Dagblaðið - 17.09.1976, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1976.
MMBIMn
frjálst, úháð dagblað
rtycfandi Da^blurtirthf.
Fruinkva*mdastj«n: Svcinn R. K.vjólfsson. Ri»sljrtri: Jrtnas Kristjánsson.
Króttastinri: Jón Biiíiir Pétursson. Ritsiiórnarfulltrúi: Haukur Helgason. Aðstoðarfrétta-
sijrtri: Atli Stidnarsson. Iþrrtttir: Hallur Símonarson. Hönnun: Jrthannes Revkdal. Handrit
Asarímur Pálsson.
Blartamenn: Anna Bjurnason. Asueir Trtmasson. Berjilind Asgeirsdrtttir. Bragi Sigurðsson.
I.:ii-' V Iwiölfsdottir. Cissur Sigurðsson. Hallur Hallsson. Helgi Pétursson. Jóhanna Birgis-
dóttir. Katrin Pálsdóttir. Kristin Lýrtsdrtttir. Ólafur Jrtnsson. Ómar Valdimarsson. Ljrtsmyndir:
Arm Páll Jrthannsson. Bjarnleifur Bjarnleifsson. Björgvin Pálsson. Ragnar Th. Sigurðsson.
Cjaldkeri: Þráinn Þorleifsson. Dreifingarstjrtri: Már E.M. Halldrtrsson.
Askriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. t lausasölu 50 kr. eintakið.
Ritstjrtrn Síðumúla 12. simi H3322. auglýsingar. áskriftir og afgreiðsla Þverholti 2. simi 27022.
Setning og umhrot: Dagblaðirt hf. og Steindrtrsprent hf.. Armúla 5.
Mynda-og plötugerrt: Hilmirhf.. Sirtumúla 12. Prentun: Arvakurhf.. Skeifunni 19.
Spurningar um Sakadóm
Af bréfi yfirsakadómara til lög-
fræðings tveggja starfsmanna
ritstjórnar Dagblaðsins, sem
handteknir voru um daginn, er
ljóst, að embættið kærir sig ekki
um að gefa neinar skýringar á
undarlegri framkomu manna
sinna.
Þeir höfðu handtekið ljósmyndara Dag-
blaðsins fyrir að taka mynd af þýzka
rannsóknarlögreglumanninum Schiitz. Enn-
fremur höfðu þeir með valdi tekið af honum
myndavél og filmur. Loks höfðu þeir handtekið
blaðamann Dagblaðsins, sem ekkert kom
nálægt þessu máli og haldið honum föngnum
um tíma.
Hvorugur starfsmaðurinn fékk að hafa
samband við umheiminn, ekki sinu sinni lög-
fræðing. Engin kæra var birt þeim, né heldur
teknar af þeim skýrslur. Engin handtöku-
heimild var til né heldur gæzluvarðhaldsúr-
skurður.
Ýmsar áleitnar spurningar vakna eftir fyrstu
viðbrögð yfirsakadómara:
Af hverju mátti ekki mynda Schíitz? Ekki
hafði hann bannað slíkar myndatökur. Auk
þess tók hann það fram á blaðamannafundi
síðar, að honum væri sama um slíkar mynda-
tökur.Erfulltrúií Sakadómi ráðinn til að hugsa
fyrir Schútz?
Hvaða slæm áhrif hefur birting mynda af
Schútz haft? Dagblaðið birti strax símsenda
mynd af Schútz frá Spiegel í Vestur-Þýzkalandi
og nokkru síðar eigin mynd.Áttu blöðin að láta
sér nægja skrípamyndir eins og Morgunblaðið?
Schútz hefur þó ekki kært Dagblaðið fyrir
myndirnar.
Hvernig getur yfirsakadómari eignað
embætti sínu mötuneyti, sem starfrækt er af
Áfengis- og tóbaksverzlun ríkisins fyrir stóran
hóp ríkisfyrirtækja? Hann getur alveg eins
éignað Sakadómi landið allt.
Er yfirsakadómari að reyna að skapa nýja
hefð með því að láta hafa eftir sér, að ekki megi
mynda fólk á opinberum vettvangi án leyfis?
Slíkar myndatökur hafa hingað til verið
heimilaðar hér á landi eins og í öðrum löndum,
þar sem íslendingar þekkja til.
Mega lykilstarfsmenn Sakadóms missa stjórn
á sér og skipa óbreyttum lögreglumönnum til
óhæfuverka, án þess að yfirsakadómari geri
minnstu tilraun til að koma aga á lið sitt? Telur
hann fulltrúa sína vera ofar lögum?
Af hverju gleðjast starfsmenn Sakadóms yfir
því á prenti, að starfsmenn Dagblaðsins hafi
verið órólegir og taugaspenntir undir ólöglegri
handtöku og yfirheyrslu? Er verið að stofna til
austantjaldsanda í Sakadómi?
Loks vaknar sú spurning, hvort lykilstarfs-
menn Sakadóms hafi eins og nú er ástatt í
þjóðfélaginu ekki öðrum og meiri hnöppum að
hneppa en standa í einkastyrjöld við fjölmiðil,
sem hefur ónáðað þá með óskum um
upplýsingar.
Ástandið í þjóðfélaginu gerir einnig kröfu til
þess, að starfsmenn Dagblaðsins fylgi þessu
máii vei eiiir fyrir dómstólunum, svo að einnig
á þessusviði megi koma í ljós, hvar ísland er á
vegi statt í réttarfari.
..... ........ .............
[ TSIETSIMASHININI ~)
Þeir leita hans alls staðar.
•Tsietsi Mashinini, hetja ungra
og herskárra blökkumanna í
Soweto skammt utan yið
Jóhannesarborg í Suður-
Afríku, er að verða hetja á borð
við „Rauðu akurliljuna“.x)
Lögreglan hefur heitið sem
svarar um eitt hundrað þúsund
krónum fyrir handtöku þessa
nítján ára gamla blökku-
stúdents, sem af flestum er
talinn hafa staðið á bak við og
stjórnað andófsgöngunni í
Soweto 16. júní í sumar, en hún
var upphaf þeirra kynþátta-
óeirða sem nú geisa í Suður-
Afríku.
Vinir hans segja að hann sé
nú einhvers staðar í Austur-
Afríku og bíði síns tíma. Lög-
reglan telur þá sögu uppspuna
og heldur áfram leitinni að
honum.
„Hann var að fara,“
sagði Mashinini
lögregluþjónunum
Sú leit gæti tekið langan
tíma. Að sögn heimildarmanna
Reuters í Soweto hefur lögregl-
an þegar komizt eins nærri
honum og hugsanlegt er án
þess að ná honum.
í eitt skiptið spörkuðu þeir
upp framdyrum húss eins um
leið og Mashinini fór út um
“ ..........
bakdyrnar. í annað skipti, segja
þessir sömu heimildarmenn,
stöðvaði lögreglan hóp ungs
blökkufólks — og var þá Mashi-
nini sjálfur í hópnum.
„Jæja, hvar er Mashinini?"
spurðu lögregluþjónarnir.
„0, hann var hérna rétt í
þessu,“ svaraði einn úr hópn-
um. „Hann fór fyrir um það bil
einni mínútu f rauðum Fólks-
vagni.“
Lögregluþjónarnir ruku af
stað til að gera viðvart. Enginn
þeirra hafði þekkt unga mann-
inn sem svaraði þeim — Mashi-
nini sjálfan.
Einmitt sú yfirsjón undir-
strikar þá staðreynd að yfirvöld
í Suður-Afríku eiga nú í höggi
við mann sem þau fá ekki séð
við.
Pólitískur erfingi
Mandelas?
Þeir þekkja gömlu leiðtog-
ana. Margir þeirra, eins og til
dæmis Nelson Mandela og
Winnie kona hans, eru í fang-
elsi. Nú eru komin til sögunnar
ný, óþekkt andlit.
Sú saga hefur verið sögð, en
borin til baka af vinum Mashi-
ninis, að hann sé óskilgetinn
sonur Nelsons Mandelas sem
stjórnaði andófinu gegn kyn-
þáttalögum Suður-Afríku en
þau leiddu m.a. til þess að lög-
reglan skaut sextíu og níu
blökkumenn til bana f Sharpe-
ville í marz 1960.
Staðreyndin er sú, segja vinir
og ættingjar Mashininis, að
hann er næstelztur tfu barna
bifreiðarstjóra eins í Jóhannes-
arborg. Engu að síður gæti svo
farið að hann yrði pólitfskur
arftaki Mandelas.
„Veit ekki hvað
kommúnismi er“
Það gæti valdið misskilningi
að kalla hann Rauðu akurlilj-
una. „Hann er ekki einu sinni
bleikur,“ segir einn kunningja
hans í Soweto.„Eg held að hann
viti ekkert hvað kommúnismi
er.“
Fornafn Mashininis, Tsietsi,
þýðir „hætta“ en það getur
einnig þýtt „gáta“. Á þessu
stigi málsins er hann hreinasta
ráðgáta.
Ungir og gamlir fbúar
Soweto dá hann því honum
tókst að hrinda af stað andófs-
göngunni 16. júnf til að sýna
andstöðu við fyrirhugaða
skyldunotkun tungu hvítra
manna í skólum blökkumanna.
Gangan var leyst upp af lög-
reglunni með þeim afleiðingum
að þá hófst mesta og lengsta
ofbeldistfmabil sem runnið
Saga úr dómskerfi
Það er vissulega að bera í
bakkafullan lækinn að segja
enn eina söguna úr íslenzku
dómskerfi, svo morknu dóms-
kerfi að ónýtt getur talizt. En
það er samt ástæða og kannske
aldrei meiri. Vísustu mönnum
er orðið ljóst að fslenzkt réttar-
ríki er um sinn fyrir bí — sú
ómynd af réttarrfki sem þó
virðist við lýði virðist til þess
eins fallin — svona almennt og
yfirleitt — að þjóna undir
skúrka og hálfskúrka.
Hver er trausts verður?
Menn hafa, kannske eðlilega,
síður velt fyrir sér orsökum alls
þessa. Þó þinga lögfræðingar
alltaf af og til og nefndir á
nefndir ofan eru skipaðar — en
allt kemur fyrir ekki. Mann-
aflaskortur, fjármagnsskortur,
lítil og léleg aðstaða. Lítill vilji
valdhafa til þess að bæta um
betur. Allt eru þetta röksemdir
sem hafa iðulega heyrzt, og efa-
lítið er sannleikur í þeim öllum
fólginn.
Mig langar þó til þess að bæta
við þetta svolítilli félagsvís-
indalegri teórfu — ti! að spara
ekki við sig nafngiftirnar: Að
stór hluti þessa vanda liggi á
allt öðru sviði, og á sviði þar
sem hægt er að bæta um betur
kerfinu að kostnaðarlausu, þótt
efalítið verði það einhverjum
ekki vandalaust. Og þessa
teórfu langar mig síðan til þess
að styðja með dæmi.
Stóran hluta þessa vanda tel
ég megi rekja til morkins
hugarfars aðhaldslausrar
valdastéttar f dómskerfinu. frá
því efst uppi og að minnsta
kosti eitthvað, ekki þó langt,
niður eftir. Yfirstétt dóms-
kerfis hlýtur, eðli málsins sam-
kvæmt, iðulega að standa
frammi fyrir afar erfiðum
ákvörðunum: þeim ákvörðun-
um að þurfa að leggja
mælikvarða á, hvað er rétt og
hvað er rangt.
Þetta er og verður eilíft vanda
mál, og oft án algildra mæli-
kvarða. En aðhaldslaus yfir-
stétt dómskerfis hlýtur líka,
eðli málsins samkvæmt, iðulega
að standa frammi fyrir annars
konar ákvörðunum: Hún getur,
ef hún er ráðvillt og nógu spillt,
þjónað valdinu á hverjum tíma
með hinum ýmsu ákvörðunum.
Hugmyndir- hennar um rétt-
læti verða þær að það sé rétt-
læti í sjálfu sér að þjóna undir
valdið, án tillits til almennra
reglna eða siðalögmála. Og
þegar dómsyfirstétt er orðin,
vegna ytriaðstæðna. sljó og veg-
villt, þá verður þjónkun við
valdið, hverjir svo sem með það
fara, að hennar réttlæti.
Einfalt dæmi um það,
hvernig þetta gerist í reynd, er
yfirlýsing annars ágæts
embættismanns, Halldórs Þor-
björnssonar yfirsakadómara, í
sjónvarpi. Hann var spurður
um það hvort birta ætti nöfnin í
hinu stóra ávísanamáli. Nei,
nöfnin átti ekki að birta, en
yfirsakadómarinn bætti við, að
á nafnalistanum væri ekki ráð-
Kjallari á
föstudegi
Vilmundur Gylfason
herra, alþingismaður eða
flokksforingi. T>etta er ótrúleg
framkoma í ríki sem að nafninu
til telst réttarríki. Annað dæmi
í þessa veru, annars eðlis þó, er
framkoma dómsmálaráðherra í
fyrravetur. Ráðherrann taldi
sig röngum sökum borinn varð-
andi afskipti sín af veitingahúsi
1 Reykjavík og skyldum málum,
og varði sig með lagabókstaf.
Eins og kunnugt er fór ráðherr-
ann á kostum í vörn sinni, vék
meðal annars að dagblaðinu
• Vísi með þeim hætti að aðstand-
endur blaðsins töldu að þeir
yrðu að fá leiðréttingu mála
sinna fvrir dómstólum. Þar
mætti ráðherrann hins vegar
ekki, en hélt úti vörn fyrir sig
með blaðagreinum og nieð þeim
rökum að það sem meira máli
skipti væru annars konar dónts-
stólar, nefnilega almennings-
álit. Nú er það í sjálfu sér rétt
hjá ráðherranum — og senni-
lega í samræmi við almennings-
álit — að meiðyrðalöggjöfin er
úrelt og vitlaus. En getur
dómsmálaráðherra — jafnvel
þótt valdamaður sé — virt dóm-
stóla að vettugi og skírskotað í
staðinn til almenningsálits,
þegar hann telur sér svo henta?
Nei, það getur hann ekki. Auð-
vitað er ráðherrann að moða
saman annars vegar einhverju
sem hann telur á þvi augnabliki
vera pólitískan tilgang sinn, en
hins vegar stöðu réttarkerfis-
ins, sem hann þó ætti að
vernda. En það eru minni
háttar atvik af þessu tagi sem
smátt og smátt gera réttar-
kerfið auvirðilegt í augum
hinna sem fyrir utan standa.
Til að víkja aftur að yfirsaka-
dómaranum: Ég tel mig geta
rennt grun í hvernig öðlings-
embættismenn eins og hann og
hans likar hugsa, því þeir
hugsa, þegar þeir segja: Engin
nöfn verða birt, en þarna er þó
enginn ráðherra, alþingis-
maður eða flokksforingi. Þeir
líta svo á, þetta er auðvitað
ágizkun, að hlutverk þeirra sé
tvíþætt: Annars vegar að full-
nægja almennu, oft afstæðu
réttlæti, sem er ágætt. En hins
vegar þá séu þeir að þjóna þjóð-
skipulagi, lýðræði og öllu heila
galleriinu, þjóðskipulagi, sem
þeir trúa á og sem sé betra og
fullkomnara en slík kerfi hafi
áður verið i sögunni. Og auð-
vitað hafa þeir mikið til síns
máls. Auðvitað ber að vernda
iýðræði, almennt og yfirleitt.
En þarna leynist samt hætta, og
sú hætta er að verða okkur um
megn. Þessir menn eiga ekkert
frekar að vera varðhundar
þjóðskipulagsins en aðrir borg-
arar þessa lands. Og hættan er1
sú, að næst stíga þeir feti
framar, fara ekki einasta að
verja skipulagið, heldur menn-
ina sem persónugera það. Og
þar næst er svo komið að rétt-
læti gengur ekki jafnt yfir alla.
Þess vegna: Engin nöfn verða
birt, en meðal ávísanamann-
anna er enginn ráðherra, al-
þingismaður eða flokksforingi.
Og það sem meira er. þessi
þjónkun við skipulagið felur í
sér enn meiri ha-ttu. Hættu