Dagblaðið - 27.06.1977, Blaðsíða 11

i).\r,Bi,.\tm). m \\u>v;uK 27. .ir.M iíitt.
n
MQMS WHETER. U.*)
MED EKONOMI • VARDAG • SPORT • FAMILJ
Ti'dugen den 21 juni 1977
Sid. 21-40
Island — varldsmástare i inflation
Övertidsjobb
''lösningen ”
att klara
livhanken
Frnn Dagens Xyheters utsande medarbetare.
Rej'kjavik i juni
Don islándske LO-chefen Björn Jonsson kör
omkring i en Volvo som han köple för 1,3 miljo-
ner islándska kronor i deeemher 1973. 1 rots att
lian anvánt den fliligl i alla ár kan han i dag sálja
den för lángt över 2 iniljoner kr.
De galopperande prisökningarna (inflationen)
pá Island har gjort att folk köper bilar, TV-appa-
rater, hns och andra kapitalvaror i stállet för att
spara pengar. Islánningen har lárt sig leva nied
inflationen áven om den stáller till nied stort
TISDAGSSIDAIM
Ekonomi
En del andra vástlánder. som
t e* Vásttyskland. har i stállet
vatt att öka arbetsiösheten för att
kunna hálla prisökninparna nere.
Islánningen kan i stállet gládja
BÍg &t att det knappast finns ná-
gon ofrtvtlligt arbetslös pé ön. Is-
lándska politiker orh ekonomer
cór alltsá inte med pá nlt landet
ár ett avskrackf.nde exempel.
Detta trots att Island har alla
de ekonomiska problem som Svc-
tige brottas med, íastán i lángt
större utstráckning. Prisöknir.gar-
na har under flera ár pendlat
mell8n "0 och 50 procent - per
ár! Nationalinkomsten sjönk un-
der etí par ár och vántas först i.
ár ná samma nivá som undet
lí»73.
Björn Jonsson och övriga I.O-
•••♦r- mi i ínitten nv
Eftersom detta underskott i
utrikesbetalningarna ár roten till
kaoset i den islándska ekonomin
ingrep myndigheterna mot im-
porten. Visserligen ár Island
medlem i frihandelsomrádet Efta.
i vilket ocksá Sverige ingár.
Det innebár att man inte fár
diskriminera utlándska varor i
konkurrens mod de egna. Men
eftersom Island inte tillverkar
mer án ett fátal industrlvaror
kunde kraftiga tullar och avgiftrr
införas.
En Volvo som koatar ca 21 500
svenska kronor att ta i land i
Reykjavik. drabbas t ex av tull
pa 90 procent. importavgift pá 50
procent och omsattningsskatt pá
-l> proc.
Nár islánningen skall köpa

Pran
1
iTVtffÍ oBjj M
■]
m§» h
Islands LO-clief Björn Jonsson kan siilja sin Volro för dubbla priset efter mer an tre árs körning.
FOTO: JAN i CARISSON
Stuísntin istum störste kupitulisten
-------=---:------------- j,
miljarða ísl. kr. á þrem árum til
eflingar alm. bókasöfnum.
Markmið: gott húsnæði,
hæfileg bókaeign, starfs-
aðstaða. —
Bókasafnamenn danskir telja
þó breytinguna ekki til bóta. E.
Allerslev Jensen, fyrrv. bóka-
safnstjóri dana, óttast að næsta
skref verði einhverskonar
jöfnunarsjóðsfé og bæjarfélög-
um verði f sjálfsvald sett
hvernig þau brúki peningana.
Jensen segir í blaðaviðtali, að
Danmörk hafi verið í farar-
broddi í bókasafnsmálum — þó
nú séu blikur á lofti — vegna
sameiginlegrar ábyrgðar ríkis
og sveitarfélaga (kommuner) á
rekstri safna, með verulegu
fjárframlagi frá ríkinu.
E. Allerslev Jensen: „í
öðrum löndum, þar sem bæjar-
félög eru ein um rekstur safn-
anna má ætla, að sum þeirra
hafi mjög góð alm. bókasöfn,
önnur mjög léleg og önnur hafi
engin bókasöfn.“ — Margt
bendir til að sú verði reyndin
hér á landi. —
I Noregi fá fylkissöfnin
allt að 85% ríkisframlag til
reksturs, óákveðið til bygginga.
Árið 1975 greiddi ríkið 30 milj.
í Menningarsjóðinn (Norsk
Kulturfond), sem bókasöfn og
útgefendur njóta góðs af. —
1 Svíþjóð eru engin bóka-
safnslög, en miklu fé varið úr
ríkissjóði til alm. safna,
hækkun t.d. 5,7 mijj. s. kr. frá
fyrra ári.
I Finnlandi voru 1972 2725
alm. bókasöfn, útlán samtals 36
miljón bindi. Rikið greiðir allt
að 40% af kostnaði við al-
menningsbókasöfnin og
byggingastyrki. —
Eitt skref áfram — tvö
afturábak. Til reksturs bóka-
safns, sem á að vera meira en
nafnið, þarf þrennt: Peninga,
húsakost, starfsfólk.
Hreppabókasöfn og lestrar-
félög eru 170; búa flest við fjár-
skort, en nokkur vel bjargálna
og eiga stofn eldri bóka. En
hvert bókasafn sem ekki
eignast nýjar bækur er úrelt
stofnun. Allt of mörg eru þessi
bókasöfn niðursetningar í
6
Kjallarinn
Haraldur Guðnason
félagsheimilum og skólum og
nokkrir tugir á heimilum.
Bókaverðir fá litla eða enga
þóknun fyrir starf sitt.
Bæjar- og héraðsbókasöfn
eru 37. Nokkrir kaupstaðir búa
vel að söfnum sínum, en þó
gætt allrar varkárni um fjárút-
lát. Héraðsbókasöfnin, flest í
„þéttbýliskjarna", en hreppar
og sýsla eiga að leggja þeim til
peninga eftir vissum reglum.
Þessi söfn berjast í bökkum og
bókavarslan illa borguó
íhlaupavinna. Skv. skvrslu
bókafulltrúa 1975 kaupir eitt
þessara safna 51 bók á árinu,
annað 69 bækur, þriðja 54
bækur. Fjögur bæjarbókasöfn
keyptu 50-200 bækur.
Dæmi frá síðasta ári.' Blað
menntamálaráðherrans,
Tíminn, segir svo frá 16. jan.
sl., að Héraðsbókasafn A-
Húnvetninga hefði keypt 100
nýjar bækur á árinu; fjár-
hagurinn leyfði ekki meiri
bókakaup, þ.e. um ‘4 nýrra
bóka ársins í einu eintaki. Hér
ættu 400 nýjar bækur að vera
lágmark. En víða er þetta enn
verra eins og fyrr er vikið að.
Bókakaup Borgarbókasafns
Rvíkur 1976 voru 13.308 bækur
móti 16.872 fyrra ár, fækkun
um 3500. Borgin hefur búið vel
að bókasafni sínu, nema um
húsakynni. „Ef svo fer um hið
græna tréð...“ Þetta gerist á
fyrsta ári hinna nýju bóka-
safnslaga og er til íhugunar
fyrir herra borgarlögmanninn
og fleiri.
Bókasafnslögin nýju eru eitt
skref áfram — tvö afturábak.
Skrefið áframerákvæðuum lág-
marksframlag sveitarfélaga,
með undanþágu þó. Skrefin
afturábak eru: að ríkið hættir
beinum framlögum til safn-
anna og tekur engan þátt í
kostnaði við bókhlöðubygg-
ingar.
Bókaútgáfa og bókasöfn.
Bókaráðstefnur eru haldnar
öðru hvoru. Bauka þá aðilar
hver í sínu horni, í stað þess að
rithöfundar, útgefendur, bóka-
verðir og bókagerðarmenn
komi saman og ræði sín mál.
Þetta gera danir og þykir hafa
gefist vel.
Útgefendur hafa lengi klifað
á því, að alm. bókasöfn dragi úr
bókasölu; jafnframt vilja þeir
að bókasöfnin kaupi miklu
meira af bókum. Eitthvað
kynni nú að skorta á samræmið
í þessu.
Allur þorri fólks sem sækir
söfnin og les afar mikið, hefði
ekki efni á að kaupa nema brot
af því sem það les, en væntan-
lega vilja höfundar og útgef-
endur að bækur þeirra séu
lesnar.
Þá fer í vöxt, að söfnin geta
ekki keypt nýjar bækur fyrr en
bókakauptið er liðin. Hitt er
rétt, að alm. bókasöfnin eiga að
kaupa miklu meira af bókum ár
hvert.
Vandamál útgefenda eru án
efa mörg. Þeir kvarta sem gefa
út handa miljónaþjóðum.
Útgefendur ráða mestú um það
hvað þjóð les. Ábyrgð þeirra er
því mikil. Bókaútgáfa þarf að
bera sig, a.m.k. að hluta til.
Vondar bækur eru oft góð
söluvara.
Halldór Laxness segir i
íslendingaspjalli: „Má og vera
að hugur islendinga hafi sljóvg-
ast eitthvað í þeirri kynslóð
sem vaxin er úr grasi síðan bók-
mentir hættu að vera lífsloft
þjóðarinnar og alt annað
.hégómi. Reyndar er að vöxtun-
um síst minna skrifað af bókum
á íslandi nú en fyrrum, en risið
á himninum hefur lækkað
síðan menn fóru að miða bækur
sínar við jólavarníng handa
óvandlátum lesendum.“ —
Orsakir útgáfukreppu eru
sjálfsagt margar, t.d. lágt kaup,
verðbólga, útvarp sem glymur
daglangt, sjónvarp, ríkisstyrkt
dagblöð og skemmtirit
svokölluð. —
Erlendir útgefendur bera sig
illa þó þeir hafi stóran markað.
Jokum Smith, formaður Félags
útgefenda í Danmörku segir, að
útgefendur þar í landi hafi
tapað stórum tekjustofnum.
Margra binda verk eru úr sög-
unni, því ógerlegt sé að bjóða
fólki föst kjör. Siðasta bókin í
24 binda verki þurfi e.t.v. að
kosta margfalt verð fyrsta
bindis.
Jokum Smith sagði, að mestu
máli skipti fyrir bókaútgef-
endur, að felldur yrði niður
söluskattur af bókum. í
Englandi, Noregi, Sviss og
fleiri Evrópulöndum er enginn
söluskattur á bókum. I Hollandi
er 4% sölusk. á bókum, 14% á
öðrum vörum, í Belgíu 6% og á
öðrum vörum 25%, í Frakk-
landi 7% og á öðrum vörum
29% (skv. erindi Reino Husso í
Finnlandi 1976).
Það var ein helsta krafa
þings útgefenda nýlega, að
felldur verði niður söluskattur
af bókum. Söluskattur nemur
fimmta hluta bókarverðs, það
munar um minna. Meðan aðrar
þjóðir hafa mjög lágan sölusk. á
bókum eða engan leggja full-
trúar „bókaþjóðarinnar" á
alþingi 20% söluskatt á bækur.
Það eins og mennirnir hafi lepp
fyrir báðum augum.
Þá hafa útgefendur enn
viðrað þá hugmynd að bóka-
söfn veröi skylduó til að kaupa
ákveðinn fjölda bóka oftir
hvern islenskan höfund. Rithöf-
undar hafa áður gert svipaða
samþykkt til þess að „greiða
fyrir útgáfu fagurbókmennta
sem erfitt eiga uppdráttar".
Bókasafnsfólk hefur tekið
þessu máli seinlega, jafnvel
líka sumir rithöf., sbr. giein
Indriða G. Þorsteinssonar í Vísi
24. maí sl.: „Bókalagerinn
færist í söfnin.“ Álítur Indriði
að vonum, að þá yrði fátt um
sérlegt bókaval í söfnin. En
kannski væri allt fengið með
eintakatölunni, sbr. þá fárán-
legu reglu að borga höfundum
eftir talningu „á lager" heldur
en fjölda útlána.
Bókaþingið siðasta vill láta
ríkið kaupa verulegan hluta af
upplagi bóka eftir ísl. höfunda,
nefnd hefur verið tala 3-500,
handa söfnunum. í Noregi
kaupir ríkið 1000 eintök, sem
dreift er í söfnin. Sumir segja,
að þessar bækur hlaðist upp i
söfnunum ólesnar og auki
húsnæðisvanda. Meðal annarra
hefur Anders Andreassen, fv.
bókasafnsstjóri Norðmanna,
gagnrýnt þetta fyrirkomulag.
Miklu fé sé varið til að kaupa
lélegar bækur, af því þær eru
eftir norska höfunda og gefnar
út af viðurkenndu forlagi. —
Nú er hér á landi svo úm
skipt, að stjórnvöld hafa sett
bókasöfnin út í kuldann og
gefið þau á vald misáhuga-
litlum sveitarstjórnarmönnum.
Þegar svo er komið má
kannski fara að „skoða"
einhver bókakaup ríkisins, en
bókaverðir munu þó varla taka
því þegjandi, að þeim yrði
skammtaður eintakafjöldi,
heldur sendu umsóknir í „bóka-
bankann". En þvi ekki að
kaupa . fagurbókmenntir er-
lendra úrvalshöfunda, sem
varla sjást hér og fræðirit. Það
er lágmark að söfnin eignist
þriðjung útg. bóka ár hvert. þ.e.
4-500 eintök (uppl. 12-1500).
Siðast en ekki síst þarf að
létta vel undir með útgáfu
barna- og unglingabóka eftir
islenska höfunda, sem nú þ.vkja
svo dýrar að þær seljast illa.
Minna fengist um þó bækur
handa fullorðnum kosti
nokkurt fé. —
En fyrst og síðast: lögum um
almenningsbókasöfn nr.
50/1976 þarf að bre.vta som
f.vrst i f.vrra horf.
Haraldur Guðnason
bókavörður, Vestmannaeyjum.
y
*
1
♦
4
4
<
\