Dagblaðið - 23.07.1979, Blaðsíða 11
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 23. JÚLÍ 1979.
Edward Kennedy öldungadeildar-
þingmaður.
þegar hann vildi styðja Carter forseta
til endurkjörs. Ekki eru þó allir sann-
færðir um að þar fylgi hugur algjör-
lega máli hjá Kennedy og eru ráðgjaf-
ar Carters sagðir þar í hópi og jafn-
framt Carter sjálfur. Morðin á
bræðrum Edwards Kennedys, þeim
John Fitzgerald fyrrum Bandaríkja-
forseta og Robert fyrrum dómsmála-
ráðherra og öldungadeildarþing-
manni, eru öllum þeim sem ræða um
hugsaniegt forsetaframboð hans í
fersku minni. Talið er víst að ef hann
leggi til framboðs verði einhver geð-
veikisjúklingur eða glæpamaður til
að ákveða af einhverjum ástæðum að
ryðja honum úr vegi.
Víst er að þetta mun Kennedy gera
sér ljóst og spyrja má hvort slík vissa
sé leggjandi á einn mann þegar
áður en hann leggur til baráttu um
forsetaembættið. Hin stóra Kennedy-
fjölskylda, sem þegar hefur misst tvo
foringja sína fyrir morðingjahendi,
getur haft áhrif þar á og þar sem sam-
staða innan fjölskyldunnar er mjög
mikil, ekki sizt þegar einhver
meðlima hennar stendur í kosninga-
baráttu, er ljóst að afstaða fólks
innan hennar mun hafa mikil áhrif á
ákvörðun Edwards Kennedys.
Ef svo færi aftur á móti að hann
biði sig fram, fyrst í forkosningum og
eftir sigur þar í hinum raunverulegu
forsetakosningum, þá verður hann
að snúa sér beint að því máli, sem að
líkindum yrði helzti þröskuldur hans
á veginum i Hvíta húsið.
Það er slysið við Chappaquiddick-
eyju, en það varð hinn 19. júlí árið
1969, eða fyrir réttum tíu árum.
í viðtali um slysið — því fyrsta sem
Kennedy hefur gefið opinberlega
milljónir króna. Ég hef kannað að
Londonlamb, keypt á 2.300 kr.
kílóið, kemur hagstæöara út.
Skammturinn kostaði þá á bilinu 5-
600 kr., sem er öllu lægra verð en
frá Grimsby, auk þess sem viðskiptin
gætu örvað íslenzka matvælafram-
leiðslu hjá ýmsum aðilum.
Áhaldarýrnun,
dýr gjaldaliður
Máli mínu til stuðnings vil ég
benda á að SAS byrgði sig upp af
matvælum i heimastöð, fram og ttl
baka, á þrengingartímum sínum.
Flugleiðir ættu að geta þetta auðveld-
iega á leiðunum Keflavík, Glasgow,
Kaupmannahöfn, London. Einnig
væri þetta hægt á leiðinni Keflavík,
Ósló, Stokkhólmur. Ekki þarf að
renna blint í sjóinn í slíkum efnum.
Mikil reynsla er komin á þennan þátt
starfseminnar í flugeldhúsinu, í sam-
bandi við allt sólarlandaflugið svo og
Parísar, Grikklands og Þýzkalands-
flugið. Einnig ætti þá áhaldarýrnunin
að minnka til muna, sé þessi ieið far-
in, en sá gjaldaliður hefur verið hár,
eins og ráðamenn fyrirtækisins vita.
En svo að aftur sé vikið að inn-
lendu hráefni, eins og t.d. lamba-
skinku, sem framleidd yrði þá í
svikpuðu formi og svínaskinka, þá er
þörfin 30 tonn á ári, miðað við sama
farþegafjölda og í fyrra á flestum
flugleiðum, sem er samtals 213.060
(tvöfaldur matur). Ótalin eru svo
leiguflugin 29.593 farþegar, Græn-
landsflugið hjá SAS, með þrefalda
afgreiðslu hverju sinni og Royal Air-
force með samtals 100 viðkomur, frá
í maí til nóv., 130 farþegar hverju
sinni.
Flugeldhúsið
efst á blaði
Skoðun mín er sú að ef farnar yrðu
síðustu fimm ár — viðurkenndi hann
að hegðan hans eftir slysið hefði
verið óábyrg og órökrétt. í viðtalinu
hugleiddi Edward Kennedy þá spurn-
ingu opinskátt, eins og svo margir
hafa gert á undan honum, hvort
dauðsfall Mary Jo Kopechne, þáver-
andi aðstoðarmanns við kosninga-
vinnu hans, hafi gert út af við þær
vonir sem hann kynni að hafa um að
verða forseti Bandaríkjanna.
Kennedy sagðist ekki telja að sá
verknaður hans, að aka bifreið sinni
út af brú þannig að hún lenti í
vatninu og síðan að láta undir höfuð
leggjast að tilkynna um slysið og að
Mary Jo væri í bifreiðinni niðri i
vatninu, sýndi hvernig hann gæti
brugðizt við vandamálum i stóli
forseta Bandaríkjanna.
Þannig yrði afstaða hans ekki ef til
kæmi. Hann sagði að á sautján ára
þingferli sínum i öldungadeildinni í
Washington hefði hann þurft að taka
afstöðu til mjög margs varðandi
styrjaldarmál og friðarmálefni.
Eftir slysið við Chappaquiddick
hefði hann ekki fundið merki þess að
hann ætti í neinum erfiðleikum
fremur en áður að taka afstöðu til
þeirra. Þetta er sem sagt það sem
Edward Kennedy hefur að segja um
margumrætt slys og þær afleiðingar
sem það gæti haft fyrir hann i fram-
tíðinni.
Afstaða hins almenna kjósanda til
málsins er aftur á móti ekki ljós og
kemur ekki að fullu fram í dagsljósið
fyrr en svo kynni að fara að Kennedy
ákvæði að gefa kost á sér í embætti
Bandaríkjaforseta. Ef svo verður er
vist að andstæöingar hans munu ekki
hlífa honum og slysið við Chappa-
quiddickeyju verður ekki látið liggja 1
þagnargildi.
Mary Jo Kopechne, fyrrum ritari I
kosningabaráttu Edwards Kennedys.
Kjallarinn
þær leiðir sem bent er á hér að
framan, þá mætti spara talsverðar
upphæðir í rekstrinum án þess að
minnka matargæðin og þjónustuna
við farþega. Reyndar má segja að
flugeldhúsið á Keflavíkurflugvelli sé
leifar gamalla tima og full þörf á
endurbótum fyrir löngu. í leiðinni
má geta þess að þegar kannað var í
Hafnarhreppi, fyrir nokkru, hvað
helzt væri til úrbóta til atvinnuaukn-
ingar fyrir íbúana, þá var flugeldhús
þarefstáblaði.
Því miður þá hygg ég að afturhalds-
semi hafi ráðið ferðinni um of í sam-
bandi við matvælamál Flugleiða.
Hugarfarsbreyting i þeim efnum er
því nauðsynleg hjá stjórnendum. Ég
höfða iíka til eigenda og biö forráða-
menn fyrirtækisins að gefa tillögum
mínum gaum, því öllu betra er að rifa
seglin á þrengingartímum en að fella
þau.
Úlfar Eysteinsson,
starfsmaður
Flugleiða.
lifskjör og lýð-
ræði daglegs lífs
Kjaramál og
stjórnmál
Kjarabarátta og kjarabætur —
eða með einu orði kjaramál — eru
ekki glögglega skilgreind hugtök Þó
má ætla, að í huga flestra veki þau
hugrenningatengsl við ákvarðanir um
laun, vinnutíma, orlof, og önnur
starfskjör, svo sem aðbúnað og
öryggi á vinnustað; ennfremur við
eftirlaun, tryggingar og annað af því
tagi. En þetta skýrir þó ekki málið að
fullu, því að með gildum rökum má
halda fram, að flest þau mál, er lúta
að skipulagi og starfrækslu
þjóðfélagsins — hafi með einhverjum
hætti áhrif á lífskjör manna.
Í vinnulöggjöfinni eru fyrirmæli
um þær aðferðir, sem beita á við
lausn á ágreiningi um kjaramál og
þar meðal annars heimilað að beita
þvingunaraðgerðum eins og verk-.
föllum og verkbönnum. í stjóm-
skipunarlögum og þeirri löggjöf, sem
henni em tU fylUngar er hins vegar
mælt fyrir um þær aðferðir, sem
viðhafa á við lausn á stjómmáiaá-
greiningi. — Nú eru aðferðir við að
leysa kjaramál og stjómmál ólíkar og
þvi er nauðsynlegt að skilja þar á
miUi.
Miðað við það, sem hér hefur
verið sagt, sýnist næst liggja að telja
kjaramál þau, er kaila má gmnd-
vajlarhagsmunamál launþega, svo
sem lágmarkslaun, hvUdartíma,
öryggi við starf o.s.frv., eða með
öðrum orðum þau mál, sem ætla má,
að allur þorri þeirra geti sameinazt
um. Þessi staðreynd ein réttlætir, að
verkföU njóti vemdar og
viðurkenningar laga. Atvinnu-
rekendum em svo veitt hliðstæð
úrræði á móti til að verja grund-
vallarhagsmuni atvinnurekstrarins.
Um stjómmáUn stendur hins veg-
ar margþættur ágreiningur, jafnt
miUi iaunþega sem annarra. Á þeim
vettvangi eiga þvingunaraðferðir
vinnumarkaðaríns ekki við, heldur
verður þar að útkljá ágreining eftir
þeim meginreglum, sem lýðræðis-
skipan hlýtur að hvUa á. Þessar
reglur em í stjómskipunarlögum og
annarrí löggjöf þeim til fyUingar.
í velferðarríkjum Vesturlanda
hefur að mestu leyti tekizt að full-
nægja grundvallarþörfum manna og
skapa nokkum veginn viðunandi
efnahagslegt öryggi. Hin eiginlegu
kjaramál hafa því smám saman
nálgazt svo stjórnmálin, að æ
örðugra hefur reynzt að skilja á milU
Raunin hefur því orðið sú, að stjóm-
málaágreiningur hefur iðulega verið
leystur með þvingunaraðferðum
vinnumarkaðarins — andstætt öUum
meginreglum lýðræðis.
Krónurnar ekkert
aðalatriði
Lengi framan af var þungamiðja
kjarabaráttunnar bundin við hækkun
launa í krónum. Eftir því sem kjara-
mál og stjómmál hafa meir tekið að
falla í einn farveg, hafa forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar horfið frá
slíkum kröfum og æ oftar lýst yfir,
aö krónufjöldinn sé ekkert aðalat-
riði: ýmsar stjómmálaaðgerðir verði
metnar tU jafns við beina launa-
hækkun. Þess vegna hafa önnur
kjaraatriði tengzt samningum.
Þannig gerðist það, að
Alþýðusamband íslands samþykkti,
að samningarnir frá 22. júní 1977
yrðu skertir, sbr. bráðabirgöalög um
kjaramál nr. 96/1978 (sjá einnig lög
nr. 121/1978) gegn ýmsum félags-
legum umbótum, sem óljós fyrirheit
voru gefin um i lögum nr. 103/1978.
í greinargerð með síðastnefndu
lögunum var tekið fram, að í samráði
við aðUja vinnumarkaðarins yrði
hraðað aðgerðum og undirbúningi
löggjafar meðal annars um eftirtald-
ar félagslegar umbætur: öryggismál
og hoUustuhætti á vinnustöðum, hús-
næðismál, leigjendavemd, málefni
lífeyrissjóða og eftirlaun aldraðra,
fæðingarorlof, fræðslumál samtaka
launafólks, dagvistunarheimili,
veikinda- og slysabætur og
uppsagnarákvæði launafólks, for-
faUaþjónusta í landbúnaöi, ávöxtun
orlofsfjár og sérstök réttindamál
opinberra starfsmanna.
SigurðurLíndal
Kjallarinn
Hvað felur þetta í sér? Verkalýðs-
forystanafsalar launahækkunum sem
samið hefur verið um, gegn framan-
greindum umbótum. Félagslegar
umbætur geta falið í sér bætt lífs-
•kjör, en þær kjarabætur koma þó
harla misjafnlega niður. Það hlýtur
að fela í sér, að ýmsir hópar sitji eftir
sem áður við skert kjör. Og verka-
lýðsforystan — sem i reynd er fá-
mennisstjórn — ákveður fyrir um-
bjóðendur sína, við hvaða félagslegu
umbótum þeir skuU taka. Með því
eru þeir sviptir ákvörðunarrétti og
það felur einnig í sér kjaraskerðingu.
Og hér er að fleiru að hyggja.
Á kjaramálaráðstefnu
Alþýðusambands íslands 24.-25.
febrúar 1977 komu fram þau sjónar-
mið, að veruleg grunnkaupshækkun
næðist ekki fram, nema gerðar yrðu
„nauðsynlegar hliðarráðstafanir.” í
þessum ráðstöfunum fólst meðal
annars, að tryggt yrði að eftirspurn
almennings beindist að innlendri
framleiðslu og í því skyni væri sjálf-
sagt til að treysta gjaldeyrisstöðuna
og hindra umframinnflutning, að
setja um eins árs skeið sérstakar
hömlur á innflutning vörutegunda,
sem annað tveggja teldust ekki brýnt
nauðsynlegar eða mætti framleiða
innanlands á hagstæðara eða jafn
hagstæðu verði og því, sem er á
hliðstæðum innlendum varningi.
Hækkun launa í krónum er því
aðeins kjarabót, að einhver þau
gæði, sem menn sækjast eftir, fáist
fyrir krónumar. Með því að
skammta launþegum lífsgæðin er
verkalýðsforystan að skerða kjör
beirra.
Og þessi viðleitni verkalýðs-
forystunnar til að ráðskast með fé
umbjóðenda sinna er svo sem ekki
nýtilkomin. Hluti launa gengur eins
og kunnugt er til lífeyrissjóða og at-
vinnuleysistryggingasjóðs. Þar sitja
verkalýðsforingjar eins og banka-
stjórar og skammta meðal annars
launþegum fé til húsbygginga. Hluti
launa rennur til orlofsheimilasjóðs,
en forkólfar verkalýðshreyfing-
arinnar úthluta mönnum síðan
aðstöðu til að njóta orlofs síns. Hér
er tekinn hluti launa — að vísu til
æskilegra markmiða að minnsta
kosti eins og málum er nú háttað í
þjóðfélaginu — en þess um leið gætt,
að forystumenn verkalýðshreyfing-
arinnar fái tækifæri tíl að minna
launþega á, að þeir séu til.
Þetta er afleiðing þess, aö verka-
lýðsforysta, sem trúir á sterka
miðstýringu er farin að taka
ákvarðanir í stjómmálum. Hún
seilist til æ meiri afskiptasemi og
ihlutunar, og takmarkar um leið
frelsi launþega til að lifa lífi sínu og
njóta bættra lífskjara óáreittir. Vax-
andi vald í stjórnmálum — án
ábyrgðar að sama skapi — hefur
leitt til þess, að verkalýðsforystan
litur á sig sem herra launafólks, og
eigendur samtaka þess — en
afleiðingin er ofstjórn, sem felur í sér
lífskjaraskerðingu.
Lýðrœði dag-
legs lífs
Margir hafa trú á því, að þessa
agnúa miðstýringarinnar megi sniða
af með því að auka lýðræði innan
launþegasamtakanna, gera hina
óbreyttu félagsmenn virkari þátt-
takendur í ákvörðunum en verið
hefur. Raunin er þó oftast sú, þegar
til framkvæmda kemur, að viðleitnin
staðnæmist við óljósar hugmyndir og
fálmkenndar tilraunir.
Ástæöan fyrir því er oftrú þessara
umbótamanna á formlegunt ákvörð-
unum. Menn stýra ekki daglegu lífi
sínu á fundum og menn kjósa ekki
fulltrúa tíl þess að ráða yfir
athöfnum sínum frá degi til dags eða
skammta ser lífsgæðin í smáatriðin.
Þarfir manna eru of ólíkar, smekkur
of margvíslegur og óskir of fjöl-
breytilegar tíl þess að slikt sé unnt.
Um daglega lifnaðarhætti taka menn
ákvarðanir á allt annan hátt. Tækið,
sem framar öðru auðveldar þær í nú-
tíma þjóðfélagi, eru peningarnir,
sem eru ekki annað en ávísanir á
gæði án sérstakrar tilgreiningar.
Þessum ávísunum hefur stundum
verið likt við atkvæðaseðla. Með
viðskiptum við tiltekinn aðilja sýna
menn, að þeir eru ánægðir með
þjónustu hans, og greiða honum at-
kvæöi, og atkvæðin falla á þá
rekstrareiningu, sem skilar hlutverki
sínu vel, hvert svo sem innra skipulag
hennar er, hvort sem henni er stjórn-
;að af einstaklingi, hún er hlutafélag
eða samvinnufélag. Þessi aðferð er
miklu auðveldari en sú, að kalla sam-
an fundi, hlusta á ræður, lesa skýrsl-
ur og semja ályktanir.
Með líkingu má árétta þetta
þannig: Sjálfsagt er að ákveða
formlega, hvernig umferðarreglur
eigi að vera. Hinu eiga menn að ráða
sjálfir, hvert þeir fara og hvenær, eða
hvort menn yfirleitt hreyfasig.
Frjálst neyzlu-
val blekking?
Nú munu margir eflaust vilja
malda í móinn og spyrja: Hvað
ræður neyzluvali fólks? Og ekki mun
standa á svarinu: Allt tal um frjálst
neyzluval sé blekking, þarfir tilbúnar
og þeim stýrt að geðþótta stórfyrir-
tækja; afleiðingin sé neyzlukapp-
hlaup, sem skaði menn bæði á sál og
líkama.
Við þessar fullyrðingar er margt
að athuga. Ógerlegt er að draga mörk
milli sannra þarfa og gerviþarfa — ef
grannt væri gáð væru sennilcga
flestar þarfir manna i dag gerviþarfir
— og í reynd liggur ekki fyrir nein
óyggjandi vitneskja um áhrif
auglýsinga á neyzluvenjur manna eða
lifshætti.
Þótt ýkjur séu undirstaða fram-
angreindrar gagnrýni, er ljóst, að
markaðskerfið leysir ekki allan vanda
— það hefur sínar takmarkanir. En
þrátt fyrir þær, er það nauðsynleg
viðbót við lýðræði í formlegtni
áKvörðunum.
Hvað eru
kjarabætur?
Þeir forvígismenn launþega-
samtakanna, sem raunverulega vilja
stefna að bættum lífskjörum
almennings í landinu, ættu að setja
sér það markmið aö haga samningum
sínum á þann veg, að þeir hljóði ekki
upp á innstæðulausar ávísanir eins og
löngum hefur viðgengist hér á landi
hin síðari ár, til dæmis í samningun-
um 22. júní 1977. Hins ættu þeir ekki
siður að gæta, að réttur launþega og
neytenda væri verndaður, þannig að
þeir ættu kost á þeim gæðum, sem
bjóðast án íhlutunar annarra, hvort
heldur það eru stjómmálamenn,
verkalýðsleiðtogar eða embættis-
menn.
Forystumenn verkalýðshreyfing-
arinnar virðast sitja svo fastir í
kreppu og styrjöldum — þar sem
nauðsynlegt getur verið að skipta og
skammta — að þeir geri sér enga
grein fyrir því, að einn mikilvægasti
þáttur góðra lífskjara er réttur hvers
og eins til að taka ákvörðun um dag-
lega lifnaðarhætti sina án afskipta
annarra — eða með öðrum orðum;
réttur til þess að njóta lýðræðis og
frelsis í daglegu lífi sínu.
Sigurður Líndal,
prófessor.