Dagblaðið - 13.06.1979, Síða 11

DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 13. JÚNÍ1979
Leita af komenda
skákmeistaranna
Sovétríkin:
hinum almennu fræðslu- og íþrótta-
samtökum.
í nálega hverjum skákklúbbi er
starfandi bamadeild. T.d. eru 1000
börn i sérstökum skákskóla sem
starfræktur er af Odessa skákklúbbn-
um. í þessum skóla þarf að greiða
skólagjöld þar sem Odessa-klúbbur-
inn er sjálfstjórnarfyrirtæki. En
nemendurnir greiða aðeins táknrænt
gjald, nokkrar rúblur á ári, þar sem
verklýðssamtökin við þau fyrirtæki
og stofnanir sem foreldrar barnanna
starfa hjá sjá um að greiða megin-
hluta kostnaðarins.
Þeir sem ljúka námi við skákdeildir
ungherjahalla eða íþróttaskóla geta
stundað sjálfstætt nám eða gengið í
skákdeildir íþróttafélaga. Mikið af
skákbókum og tímaritum er gefið út
og fjölmörg mót skipulögð í Sovét-
ríkjunum en efnilegir, ungir skák-
menn fá sérstaka aðstoð frá fremstu
stórmeisturum og þjálfurum
landsins.
Um 20 ungir skákmenn frá ýmsum
borgum á aldrinum 11 — 18 ára, þar á
meðal 5 stúlkur, stunda nám við
bréfaskákskólann í Moskvu sem
lýtur stjórn stórmeistarans Mikjail
Botvinnik. Var hann stofnaður af
iþrótt'afélaginu Trud fyrir 14 árum.
Nýir drengir og stúlkur, sem vekja
athygli heimsmeistarans fyrrverandi
á hinum ýmsu skákmótum barna, eru
ætíð tekin inn í skólann. Meðal
þeirra sem hafa stundað nám í
skólanum eru núverandi heims-
meistari í skák, Anatolí Karpov, stór-
meistararnir Juri Balasjov, Jurí
Razuvajev og Jelena Akjmilovskaja.
Og meðal nemenda skólans nú er
Garik Kasparov.
Botvinnik sendir nemendum sínum
reglulega þjálfunaráætlun sem hann
semur sérstaklega fyrir hvern
einstakling en síðan safnast þeir
saman til 10 daga æfinga þrisvar á
hverju skólaári. Á sumrin koma þeir
saman i ungherjabúðunum Orljonok
og á veturna í vel búinni íþrótta-
miðstöð í grennd við Moskvu þar sem
börnin geta einnig hvílst og safnað
þrótd. Félagið Trud greiðir öll
útgjöld sem þessu eru samfara.
Á þessum fundum kryfja hinir
ungu skákmenn dl mergjar síðustu
skákir sínar til þess að finna sínar
sterku og veiku hliðar. Auk beinnar
skákfræðslu fá hinir ungu skákmenn
hugmyndir um ýmsar aðferðir og
leiðir til þjálfunar. I lok hver,- ná í-
skeiðs fá nemendurnir heimaverk-
efni.
Annar skóli í líkingu við skóla
Botvinniks tók til starfa í ársbyrjun
1978 á vegum Spartak-íþróttafélags-
ins undir stjórn annars fyrrverandi
heimsmeistara, Tigran Petrosjans.
Megindlgangur keppninnar Hvíti
hrókurinn er að fá eins mikinn fjölda
skólabarna og unnt er til þess að
stunda skáknám. En skipuleggjendur
hennar hafa einnig í huga eftirkom-
endur núverandi stórmeistara og
meistara. Hæfileikaríkir ungir skák-
menn hafa komið í ljós í keppninni
og þeim eru búin hin bestu skilyrði til
þess að stunda íþróttina og til
skapandi þroska.
Reyndir þjálfarar og kunnir
meistarar starfa með hinum ungu
skákmönnum og þessa starfsemi er
að fínna í nálega öllum sovéskum
borgum. Þarna sækja nemendurnir
fræðilega fyrirlestra og taka þátt i
ýmsum flokkunarmótum og keppni
við lið frá öðrum borgum. Ungir
skákmenn hafa mjög gaman af
Komsomolskaja Pravda-módnu sem
er keppni milli sveita frá hinum ýmsu
ungherjahöllum í landinu. í loka-
keppninni stjórnar stórmeistari
hverju liði, fyrrverandi þjálfari við-
komandi ungherjahallar, sem tekur
þátt i fjöltefli gegn öllum liðunum
nema sínu eigin liði. Ekki alls fyrir
löngu tók Garik Kasparov, sem í dag
er einhver sterkasti ungra sovéskra
stórmeistara, þátt í slíku móti þar
sem hann tefldi fyrir hönd ungherja-
hallarinnar í Bakú.
Um það bil 6000 sovéskir íþrótta-
skólar barna starfrækja skákdeildir.
T.d. stunda yfir 300 börn nám í skák-
deild skóla nr. 2 í Perlovskíumdæmi í
Moskvu, sem tók til starfa í október
1975, og fastir kennarar eru sex. Um
48 skákhópar undir leiðsögn 20 fastra
þjálfara starfa innan skákdeildar sem
komið var á fót í hinni fornu borg
Samarkand í Uzbekistan fyrir einu
ári. Slikir skólar eru kostaðir af
„Aðeins" við
bændur að fást
Húsvíkingar kaupa heita vatnið
nánast ,,á hlaðvarpanúm” hjá sér (20
km frá Húsavík) fyrir þetta verð af
eiganda jarðhitans sem að stórum
hluta er fjármálalega og félagslega
öflugur aðili í um 100 km fjarlægð.
Hitaveita Akraness og Borgarfjarðar
ætlar sér hins vegar að taka heita
vatnið í fjarlægu hreppsfélagi fyrir
ársgreiðslur sem eru brot af endur-
gjaldi Húsvíkinga og HAB ætlar sér
að fá fullan eignarrétt að jarðhitan-
um jafnframt án nokkurrar auka-
greiðslu. HAB á hér „aðeins” við
bændur en Húsvíkingar við félags-
lega öflugan aðila.
Deildartungumálið er „skóla-
dæmi” um hvernig mismunun og
misrétti verður til milli sveitarfélaga,
allt eftir því hvernig þau beita þing-
mönnum, flokksvélum og ríkisvaldi
fyrir vagn sinn.
Auðvitað liggur nú beint við að
bæjarstjóm Húsavíkur fái rikisvald
og þingmenn kjördæmis til að fylgja
fordæminu að vestan og fái eignar-
nám á hveraorku sinni hugsanlega
fyrir brot af því sem nú er greitt fyrir
heitt vatn án þess að jarðhitinn fylgi
með. Eða hví skyldu þeir ekki eiga
siðferðilegan rétt á því að eignast
hver á „hlaðvarpanum” ef Akumes-
ingar eiga siðferðilegan rétt á að
eignast hver í 40—50 km fjarlægð?
Hvað er sannvirði?
Hvað er sannvirði eða raunvirði
Deildartunguhvers? Þegar eigi.ir era
metnar til peningaverðs við eignar-
nám skal leggja markaðsverð til
grundvallar, þ.e. gangverð í kaupum
og sölum eða endurkaupsverð.
Deildartunguhver verður ekki
keyptur annars staðar á markaði, ef
tekinn verður með valdi. Auðvelt er
þó að verðleggja hann, af því að
hann er jafngildi oliulindar, og olían
hefur heimsmarkaðsverð. Það var
því rökrétt þegar verð á heitu vatni til
Húsavíkur var verðlagt með hliðsjón
af verði á gasolíu.
Á hinn bóginn á sannvirði Deildar-
tunguhvers naumast að ráðast af því
hversu sá er langt í burtu sem kaupa
vill. Ef svo væri ætti vatn úr hvernum
að verða ódýrara ef Reykvíkingar
keyptu þaðen t.d. Akurnesingar.
Valdníðsla?
Ákvæði stjórnarskrár um eignar-
nám hafa að forsendu að taka megi
eign með valdi ef eigandinn vill ekki
láta hana af hendi fyrir markaðsverð,
þ.e. sannvirði eða raunvirði, en það
er einmitt verðið sem greiða skal fyrir
eignarnumda eign — „fullt verð” —
eins og það er orðað í stjórnar-
skránni.
Ef Húsvíkingar greiða sannvirði
(fullt verð) fyrir sitt heita vatn er ljóst
að Hitaveita Akraness og Borgar-
fjarðar ætlar sér að fá heitt vatn úr
Deildartunguhver fyrir brot af sann-
virði og að samþykkt Alþingis á
eignarnámslögunum er misnotkun á
þeirri heimild til eignarnáms sem felst
í 67. gr. hennar. Ef hins vegar eitt-
hvert vit hefur verið í tilboðiHAB og
eignarnámslögum Alþingis þá hljóta
Húsvíkingar að kaupa heitt vatn sitt á
uppsprengdu verði. Nú er samt ljóst
að Húsvíkingar hafa stórfelldan hag
af hitaveitunni svo að varla getur það
verið.
Þrautalending
eða fall milli
tveggja stóla?
Auðvitað eiga lögin um eignarnám
á Deildartunguhver að verða þægileg
þrautalending manna sem ekki vilja
borga nema lítið brot af sannvirði
fyrir gifurleg verðmæti, en þegar allt
kemur til alls er hugsanlegt að þessi
lending verði fall milli tveggja stóla.
Kjallarinn
Sigurður Gizurarson
Eignamámslögin virðast hafa átt
að verða keyri á gagnaðila við samn-
ingsborð. Væntanlegir kaupendur
heita vatnsins lýsa yfir: „Samningum
um Deildartunguhver verður haldið
áfram.”
Allt eins getur þó svo farið að
keyrið snúist í höndum þeirra, sem á
því halda, því að hverinn kann —
samkvæmt lögformlegu mati til pen-
ingaverðs — að verða miklu dýrari
tekinn með valdi en keyptur á frjáls-
ummarkaði.
íbúum Reykholts-
hrepps líkar illa
Greinilegt er að íbúum Reykholts-
„Hitt ber vott um heldur ógeöfellt
„apartheid-hugarfar” fólks í þéttbýlinu
þegar viökvæöi þess er, sé um eignir í þéttbýli
að ræða, að eignarrétturinn sé friðhelgur, en
snúist málið um eignir bænda þá sé viðkvæðið
„þjóðin á” ”
hrepps líkar stórilla hvernig að jtess-
um málum er staðið. Andrés Jóns-
son, bóndi í Deildartungu II, hefur
þetta m.a. að segja: ,,Mér finnst ekki
ná nokkurri átt að ríkisvaldið geti
tekið einhverja stærstu eign í þessu
sveitarfélagi og fengið hana í hendur
annarra sveitarfélaga til frambúðar.”
.... „Hræddur er ég um að eitt-
hvað yrði sagt ef til dæmis höfnin á
Akranesi væri tekin úr eigu þess
sveitarfélags og hún afhent öðrum til
eignar. Og svo tala menn um jafn-
vægi í byggðlandsins.”
Á undirskriftarskjali hafa um 90%
hreppsbúa, 18 ára og eldri, mótmælt
eignarnámshugmyndinni harðlega
eftir að frumvarp um eignarnám var
lagt fram á Alþingi.
Deildartunguhver verður ávallt um
ókomna framtíð í Reykholtshreppi.
Sá tími getur brátt komið að íbúar
hreppsins hafi fulla þörf fyrir hverinn
til ræktunar og/eða iðnaðar — og
jafnframt að meira en nóg heitt vatn
finnist innan fárra ára í nánd við
Akranes. Eiga þá íbúar Reykholts-
hrepps að kaupa heita vatnið af
Akurnesingum fyrir það verð sem
þeir setja upp eða fá þeir strax þing-
mann eða ráðherra til að leggja fram
eignarnámslög?
Stjórnarskrár-
hemillinn
Alþingi hefur vald til að ákveða
hvað sé „almannaþörf” í merkingu
67. gr. stjórnarskrárinnar sem veiti
heimild til að taka eign með valdi
fyrir „fullt verð”. AUt að einu má þó
bera undir dómstóla hvort lög um
eignarnám á Deildartunguhver stand-
ist gagnvart stjórnarskránni. Dóm-
stólar hafa þannig vald tU að skera úr
um hvers „almannaþörf” krefst, eins
og hún er skUgreind í lögum — hvað
hún gerir nauðsynlegt að ganga langt
í að skerða eignarrétt einstaklinga.
Eigendur Deildartunguhvers geta því
borið undir dómstóla kröfu um að
aðeins skuli þau hveraréttindi tekin
leigunámi sem HAB þarfnast, eða
eignarnámi það heitt vatn sem HAB
þarfnast, og því ekki miklu meira;
það er allur Deildartunguhver með
öllu hans afii og landspildu í kring.
Þar er HAB vissulegast að seilast til
eignar á miklu meiru en hitaveitan
hefur þörf fyrir.
Apartheid
Eignarnámslögin á Deildartungu-
hver eru Alþingi og alþingismönnum
vafasamur vitnisburður, af því að
stjórnarskráin gerir aðeins ráð fyrir
slíkri lagasetningu þegar eigandi vill
ekki selja eign sína fyrir „fullt verð”.
Deginum ljósara má þó vera að eig-
endur hafa verið reiðubúnir til að láta
hana fyrir langt fyrir neðan hálfvirði.
Á meðan stjórnarskráin er í gildi
ber alþingismönnum að halda
ákvæði hennarí heiðri og kemur þar í
einn stað niður hvort gera má þá
ábyrga fyrir valdníðslu eða ekki.
Hitt er allt annað mál að eignar-
rétturinn sem slíkur hefur oft og ein-
att í för með sér mismunun og rang-
læti, eins og eignir þeirra sem erfa
þær eða vinna í happdrætti bera með
sér. En það er á svo ótal mörgum
öðrum sviðum sem ójöfnuður er milli
manna og allir geta lifað í von um að
verða lukkunnar pamfilar, sem
einnig er mikils virði.
Hitt ber vott um heldur ógeðfellt
„apartheid-hugarfar” fólks í þéttbýl-
inu þegar viðkvæði þess er, sé um
eignir í þéttbýli að ræða, að eignar-
rétturinn sé friðhelgur, en snúist
málið um eignir bænda þá sé við-
kvæðið „þjóðin á”.
Það eru ekki bara bændur sern
ekki hafa alltaf „unnið” fyrir eign-
um sinum heldur á það við um villur,
skip og alls kyns fyrirtæki í þéttbýl-
inu sem eigendur hafa fengið á silfur-
bakka arfs, verðbólgugróða eða á
annan hátt.
Það er heldur nöturlegt að sjá
þingmann frjálshyggjuflokks í endur-
fæðingu fremstan i flokki eignar-
námsmanna á Alþingi. Virða ber hins
vegar drengilega afstöðu Einars
Ágústssonar, Alberts Guðmunds-
sonar, Ólafs G. Einarssonar, Ingvars
Gíslasonar og Gunnars Thoroddsen í
þessu máli.
Sigurður Gizurarson
sýslumaður.