenskir stjórnmála-
menn hafa rætt um hernaðar-
málefni út frá ummælum alls
konar hershöfðingja út um
allan heim og sótt til þeirra rök
fyrir heimagerðum skoðunum
sínum á eðli og ástandi her-
stöðvarinnar í Keflavík. Mál er
að linni slíkum „rökum".
Ég taldi að landhelgismálið
hefði sýnt íslendingum
nægilega vel inn í þann
blekkingarvef, sem við höfum
sjálfir ofið okkur, til að koma af
stað umræðum um
raunverulegt eðli utanrikis-
mála og á grundvelli þess væri
unnt að koma af stað umræðum
um nauðsynina á lágmarks-
einingu um stefnu okkar í þeim
málum. Þrátt fyrir veigamikla
galla benti þó utanríkisstefna
vinstri stjórnarinnar í rétta átt.
Samningarnir við Breta 1973 og
svo Oslóarsamningurinn frá í
vor eru einnig merki um ný
viðhorf. Þær jákvæðu móttökur
sem Oslóarsamningurinn fékk
meðal þjóðarinnar sýndi, að
fyrir hendi er vilji til vopnahlés
í stríóinu um utanríkismálin.
Eg held að það væri hollt að
slíðra sverðin um sinn og beina
kröftunum að þeim miklu
verkefnum, sem fram undan
eru, í stað þess að eitra loftið
með ófrjóu karpi um gerða
hluti. Látum óskhyggjuna víkja
og horfumst í augu við það
heillandi verkefni að skapa hér
réttlátt og gott þjóðfélag. Og
minnumst þess, að einu ríkin,
sem ef til vill hafa snefil af
áhuga fyrir því að við höldum
áfram að vera sjálfstæð þjóð,
frjálst ríki, eru Norðurlöndin.
Haraldur Ólafsson
lektor