Dagblaðið - 22.05.1978, Blaðsíða 13

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 22. MAÍ 1978.
Nóbelsverðlaunahafinn Andrei D. Sakharov og eiginkona hans, Yelena. Þau hafa beitt sér mjög til stuðnings Yuri Orlov.
15. mai hófust réttarhöld í máli Jurí
Orlov. Réttarhaldinu, sem var opið,
stýrði Valentina Lubentsova sem sæti
á i borgardómi Moskvu. Sækjandi í
málinu var Sergei Jemeljanov, að-
stoðarsaksóknari Moskvuborgar.
Jevgení Sjalman, félagi í lögmanna-
félagi Moskvuborgar, var málafærslu-
maður sakborningsins.
Juri Orlov var ákærður fyrir brot á
70. grein, fyrsta kafla, hegningarlög-
gjafar Rússneska sambandslýðsveldis-
ins (andsovéskur áróður).
Réttarhöldin fóru fram í alþýðurétt-
inum i Ljublinskihverfi i Moskvu. I
samræmi við ákvæði sakamálalöggjaf-
ar Rússneska sambandslýðveldisins
hófust réttarhöldin með flutningi
sakargiftar.
Juri Orlov, sem er lærður eðlisfræð-
ingur, hætti starfi sinu af frjálsum
vilja i janúar 1974 og hóf að safna og
dreifa að yfirlögðu ráði óhróðursfrétt-
um til erlendra blaða og út-
varpsstöðva, erlendra félagssamtaka
sem fjandsamleg eru Sovétríkjunum
og til áróðursmiðstöðva.
Frá þeim tíma hafa gjaldeyris-
greiðslur erlendis frá verið einu tekjur
Orlovs. Þar sem Juri Orlov gat ekki
aflað áreiðanlegra upplýsinga tók
hann að safna sögusögnum og orð-
rómi sem hann fyllti sjálfur I eyðurnar
á til þess að gera frásögnina öllu „trú-
verðugri”. Ákæran hefur að geyma
mörg dæmi um það að ákærði hefur
farið með vísvitandi ósannindi og látið
vestrænum aðilum í té klaufalega upp-
spunnar rangfærslur sem hann kynnti
sem „sannanir fyrir mannréttinda-
brotum í Sovétríkjunum”.
Hann bjó til sögu um meint verkfall
Fleira er matur
en feitt kjöt
Hér hefur i stuttu máli verið
brugðið upp mynd af þeirri þjóðfélags-
þróun sem skýrir hvers vegna dag-
vistarmál barna eru svo mjög í brenni-
punkti sem raun ber vitni. Engum til-
gangi þjónar að amast við þessari
þróun en spyrja má og spyrja ber
hvernig við henni skuli bregðast. Svo
virðist sem margir ætli að viðbrögðin
skuli vera aðeins á einn veg, semsé að
allt kapp skuli leggja á að byggja æ
fleiri dagvistunarstofnanir. Nú skal
það þegar i stað tekið fram að fjarri fer
því að ég hafi horn í síðu slikra stofn-
ana. Þvert á móti tel ég þær allsendis
nauðsynlegar í þjóðfélagi eins og við
byggjum. En fleira er matur en feitt
kjöt og kannski er feitt kjöt ekki holl-
asta fæðan. Ég tel með öðrum orðum
að við höfum verið of einhliða i
úrræðum til lausnar á þeim vanda sem
viðeraðglima.
Fjölskylduvernd
Hvað annað kemur þá til greina?
Fyrst vil ég nefna eitt almennt atriði
sem vissulega snertir spurninguna um
dagvistun barna en hefur þó mun víð-
tækara gildi. Það sem hér um ræðir er
fjölskylduvernd. Það er fullkomlega
orðið tímabært og þótt fyrr hefði verið
að gera þetta hugtak, vernd fjölskyld-
unnar, að pólitisku markmiði. Þá á ég
við að þessu málefni sé gefinn ekki
minni og helzt meiri gaumur en þeim
pólitísku markmiðum, einkum efna-
hagslegum, sem nú krefjast nánast
allrar hugarorku ráðamanna þjóðar-
innar, þar með taldir alþingismenn,
embættismenn, forystumenn hags-
munahópa og ótiltekinn fjöldi ann-
arra. Hvernig væri til tilbreytingar að
meta ágæti hagvaxtar með tilliti til
vaxtar og viðgangs farsælu lifi fjöl-
skyldunnar? Menn leggja nótt við dag
til að bjarga verðmætum úr sjó en
hvað er á sig leggjandi til að bjarga
mannlegum verðmætum?
Með fjölskylduvernd sem markmið
birtast ýmsir nýir fletir á því máli sem
hér er til umræðu, dagvistun barna.
Til dæmis þætti mér trúlegt að heils-
að sinna hefur horfið frá henni og er
nú í höndum hins opinbera. Skólinn
sér um uppfræðsluna, umönnun
þeirra sem minna mega sín, þar með
taldir aldraðir, er i forsjá ríkis og
sveitarfélaga, margbrotinn skemmt-
anaiðnaður styttir mönnum stundir og
siðast en ekki sizt, — og er þó margt
ótalið, uppeldi yngstu borgaranna,
þeirra sem skólinn nær ekki til, færist
með vaxandi hraða frá heimilinu og
fjölskyldunni til uppeldisstofnana af
ýmsum gerðum.
Auðvitað fer ekki hjá þvi að þessi
miklu umskipti hafa sett sín spor á
fjölskylduna. Hún er fyrir bragðið
mun veikari stofnun en fyrrum þegar
hún gegndi margþættu þjóðfélagslegu
hlutverki. Því má svo bæta við að
veikari staða fjölskyldunnar leiðir
óhjákvæmilega til veikari stöðu hjóna
bandsins sem hlýtur að skoðast kjarni
fjölskyldunnar. Til marks um þetta er
hin mikla aukning á tíðni hjóna-
skilnaða en hún hefur tvöfaldazt hér á
landi á sl. tuttugu og fimm árum.
Sumir telja þad til skerðingar á mannréttindum barnsins að njóta umönn-
unar foreldris eða foreldra. Greinarhöfúndur telur að það sé réttur
barnsins að búa við þau skilyrði í uppvextinum, sem eru heillavænlegust til
alhliða þroska þess og mikilvægast þeirra skilyrða sé það atlæti, sem
barnið nýtur i skjóli foreldra, eða foreldris.
13
"
hafnarverkamanna i Riga og um of-
sóknir á hendur þeim er tóku þátt i
þvi. Hann bjó einfaldlega til nöfn
hinna „ofsóttu”. í vestrænum blöðum
var mikið rætt um frétt þess efnis að
þorpið Iljinka i Vornezjhéraði hefði
verið „einangrað frá umheiminum i
þrjú ár”. íbúar lljinka voru furðu-
lostnir yfir þessari fregn.
Juri Orlov setti saman marga lista
yfir nöfn fólks sem var sagt ofsótt
vegna „skoðana” sinna. Á flestum
þeirra eru nöfn nokkurra manna sem
klifað hefur verið á á vesturlöndum i
mörg ár og Juri Orlov þekkir sjálfur af
fréttum vestrænna útvarpsstöðva.
Nýju nöfnin eru i reynd nöfn á mönn-
um sem sakfelldir hafa verið og settir í
fangelsi vegna ákæra sem ekkert varða
skoðanir þeirra. Meðal þeirra er
Volkov nokkur sem sakfelldur var
fyrir þjófnað. Rjabakov, sakfelldur
fyrir óspektir, Babitsj sem sakfelldur
var fyrir að stela skotvopnum og
Kovtunenko, sakfelldur fyrir mútur.
Á listum yfir nöfn gyðinga sem sagt
er að sé haldið nauðugum í Sovétríkj-
unum eru nöfn manna sem hafa flust
til ísrael fyrir löngu (Z.l. Sjamrai, A.
Je. Rom, D.A. Kofmanský o.s.frv.)
svo og manna sem aldrei hafa sótt um
vegabréfsáritun.
Til þess að gera þetta efni sitt sann-
ferðugra notaði Juri Orlov stórar
fyrirsagnir og villandi undirskriftir.
Skjöl hans voru kölluð „Moskvu
áskorunin”, „Áskorun sovéskra vis-
indamanna”, Bréf til vísindaakademía
í öðrum löndum, til samtaka lögfræð-
inga, geðlækna og blaðamanna," „Til
allra visindamanna heims” o.s.frv.
Vegna áhuga almennings á vestur-
löndum á Helsinkisamkomulaginu
samdi Juri Orlov skjöl um meint brot á
þessu samkomulagi i Sovétrikjunum
og sendi þau til sendiráða auðvalds-
ríkjanna í Moskvu og til erlendra
blaða.
í mai 1976 vöruðu sovésk yfírvöld
Orlov opinberlega við því að starfsemi
...........................■—"S
þessum skilningi verður ekki nægilega
vel staðið að þessum málum fyrr en
dagvistarrými eru orðin jafn mörg og
sætin sem skólinn hefur til umráða.
Þessi hugsunarháttur skýrir betur en
flest annað hversu litla tiltrú menn
bera til fjölskyldunnar og heimilisins.
Það er jafnvel talið til skerðingar á
mannréttindum barnsins að njóta um-
önnunar foreldris eða foreldra. Hið
rétta i þessu máli er að minni hyggju
að það er réttur barnsins að búa við
þau skilyrði i uppvextinum sem eru
heillavænlegust til alhliða þroska þess.
Engum efa er bundið að langmikil-
vægast á meðal þessara skilyrða er það
atlæti sem barnið nýtur i skjóli
foreldra, eða foreldris.
Lffríki
fjölskyldunnar
En varast ber öfgar. Ekki má skilja
orð mín svo að ég ætli að foreldrar
bregðist uppeldishlutverki sinu ef þeir
vista barn sitt á dagvistunarstofnun.
Margt foreldrið á nú vissulega engan
annan kost. Og dagvistunin er lika aila
jafnan góður kostur. Starfsfólk, bæði
sérmenntað og annað, leggur sig
fram við að koma til móts við þarfir
barnanna á ýmsum sviðum. Enn-
fremur læra börnin á góðri
dagvistunarstofnun ýmislegt sem þau
ella færu á mis við. Allt þetta skal
viðurkennt ogfleira mætti nefna. Ekki
ætla ég heldur að gerast boðberi þess
að við ættum, eða að tímabært sé, að
draga úr uppbyggingu þessara stofn-
ana. Hins vegar er mér engin launung
á því að ég tel fyllilega timabært að við
byrjum að hugleiða aðra valkosti sem
þróast mættu jafnhliða uppbyggingu
stofnananna. Einkum vil ég i lokin
undirstrika það sem áður var nefnt um
fjölskylduverndina. Það er nú í tízku
áð hafa mörg og fögur orð um
nátturuvernd og er sú umræða alls
góðs makleg. En svo ljóst sem
mönnum er nú að verða að ofbjóða
má lifriki náttúrunnar með van-
hugsuðum og óskynsamlegum
aðgerðum, þá ætti mönnum að vera
ekki síður Ijóst að lifriki fjölskyld-
unnar er einnig viðkvæmt lífkerfi sem
þarfnast umhyggju og hugsunar, fyrir-
hyggju og skipulagningar.
Kjallarinn
Bjöm Bjömsson
prófessor
dagsvistun mjög ungra barna á dag-
heimili, t.d. á dagvöggustofu, yrði ekki
talin farsæl lausn. Nær væri að verja
þeim fjármunum, og þeir eru miklir
sem varið er til að byggja og reka
slíkar stofnanir, til þess að gera ein-
stæðu foreldri kleift að annast barnið
sjálft á meðan það er á viðkvæmu
þroskaskeiði. Mér er ljóst að slik ráð-
stöfun krefst breyttra starfshátta á
vinnumarkaðnum, t.d. ■ sveigjanlegri
vinnutíma og sveigjanlegri afstöðu
þeirra sem hafa stjórn á atvinnurekstr-
inum. Svokölluð stytting vinnutíma
kemur einnig sterklega til greina, sem
er i raun engin stytting, heldur aðeins
tilfærsla á vinnukrafti frá framleiðslu
efnahagslegra verðmæta til eflingar
mannlegra verðmæta við umönnun
ungra barna. Þetta sjónarmið tekur
auðvitað til allra foreldra jafnt, ein-
stæðra sem þeirra er njóta samvista
hvors annars, karla jafnt sem kvenna.
Hvað er barninu
mikilvægast?
Þvi er stundum haldið fram að það
sé réttindamál barnsins, allra barna,
að vera vistað á dagvistarstofnun unz
skólinn tekur við því. Samkvæmt
hans væri fyrir löngu komin út fyrir
mörk löglegs réttar til málfrelsis, gagn-
rýni og upplýsingaskipta þar sem hann
færi með illviljaðan óhróður og fals-
anir sem hann yrði saksóttur fyrir ef
hann héldi uppteknum hætti.
Jurí Orlov hlustaði ekki á viðvar-
anirnar og jók ólöglega starfsemi sína
til þess að svara vaxandi eftirspurn
eftir tilbúningi hansá Vestu-löndum.
Jurí Orlov reyndi að gera viðskipta-
vinum sínum til geðs og ritaði um
meinta sovéska ógnun og birti yfirlýs-
ingar þar sem vestræn ríki voru hvött
til íhlutunar um innanríkismál Sovét-
rikjanna. Hann gerði þetta ekki aðei.is
að eigin frumkvæði heldur og vegna
þess að hann fékk beinan stuðning til
þesserlendis frá.
í ákærunni segir að við leit í ibúð
Juri Orlovs hafi fundist hans eigin
„uppskriftir” og ritlingar frá útvarps-
stöðinni „Frelsi” og samtökum á veg-
um Natós um sálfræðihernað ásamt
viðeigandi „leiðbeiningum".
Meðal vitna sem kvödd hafa verið
til vegna Moskvuréttarhaldanna eru
hafnarverkamenn frá Riga, íbúar i
þorpinu Iljinka, fyrrverandi samstarfs-
menn Orlovs, læknar og menn sem
dómfelldir hafa verið.
Við yfirheyrslur viðurkenndi Jurí
Orlov að hafa búið til sögur, gert afrit
og dreift ýmsum skjölum sem tilgreind
eru i ákæruskjalinu.