Dagblaðið - 01.06.1977, Blaðsíða 11

DAGBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. JUNÍ 1977.
r
Ofug margföldun
Það var ekki lítið um fræði-
orðin og línuritin í sjónvarps-
þættinum í fyrri hluta maí-
mánaðar um skólagöngu
unglinga og. aðra framhalds-
menntun. Hugmyndafræði,
stjórnun, kostnaðarliðir grunn-
skólafrumvarpsins var til um-
ræðu og mættir voru til leiks
tveir frá menntamálaráðuneyt-
inu, einn skólastjóri ásamt
sveitarstjórnarmanni.
í þættinum kom inn í mynd-
ina verktæknimenntun, iðn-
fræðsla, ,þá kom að samlægum
þáttum, og með seinni skipun-
um var nefnd samræmingar-
nefnd.
Hvað fengjum við, sem eig-
um börn í skóla eða erum að
kosta börn til náms, að ég tali
nú ekki um unglinga sjálfa, út
úr þessum þætti og öðrum
álíka?.
Jú, skólaskyldan er orðin níu
ár. Framhaldsskólar eiga að
vera ein heild — samræmdir
framhaldsskólar. Ekki var
sleppt að tala um innri þátt
skólastarfsins. Námsbrautir
eiga nú áð vera miklu sam-
hæfðari og sveigjanleiki á milli
námsbrauta án tillits til
stofnanna.
Námsbrautir eiga að spanna
átta svið: Almennt bóknáms-
svið, búfræðisvið, heilbrigðis-
svið, hússtjórnarsvið, listasvið,
tæknisvið, uppeldissvið og
viðskiptasvið. Þá voru nefndar
skrifstofu- og stjórnarbraut o.
fl. hugsanlegar leiðir.
Nú fer að færast fjör í leik-
inn, framhaldsskólar ein heild,
samræmd, og eitt gott í viðbót
— tengist við atvinnulífið í
iandinu. Ekki leit þetta nú
leiðinlega út. Ekki kom fram
neitt raunhæft um framkvæmd
þessa mikla bákns, nema að nú
fóru þeir, sem sátu fyrir
svörum, að karpa um, að þeir úr
menntamálaráðuneytinu ættu
ellefu af tuttugu mönnum í ein- >
hverju framhaldsskólaráði en
sveitarstjörnirnar aðeins einn.
En hvað með alla unglinga og
foreldra þeirra í dag sem þetta
tuttugu manna ráð ætlar að
ráða yfir?
Eftir þennan þátt var ég litlu
nær en gerði mér til fróðleiks
næstu daga að athuga mögu-
leika — raunverulega — á
skólagöngu fyrir unglinga. Ég
hringdi í nokkra skóla og fékk
umsóknareyðublöð þeirra. Það
kom í ljós að þeir skólar sem ég
hafði samband við voru skólar
sem höfðu verið í boði þegar ég
var að leita mér að menntun,
eitthvað í viðbót við að fara í
hússtjórnarskóla, svara í síma
hjá einhverju fyrirtæki og
treysta á að einhver kæmi siðar
og sæi fyrir mér, fyrirvinnu
hugtakið".
Hvað skólar eru þá á
boðstólum og fyrir hverja? Þeir
sem ég leitaði til voru Fóstur-
skóli íslands, Hjúkrunarskóli
íslands, Vélskóli íslands,
Kennaraháskóli íslands, Ljós-
mæðraskóli íslands, og lítillega
talaði ég við fulltrúa frá
Þroskaþjálfaskólanum. Ég náði
mér í umsóknareyðublöð, og
þar rak ég strax augun I aug-
ljósan mun á fyrirspurnum til
nemenda I svokölluðum
kvennagreinum (ennþá) og í
skólum, þar sem karlmenn eru í
flestum tilfellum álitnir vera
einir um að óska inngöngu og
telst til fréttaefnis, ef stúlka
stundar þar skólanám, sbr.
frétt frá ísafirði um stúlku í
Stýrimannaskólanum. Aðal-
munur liggur ekki í gamalli
hefð atvinnugreinanna
eingöngu, heldur er það að hið
líffræðilega og hefðbundna
starf konunnar sem móður á
á einhvern hátt að hefta hana í
starfi.
Ekki var spurt um hvort
umsækjandi í Vélskóla íslands
eða í Kennaraháskólanum eigi
barn. En aftur á móti er það
gert á umsóknareyðublöðum
Fósturskóla íslands og má þar
vonandi teljast til ávinnings,
þar sem kona með eigið barn
mun frekar skilja aðrar mæður,
sem vilja leita sér menntunar
og starfa. í hjúkrunarskólanum
er spurt um, í hvaða trúarfélagi
umsækjandi sé. Nú er talað um
að trúfrelsi sé hér á landi en
góðviljaður og skilningsríkur
fulltrúi í menntamálaráðu-
neytinu taldi að þetta væri
kannski vegna aðventista, sem
eru með aðra vikudaga helga en
þjóðkirkjan og gætu verið
meðal umsækjanda. Okkur kom
þó saman um að varla kæmi
þetta heim og saman við trú-
frelsið. Enginn umsækjandi í
Vélskóla íslands eða Kennara-
háskóla íslands þarf að svara
spurningunni: Af hverju viltu
verða yélstjóri eða kennari?
Slíku þurfa fósturnemar og
hjúkrunarnemar að svara.
Ljósmæðraskólann taldi full-
trúinn í ménntamálaráðuneyt-
inu vera eina skólann á landinu
sem lokaður væri karlmönnum.
Þetta taldi forstöðukonan
rangt. Það hefði bara enginn
karlmaður spurzt fyrir um
skólavist. Vélskóla íslands er
alveg sama þótt nemar hans séu
móðurlausir því að í umsókn
þeirra þarf aðeins að geta nafns
föður eða fjárhaldsmanns.
Hjúkrunarskóli íslands vill
ekki aðeins vita hæð og þyngd
nema, hjúskaparstétt eða
trúlofun og börn þeirra, heldur
skulu vera tveir siðferðisvottar
á umsóknareyðublaðinu. Eftir-
grennslan mín meðal lækna-
nema hefur leitt í ljós að
enginn í námi man eftir að hafa
þurft að fá tvo menn utan fjöl-
skyldu sinnar til að votta um
siðferði sitt.
Það mætti ýmislegt fleira
tína til sem kemur manni
óneitanlega undarlega fyrir
sjónir á hinum ýmsu umsóknar-
eyðublöðum og eru þetta ekki
gömul eyðublöð því a.m.k.
Hjúkrunarskólinn hefur
beygingu á orðinu undir-
rituð(aður) á einum stað.
Skólastjóri Fósturskóla
EIéi Torfadöttir
íslands hefur nýlega sagt í einu
dagbiaði borgarinnar, að það sé
ósk sín, að karlmenn sæktu um
skólavist og í viðtali við
kennara frá sama skóla í sjón-
varpi kom fram sú skoðun að
karlmenn kæmu sjálfsagt ekki,
af því að mánaðarlaun fyrir
fjörutíu stunda vinnuviku
væru aðeins níutíu og fimm
þúsund krónur. Heldur fannst
mér það léleg ástæða er ég
hugsa um, hve margir hafa
þurft að láta sér nægja minna.
Eru t.d. sumir barnaskólakenn-
arar ekki lægri? Margar stéttir
ná aldrei þessu kaupi í
byrjunarlaunum, hvað þá þeim
hækkunum, sem eftir fylgja og
ýmsum öðrum þáttum starfsins.
En ástæður liggja auðvitað
fyrir þessu áhugaleysi karl-
manna til starfsins.
í samtali við menntamála-
ráðuneytið fékk ég að vita, hjá
fulltrúanum aftur, að skóla-
stjórarnir réðu alveg að hann
hélt, formum umsóknar-
eyðublaða og fyrirspurnum á
þeim, svo að þarna mætti
Hver er réttur þinn?
Nokkur orð um greiðslur sjiíkradagpeninga
Undanfarið hafa orðið
allmiklar umræður og blaða-
skríf um kjör ellilífeyrisþega
og hafa þau öll fallið í þá átt að
bæta þyrfti kjör þeirra og
skapa þeim lífvænlega afkomu-
möguleika því í þeirri geigvæn-
legu dýrtíð sem nú gengi yfir
væri engum fært að lifa sóma-
samlegu lífi af þeim lífeyri er
honum væri ætlaður af opin-
berri hálfu með greiðslum frá
almannatryggingakerfinu. Um
hlut ellilífeyrisþega í trygg-
ingakerfinu verður ekki rætt
að þessu sinni þó ærin ástæða
væri til, en ef til vill verða því
gerð skil síðar. Það er annar
þáttur í tryggingakerfinu sem
hér verðúr farið um nokkrum
orðum og undarlega hljótt
hefur verið um, en sennilega
hafa menn ekki gert sér al-
mennt ljóst hvernig hann
verkar. Það er kaflinn um
sjúkratryggingar. V. kafli al-
mannatryggingalaganna, 37. gr.
til 50. gr. og þó einkum þeir
þættir hans er fjalla um
greiðslu sjúkradagpeninga.
í 40. gr. segir m.a. „Allir
landsmenn eru sjúkratryggðir í
sjúkrasamlagi, þar sem þeir
eiga lögheimili. Hjón skulu
vera í sama sjúkrasamlagi og
með þeim skulu tryggð börn
þeirra, 16 ára og yngri. Sama á
við um stjúpbörn og fóstur-
börn.“
í upphafi 44. gr. segir aftur
m.a. „Sjúkrasamlögin greiða
sjúkradagpeninga, ef samlags-
maður sem er 17 ára og eldri og
ekki nýtur elli- og örorku-
lífeyris, verður algerlega
óvinnufær, enda leggi hann
niður vinnu og kaup hans og
aðrar vinnutekjur falli niður.“
Þannig kemur 1 ár sem ung-
lingurinn nýtur ekki neinna
réttinda til sjúkradagpeninga
eftir að hann er farinn af fram-
færi foreldra sinna og orðinn
sjálfstæður þjóðfélagsþegn —
skattskyldur til samfélagsins.
Hvað þá að hann njóti réttinda
til sjúkradagpeninga meðan
hann er yngri og í samlagi með
foreldri.
Reynslan hefur sýnt þeim
sem við þessi mál fást að hér er
um stórkostlegt óréttlæti að
ræða. Samkv. IV. kafla al-
mannatryggingalaganna um
slysatryggingar, eru t.d.
unglingar slysatryggðir við
störf er þeir vinna hjá öðrum
og taka laun fyrir og samkv. 30.
gr. síðustu málsgr. segir m.a.:
„sama gildir um börn atvinnu-
rekenda í landbúnaði innan 12
ára aldurs“. Það skal skýrt
tekið fram að af öllum sem
slysatryggðir eru, er greitt sér-
stakt iðgjald sem rennur til
trygginganna, m.a. til að standa
undir kostnaði. Er það mis-
hátt eftir áhættu starfsins en
reglan er sú að reikna iðgjald
af þeim er slysatryggðir eru,
bæði börnum og fullorðnum.
Eftir að niður voru felld per-
sónuiðgjöld til almannatrygg-
inganna og nú síðast iðgjald til
sjúkrasamlaga borgar enginn
sérstaklega með iðgjaldi fyrir
þau réttindi sem hann nýtur
frá almannatryggingunum
samkv. V. kafla, um sjúkra-
tryggingar eins og gert er
samkv. IV. kafla, um slysa-
bætur, eins og áður hefur verið
bent á. Kostnað af sjúkratrygg-
ingum — sjúkrásamlögum —
greiðir ríkissjóður að hluta eða
85% en sveitarsjóður 15%. Ef
samræmi væri í þessum tveim
þáttum tryggingakerfisins,
annars sem er iðgjaldsbundinn
en hins sem er óiðgjaldsbund-
inn ættu réttindin til bóta-
greiðslna að vera hliðstæð i
báðum tilvikum, það er t.d.
bundin við missi vinnutekna.
Við skulum taka hér dæmi til
frekari glöggvunar, það er
ekkja með 5 börn, 3 drengi og 2
dætur. Hún fær barnalífeyri
með börnum sínum sem í dag,
1/3 ’77, er kr. 61.196,- pr. m og
mæðralaun kr. 22.778.- eða kr.
83.973.- pr. m. Ekki há upphæð
til að framfæra 6 manna fjöl-
skyldu af eins og dýrtíðin er í
dag.
Börnin eru því sett til vinnu
eftir því sem tök eru á til að
drýgja tekjur heimilisins og öll-
um er hollt að vinna.
Elsti drengurinn sem er á 16.
ári fer á togara en er svo óhepp-
inn, að hann fær botnlanga-
bólgu og er þvi miður frá verk-
um í marga mánuði. Sá næsti,
sem er á 14. ári, fær vinnu í
landi en er svo óheppinn að
hann fótbrotnar í boltaleik með
félögum sínum og verður frá
verkum í lengri tíma, en sá
þriðji, á þrettánda ári, fer sem
vinnumaður — léttadrengur —
í sveit yfir sumarið. Hann er
svo óheppinn að hann dettur af
hestbaki í vorsmölun og slasast
það mikið, að hann er
óvinnufær allt sumarið. Dæt-
urnar eru það ungar að þær
koma ekki við þessa sögu, þær
eru heima.
Hver er svo útkoman, hver er
samfélagshjálpin? Hvorugur
þeirra eluri, sem þó eru aðal
fyrirvinnur heimilisins, fær
greidda sjúkradagpeninga, þeir
eru of ungir. Sá yngsti, sem er
slysatryggður, fær greidda
slysadagpeninga því hjá bónd-
anum eru allir slysatryggðir.
Nú mun eflaust einhver
segja að svona lagað geti raun-
verulega ekki gerzt, þetta sé
.dæmisaga og skal það fúslega
játað að þetta er samsett dæmi-
saga úr tveim atvikum sem
fyrir hafa komið en þetta gæti
alveg eins verið raunverulegt,
því svona atvik eru alltaf að
koma fyrir.
Nú skulum við taka raun-
verulegt dæmi um sjúkradag-
peninga, það eru hjón með 2
börn, bæði á bezta aldri og ný-
lega komin í eigið húsnæði.
Maðurinn veikist og verður
óvinnufær í 1 ár. Við skulum
athuga afkomumöguleika hans
þetta ár og sjá af hverju sam-
félagið ætlar honum að lifa.
Sjúkradagpeningar eru nú,
1/3 1977, kr. 1.020.- pr. dag eða
kr. 362.100,- á ársgrundvelli (10
fyrstu dagarnir eru ekki'gr/)
svo eru barnadagpeningar með
tveimur börnum kr. 554.- pr. d.
eða kr. 196.670.- á ársgrund-
velli, samtals eru þetta kr.
558.770,- eða kr. 46.564,- pr.
mánuð. Væri hann hins vegar á
sjúkrahúsi allt árið væri
mánaðargreiðslan kr. 36.506.-.
öllum má ljóst vera að af þessu
verður tæpast lifað til lang-
frama um hvora upphæðina
sem er að ræða, hvað þá þegar
um ungan mann á bezta aldri er
að ræða sem kippt er fyrirvara-
laust út úr atvinnulífinu. Hann
þarf að borga sína skatta, vexti
og afborganir af þeim lánum
sem kunna að hvíla á ibúðinni,
ef hún á ekki að verða seld ofan
af fjölskyldunni, eins og því
miður munu vera dæmi til og
hann getur einnig þurft að
borga af námslánum o.fl. o.fl.,
sem of langt er upp að telja,
fyrir utan það að framfleyta sér
og sínum í þeirri dýrtíð sem nú
er.
Möguleikar hans samkvæmt
tryggingakerfinu eru engir
aðrir en þeir sem hér hafa verið
taldir. Hér vantar okkur vissu-
lega meiri sveigjanleika í okkar
„kerfi" eins og er fyrir hendi
hjá flestum þjóðum sem búa
við þróað tryggingakerfi.
Þennan sveigjanleika höfum
við að nokkru, t.d. í sambandi
við ellilífeyri. Þar er t.d. um
tekjutryggingu að ræða, eigin
kannski byrja á samræmingu
framhaldsskólanna.
Og þá komum við aftur að
þættinum í byrjun maímánaðar
í sjónvarpinu. Þar var talað um
iengsl við atvinnulífið með
meiru en þegar spyrjandinn
spurði sveitarstjórnarmanninn
hvort hann hefði nokkuð að
segja um eða mótmælti að
margrædd lög kæmu til fram-
kvæmda 1980, eins og áætlunin
hljóðaði upp á — Nei, var svar-
ið, þeir geta fyrir mér byrjað á
morgun ef þeir bara taka
sveitastjórnir út sem kostnaðar-
aðila.
Þetta bar sem sagt allt I mín-
um eyrum heldur vott um hálf-
unnið verk og framsýnin held-
ur hæpin.
Á mínum aldri höfum við
upplifað bandprjónsaðferð við
lestrarkennslu og siðan hljóð-
lestur, stafsetningarbreytingar,
niðurfelling z o. fl. og mætti
telja það til góðs að kennslu-
málin séu á sífelldri hreyfingu
og í endurskoðun. En er ekki
margt ennþá óljóst hjá ráða-
mönnum? Ennþá er það erfitt
hjá unglingunum og forráða-
mönnum þeirra að sjá hvað
gerist, hvað verður kennt og
framkvæmt.
Er þetta ekki bara eins og
þegar barnið kom heim og
.sagði: „Kennarinn kenndi
okkur að deila í dag“ og átti að
skila heimadæmunum sam-
kvæmt þeirri kennslu. Þegar
barnið réði ekki við deilingar-
dæmin var spurt: Hvað sagði
kennarinn þér um deilingu? Og
það svaraði sigri hrósandi á
augabragði: „öfug deiling".
Ekki hafa foreldrar eða
unglingar verið kvaddir til
umræðu I sjónvarpssal. En það
er áreiðanlega von forráða-
manna unglinga og ekki síður
ósk unglinganna sjálfra að fá
að vita hvar þau standa.
Hverjir séu framtíðar-
möguleikar um skólagöngu og
atvinnu. Unga fólkið hefur
ákveðinn vilja, er kjarkmikið
og þarf skýr og haldgóð svör.
Elín Torfadóttir
fóstra.
" ~
Kjallarinn
Hallgrímur Vilhjálmsson
tekjur eða greiðslu úr lifeyris-
sjóði, ef hann er fyrir hendi,
uppbót á lífeyri í vissum tilvik-
um, auk fleiri smáhlunnjnda
sem hér verða ekki frekar
rakin bví lífeyrismál aldraðra
eru kapítuli út af fyrir sig sem
vert væri að gera skil í sérstök-
um þætti.
Hér hefur aðeins verið
brugðið upp mynd af einum
þætti tryggingakerfisins sem ég
tel að þurfi að taka til ræki-
legrar endurskoðunar og ráða
hið bráðasta bót á, ef við viljum
státa okkur af réttlátri og vand-
aðri samhjálp með okkar trygg-
ingakerfi, sem við á margan
hátt vissulega getum. Við
verðum bara að sníða af því
sárustu agnúana í ljósi feng-
innar reynslu alveg eins og
gæta verður þess að ekki hlaupi
ofvöxtur í suma þætti trygg-
ingakerfisins eins og þegar er
farið að bera á. Slík endur-
skoðun verður ekki gerð með
reiknistokk einvörðungu, þótt
gott tæki sé, þar er reynslan
haldbezta viómiðunin sem við
höfum. Af henni verðum við að
læra ef vel á að fara.
Hallgrimur Vilhjálmsson,
tr.vggingafulltrúi,
Akureyri.