Dagblaðið - 12.02.1979, Síða 15

DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 12. FEBRÚAR 1979.
15
N
Ár barnsins:
Yfirlýsingar og efndirnar
Þá er ár barnsins runniö upp, ber
því að fagna. Vafalaust tekst málsmet-
andi framámönnum okkar marg-
hrjáða samfélags að finna upp á ein-
hverju sem minnir þá sjálfa á tilvist
þessa alltof hógværa þjóðfélagshóps.
Ekki dettur mér í hug að efast eitt
augnablik um það að þess verður leit-
að langt yfir skammt, enda ekki við
því að búast að augun sjái það sem
nefihu er næst.
Um hvað er svo maðurinn eiginlega
að tala? spyr lesandi minn ugglaust.
1 okkar alræmda jafnréttisþjóðfélagi
þar sem hlutleysi og stéttajöfnuður
ríður opinberum húsum og allir hafa
allan rétt til alls hverfur hin raunveru-
lega staða mannsins — réttarfarsleg,
menntunarleg og félagsleg — á bak
við vígorð stjórnmálaflokka og stagl
flokksmálgagna og annarra fjölmiðla.
Raunin er reyndar sú að burtséð frá
þvi að vera stéttskipt er þjóðfélag okk-
ar illilega lagskipt. Þar mynda börn
eitt lagið, unglingar annað, heilbrigt
fullorðið fólk þriðja, aldraðir og ör-
yrkjar fjórða og við bætast ýmsir
minnihlutahópar sem mynda skrautið
á kökuna. Það afl sem mestu ræður og
stjórnar reyndar öllu í þessu lagköku-
þjóðfélagi er svo reyndar þriðja lagið,
heilbrigða fullorðna fólkið sem situr á
Alþingi og í ríkisstjórn og ráðuneyt-
um, skipar stjórnir félaga, nefndir og
ráð, er í stjórnum sveitarfélaga o.s.frv.
Viðhorfin til stjórnunar þjóðfélagsins
mótast því óhjákvæmilega af þörfum
og áhugamálum heilbrigðs miðaldra
manns, — gjarna karlmanns, alþjóð
veit hlut kvenna í stjórn lands og
sveitarfélaga. Útkoman blasir við: Til
að reyna að bera eitthvað úr býtum
rísa „hagsmunahópar”, „minnihluta-
hópar", „þrýstihópar” o.s.frv. til ýmiss
konar aðgerða, mótmæla og kröfu-
gerða sem veröld hins heilbrigða, full-
orðna manns varðar ekkert um. Það
vantar bara einn hagsmunahóp í lest-
ina. Hóp, sem varla getur talist minni-
hlutahópur, en verður þó skiljanlega
seint þrýstihópur. Jú, það eru blessuð
börnin sem ég á við.
Þar sem ég hef sjálfur fengist við
kennslu og uppeldismál hlýtur mér að
vera hugleiknast það réttlæti sem
þjóðfélagið fremur á skólaskyldum
börnum, enda hefjast bein afskipti
hins opinbera af börnum fyrir alvöru
er þau komast á þann aldur. Við skul-
um nú huga dálítið að þvi hvernig það
hús er byggt sem kallast grunnskóli á
Islandi.
Stjórnarskrá lýðveldisins íslands
segir stuttaralega i 71. grein að þegar
foreldrarnir hafi ekki lengur ráð á að
mennta börnin sín taki almannafé við.
Til að sýna svo dálítið góðan vilja í
þessu máli og öðrum erum vér íslend-
ingar aðilar að Mannréttindasáttmála
Sameinuðu þjóðanna sem í 26. grein
fer fögrum orðum um rétt manns til
menntunar. Kórónan á sköpunar-
verkið er síðan blessuð grunnskólalög-
in okkar sem segja ýtarlega í 2. gr.
hvernig grunnskólinn á að gera fyrir-
myndarborgara úr hverju einasta
barni á islandi. Ekki þarf að minna á
það að auðvitað er allt þetta samþykkt
og blessað í bak og fyrir af heilbrigða
fullorðna hópnum, sem minnst var á
og þykir þetta allt svo mikið gott og
göfugt, enda naut sá ekki allrar þeirrar
menntunar sem lög bjóða börnum
hans uppá.
Við skulum áður en lengra er haldið
staldra ögn við tvo litla pésa sem mér
bárust í hendur rétt i þessu. Annar er
auglýsing fyrir alþjóðaár barnsins,
hinn er sá sem máli skiptir í þessu til-
viki: yfirlýsing Sameinuðu þjóðanna
um réttindi barnsins. Þar er m.a.
viðurkennd forsendan fyrir því sem ég
hef áður minnst á í þessu skrífi; að
vegna likamlegs og andlegs þroska-
leysis eru börnin háð forsjá fullorð-
inna og mynda því seint virkan þrýsti-
hóp. Þar stendur lika margt annað. 1
7. grein: „Barnið á rétt á að fá mennt-
un.” „Samfélagið og yfirvöldin skulu
leggja sig fram til þess að barnið fái
notið þessa ré'ttar síns.” 1 9. grein:
„Barnið skal verndað gegn hvers
Friðrik Guðni
Þórleifsson
paradís er glötuð. Fjölmenn byggðar-
lög úti á landi eru þjökuð af kennara-
skorti þó að höfðatala íslendinga með
réttindi til starfans ætti að nægja til
þess að skipa í hverja stöðu. Á meðan
mönnum, sem e.t.v. réttinda- og kunn-
áttulausir tyggja bóklegar greinar í
börnin sem vita síðan hvaða fljót
renna um Asiu en kunna hvorki að
draga línu né syngja tón. Kostnaður
við alla umframkennslu er of mikill
fyrir litið sveitarfélag, um sameiningu-
skólahverfa er svo varla að ræða
vegna hrepparígs og kostnaðar við
samgöngur, heimavistarskólar eru
hverfandi. Og þá hljótum við að spyrja
á grundvelli 9. greinar yfirlýsingar SÞ
um réttindi barnsins: Er nokkur eðlis-
munur á þvi að græða á barninu og
spara á baminu?
Það alvarlegasta í dæminu er þó að
skóli sem leggur nær einhliða stund á
bóklegar greinar, lætur verkmenntir,
listir og líkamsrækt sitja á hakanum
og er þar að auki styttri í árinu en þétt-
býlisskólinn sem kennir allt sam-
kvæmt námsskrá, skilar frá sér ein-
staklingum, sem hafa lakari þjálfun og
undirbúning og eru verr í stakk búnir
til framhaldsnáms en nemendur þétt-
býlisskólans. Það verða þvi forréttindi
kaupstaðanna i landinu að ala upp
^er 8'0,uð' -
konar aðgerðum, grimmd eða mis-
notkun. Það skal aldrei haft að féþúfu
I neinum skilningi.” í 10. grein:
„Barnið skal verndað fyrir hvers
konar vanrækslu sem kann að ýta
undir mismunun vegna kynþáttar,
trúarbragða eða annars.”
Gerum nú samanburð á lögum,
reglum og samþykktum, sem íslenska
lýðveldið hefur lagt blessun sína yfir,
og stöðu barnsins í þjóðfélaginu,
einkum gagnvart menntun. Kemur þá
umsvifalaust i ljós hvert leita skyldi að
viðfangsefni íslenskra stjórnvalda á
barnaári: Að gera allt sem þar fagurt
stendur að raunveruleika.
Hvaða bull, segir lesandi minn, það
erekkert að.
Látum okur nú sjá, sagði sá blindi.
Sjöunda grein yfirlýsingar SÞ um rétt-
indj barnsins að viðbættum mannrétt-
indayfirlýsingu, stjórnarskrá og
grunnskólalögum ættu að duga til þess
að hér væri paradís á jörðu í uppeldis-
málum. Hin gífurlega vanræksla al-
mennings og stjórnvalda á fram-
kvæmd þessara laga veldur því að sú
þéttbýlli stöðum tekst að halda uppi
sómasamlegri og oft lýtalausri kennslu
i verklegum greinum, íþróttum og list-
um, verða slíkar greinar víða algerlega
útundan I litlum dreifbýlisskólum.
Helsta úrlausnin er að fá laghent fólk I
sveitinni til að kenna tökin á hamri og
nál og láta kirkjuorganistann spila
undir söng einu sinni í viku. íþróttir
verða svo nær útundan. Það hræmu-
legasta er að ástandið er oftast nær að
kenna þeim sem halda um stjómvöl-
inn heima í sveitinni. Þó svo að ein-
hverjir væru nú tiltækir til að uppfylla
þörfina eru skólarnir iðulega svo litlir
að kennslukvótinn er ekki nema
handa einum, i mesta lagi tveimur.
menntafólk sem svo atvinnu- og
menntunaraðstöðu vegna sest að í
þéttbýli. Það stefnir því að þvi að
dreifbýlið verði eins konar menningar-
hjálenda þar sem menntunar- og jafn-
vel greindarstuðull fer sílækkandi. Og
þar komum við einmitt að 10. grein
yfirlýsingar SÞ um réttindi barnsins:
Vanræksla á sviði uppeldis og mennt-
unar ýtir undir mismunun vegna bú-
setu.
Það dirfist vist enginn að mótmæla
því að við búum í tæknivæddu þjóð-
félagi sem er í sífelldri þróun. Sam-
félagshættir eru á margan hátt aðrir
en þeir voru fyrir 20 árum, að ég nú
ekki tali um fyrir 40 árum. Við, sem
erum komin til vits og ára, verðum að
gera okkur það ljóst að það er tilgangs-
laust að miða menntun barna okkar
við þá tíma sem ólu okkur upp, gagns-
litið að horfa á nútíðina því að þjóð-
félag okkar er úrelt þegar börnin okkar
eru vaxin úr grasi. Við hljótum að ala
stjórnendur framtíðarinnar upp til
þess að takast á við vandamál fram-
tíðarinnar, hvort sem það verður verð-
bólga eða einhver önnur bólga sem þá
ríður húsum. Og án þess að hvert ein-
asta barn og unglingur á landinu sitji
þar við sama borð er þetta allt mark-
laust og út i bláinn. Ár barnsins verður
ekkert annað en glamuryrði og loft-
bóla ef framkvæmendur þess gera sér
þetta ekki Ijóst.
Nú er það staðreynd að öll stjórn-
völd eru íhaldssöm i sjálfu sér, mis-
jafnlega þó. Hægri stjórnir — ég tala
nú ekki um fasistastjómir og einræðis-
stjórnir svokallaðra kommúnistaríkja
— sjá sér tiðum hag í því að halda
menntun og upplýsingu almennings
niðri i ákveðnu marki til að auðvelda
sér stjórnina og tryggja sér öruggan
sess. Búast mætti við því að vinstri
stjórnir væru skárri, þeim væri akkur i
þvi að veita betri menntun og meiri al-
menningsfræðslu en hinar hægri í
nafni velsældar og framfara. Því
bregður mönnum illa í brún þegar
sparnaðaráætlun rikisstjórnarinnar
gerir ráð fyrir svo og svo miklum
niðurskurði til menntamála og hátt-
virtur fjármálaráðherra lýsir þvi yfir á
beinni línu í útvarpi að það ætti að
stytta skólaskylduna. Það hefur aldrei
verið talin karlmennska að hrekkja
börn og aumingja. Þvert á móti er það
sómi hvers þjóðfélags að búa vel að
börnum sinum og reyndar það sem ég
meinti í upphafi að væri nefinu næst:
Að spara í engu til þess að öll stóru
fallegu orðin úr lögunum, skránum og
yfirlýsingunum verði að raunveru-
leika. Verði svo gert hefur ár islenska
barnsins nálgast tilgang sinn.
Þó að ég hafi í þessu skrifi rætt um
ástandið á grunnskólastiginu má ekki
gleyma forskólastigi og þætti heimila,
dagvistunarstofnana og fjölmiðla í
uppeldinu. Ég læt aðra um að taka það
til meðferðar. En umræðan ein er ekki
næg til þess að börnin okkar hugsi
hlýtt til okkar um næstu áramót.
Meira skal til.
Káratanga28.jan. 1979,
Friðrik Guðni Þórleifsson
Breið snjódekk
Eigum fyrirliggjandi G 60 x 14, verð 26.400,
ásamt fleiri stærðum, allar á mjög hagstæðu’
verði.
Gúmmívinnustofan
Skipho/ti 35 — Sími31055.
Hof Ingólfsstræti
Nýkomið
mikið úrval af nýjum hannyrða-
vörum.
Hof, Ingólfsstræti 1A
Skóverzlun Póstsendum Kirkjustræti 8
Þorðar PGturssonar víð Austurvoii — stmí 14181