Dagblaðið - 22.12.1976, Blaðsíða 12

12
éT
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 22. DESEMBER 1976.
Þorbergur ÞórAarson:
OLÍKAR PERSÓNUR
Fyrstu ritvork í óbundnu mali 1 912—191 6
Ljoöhus, Reykjavík 1976
Skyldi mörgum . vera það
brýnt áhugamál hvernig og
hvenær Þórbergur Þórðarson,
ungur að árum, hafi komist upp
á lag með að skrifa eins vel og
hann gerði í Bréfi til Láru?
Ungur að aldri? Þórbergur var
ekki bráðungur lengur, 35 ára
gamall, þegar Bréf til Láru kom
út. En þar á undan hafði harla
lítið birst eftir hann í lausu
máli, helst af því tagi greinin
Ljós úr austri, um hið nýja
guðspjall guðspekinnar, sem
kom i Eimreiðinni árið 1919. En
hvenær lærði hann þá að
skriía, hvernig og hvar?
Þessum spurningum er nú að
nokkru svarað, með þessari
bók. Og af áhuga manna á svör-
unum við þeim ráðast væntan-
lega undirtektir sem hin nýja
Frá alvörugefni
til alvöruleysis
bók Þórbergs hlýtur nú í haust
og með henni hið nýja forlag,
Ljóðhús, sem bókina gefur út.
Útgefandi bókarinnar, Sigfús
Daðason, hefur á undanförnum
árum annast um heildarútgáfu
Peningamenn!
Viljið þér ávaxta peninga yðar á
arðvænlegan hátt?
Verðbréfasalan
Laugavegi 32, sími 28150
HJÁLPARSJOÐUR SKATA
Nýársfagnaður
að Hótel Borg á nýársdag.
Miðar hjá Ferðaskrifstofunni
Úrval á milli jóla og nýárs.
H.S.S.
Fallegir dömuskór
Fjölmargar gerðir
Verð f rá
kr. 5.950.
Laugavegi 69 timi16BbU
Miðbæjarmarkaði — simí 19494
af ritum Þórbergs Þórðarsonar
sem nú er vel á veg komin hjá
Máli og menningu. En ekki
fylgir sögu hvers vegna æskurit
Þórbergs ekki eru birt í ritsafn-
inu úr því að ástæða þótti til að
gefa þau út.
Efnið í Olíkum persónum er
af tvennu tagi. Annars vegar
eru nokkrar ritgerðir eftir Þór-
berg frá æskuárum hans, hann
er þá 23ja—27 ára gamall,
samdar til „hálf-opinberrar“
birtingar i skrifuðu félagsblaði
Ungmennafélags Reykjavíkur,
Skinfaxa, sem lesið var í heyr-
anda hljóði á fundum þess. Þá
er því svarað: rætur Þórbergs
er að rekja aftur i hinni sögu-
frægu ungmennafélagshreyf-
ingu, ekki heima i Suðursveit,
heldur á blómaskeiði hennar í
Reykjavík. En því ber að vísu
jafnharðan að bæta við að allar
helstu greinarnar auðkennast
af hálfkæringslegri andstöðu
við eða uppreisn gegn ríkjandi
félagsanda, siðalögmálum og
ræðustíl sem hreyfing þessi
aðhylltist.
í skopstíl Þórbergs, háði,
eftirhermu, útúrsnúningum á
þessum mótunarárum hans, er
líklega einkum að leita upp-
hafsins á höfundi Bréfs til
Láru. En hann er enn spölkorn
undan þegar þessari bók slepp-
ir, árið 1916, þótt frásagnarstíll-
inn sé orðinn fjörugur, fjöl-
skrúðugur og fjarska skemmti-
legur á yngstu og stærstu rit-
gerðinni í bókinni, ofvöxnum
palladómi um Ársæl Arnason.
Þá voru enn átta ár til Bréfs til
Láru. Og líklegt er að eitthvað
hafi Þórbergur skrifað allan
þann tíma annað en fyrrnefnda
grein í Eimreiðina.
Hins vegar eru í bókinni fjór-
ar þýðingar úr ensku frá árun-
um 1914—16, þrjár sögur eftir
Edgar Allan Poe og ein eftir A.
Conan Doyle. Ættu aðrir í hlut
en Þórbergur þætti væntanlega
hirðusemi í meira lagi að halda
þýðingum þessum til haga eftir
sextíu ár, þótt þær séu prýði-
lega stílaðar á íslensku. En að
vísu varða sögur Poes stílsögu
Þórbergs, eins og sjá má í Bréfi
Dúason og Arreboe Clausen.
Þetta hefur verið vinsælt grein-
arform um þessar mundir. En í
greininni um Ársæl Árnason
eru allar leikreglur þess þver-
brotnar, og skemmtun lesand-
ans af greininni stafar einmitt
af þvi hvernig höfundur lætur
gamminn geisa út og suður,
frjálsum leik im.vndunar með
mm
ÓLAFUR
JÓNSSON
Bók
menntir
til Láru. Og það má eins til
sanns vegar færa um frum-
samda eínið í bókinni, að það
vekur tæplega áhuga sjálfs sín
vegna, ef svo má segja, frásagn-
ar- og fróðleiksefna sem þar sé
að finna, eða vegna alvörugef-
inna skoðana sem þar megi
lesa, heldur vegna þess höfund-
ar sem Þórbergur siðar varð og
maður leitar að upphafi hans í
þessum greinum. Þær eru, að
smu leyti eins og þýðingarnar,
fyrst og fremst heimildir um
stílsögu og þar með tilkomu og
þróun hugmynda.
I þessu efni er eins og fyrr
segir langmest vert um hina
ýtarlegu grein um Ársæl
Arnason, félaga höfundarins og
forvigismann i ungmennafélag-
inu. Hún er að stofni og form-
inu til gamansöm mannlýsing.
palladómur. eins cig einnig
þrjár aðrar greinar í bókinni.
um Þorleif Gunnarsson, Jón
venjubundinn efnivið mann-
lýsingar og ævisögu. En
skémmti- og skoplist höfundar-
ins eru að svo kornnu ekki sett
föst mið skoðunar eða boðunar
af neinu tagi, þótt sjálfsagt
megi bæði i þessari grein og
öðrum í bókinni finna ýmsa for-
boða um seinni skoðanir og boð-
un Þórbergs, og kannski þá
einkum óbeint, i andúð
höfundar á hversdagsleika,
meðalmennsku. öllu því slétta
og fellda í samtíð sinni og dags-
daglegu umhverfi í eða utan
ungmennafélags. Og í þessari
grein má líka sjá þess gleggri
dæmi en annars staðar hve
nákomip fyrirmynd Benedikts
Uröndals er Þórbergi. og hefur
hann áreiðanlega numið fleira
af Gröndal en stílbrögð. glens
og grín úr Heljarslóðarorrustu.
1 formáia tyrir bókinni segir
Sigfús Daðason að hvað sem
Þórbergur Þórðarson liafi hert
í ungmennafélaginu verði af
þessum æskuritum hans ekki
annað ráðið en hann „hafi
raunar fengið náðargáfu stíls-
ins í vöggugjöf'. Þetta er sjálf-
sagt rétt, þannig séð að einnig
elstu greinarnar eru ljómandi
vel stílaðar. Vel má vera að í
elstu greininni í bókinni, um
drauma, megi sjá forboða um'
síðari áhuga Þórbergs á og
ástundun þjóðlegs fróðleiks,
jafnvel líka á spíritisma og
öðrum slíkum andlegum vísind-
um. Eiginlega er samt þessi
grein, einlægnisleg frásögn
hennar af merkum draumi sem
konu dre.vmdi í Eyjafirði óg
viðvörun sem í honum kannski
felist um váleg tiðindi sem
brátt kunni að ske i Danmörku.
eiginlega er hún engu líkari en
útspekúleruðu háði um
íslenzka hjátrú og hindurvitna
eins og hún gerist enn i dag.
Þetta er þá ósjálfráð paróaia:
engin ástæða til að efast að
höfundur skrifi grein sína í ein-
lægni. Og alvara virðist honum
líka vera í hinni grátbólgnu
grein um flækinginn Jón
Strandfjeld, eða Jón bassa. og
rómantískum mannskilningi
sem þar er lýst. í greininni um
Arreboe Clausen aftur á móti
er gert úr hinum sama mann-
skilningi g.vs og spé, en greinin
hefst á dáralegu glensi um víg-
orð og þar með hugsjóntr ung
mennafélagshreyfingarinnar.
Hún er frá árinu 1914. Ari eldri
er fyrsti palladómur Þórbergs,
um Þorleif Gunnarsson, og
hann er ofur-venjuleg, vel
stíluð ritsmið af sinu tagi. En á
þessum árum. þeim hvörfum
alvörugefni og alvöruleysis sem
greiriar þessar lýsa. er rithöf-
undurinn Þórbergur Þórðarson
sem sé að verða til.