Dagblaðið - 23.07.1979, Blaðsíða 22

22
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 23. JÚLÍ 1979.
Bragi Ámason, prófesor í ef naf ræði:
Framleiðsla íslenzks bensíns er
raunhæfur möguleiki
— útlit fyrir að f ramleiðslukostnaður
standist samanburð við núverandi
verð á innfluttu bensíni
,,Ég er ekki í minnsta vafa um að
með þeirri tækniþekkingu sem fyrir
hendi er, er hægt að framleiða elds-
neyti á íslandi sem fullnægir eftirspurn
í landinu. Jafnvel er útflutningur á elds
neyti héðan mögulegur,” sagði Bragi
Árnason, prófessor í efnafræði, í sam-
tali við Dagblaðið. Bragi hefur unnið
að athugunum á orkumálum, einkum
þróun á eldsneytismálum og hvaða
áhrif þróunin hefur á orkubúskap
íslendinga. i viðtalinu leiðir hann m.a.
rök að því, að ef reist væri á íslandi
verksmiðja sem fullnægði um helmingi
eldsneytisþarfar þjóðarinnar, þá mætti
framleiða háoktan bensin á verði sem
er um 15—20% hærra en núverandi
innflutningsverð.
Þegar blm. hitti Braga Árnason að
máli á dögunum, var tiann nýkominn
heim frá Bandaríkjunum, þar sem
hann var á ferð ásamt Jóhanni Má
Maríussyni, yfirverkstjóra Lands-
virkjunar. Þar kynntu þeir sér þær
rannsóknir sem nú fara fram í landinu
á framleiðslu tilbúins eldsneytis, enda
brýnt að finna auðveld og hagkvæm
•svör við orkukreppu heimsins og
hraðhækkandi olíuverði. Ógnarlangar
biðraðir óþolinmóðra bíleigenda við
bensínstöðvar i Los Angeles minntu á
nýja tíma í orkumálum.
En meira um „íslenzka orku-
drauminn”. Gefum Braga Árnasyni
orðið:
tima á næstu öld. Hins vegar geta
auknar rannsóknir og áhugi fyrir vetn-
inu leitt til þess að vetni „slái í gegn”
fyrr en vænta má. Sérstaklega í löndum á
borð við ísland, sent býr yfir tak-
markalitlum muguleikum til vetnis-
framleiðslu. Ég tel því að stjórnvöldin
eigi að fylgjast ákaflega vel með vetnis-
rannsóknum í heiminum og reyna að fá
aðgang að þeirri þekkingu sem liggur
fyrir og sem á eftir að koma fram i
dagsljósið.
Mér finnst samt engin ástæða til að
bíða átekta eftir því að vetnið verði
hagstæður orkugjaft. ,,Við höfum
fleiri valkosti.”
Mórinn er ríkur
af kolefni
Hvaða möguleiki er þá álitlegastur
og nærtækastur að þínu áliti?
Hann er sá að framleiða vetni með
rafgreiningu og nota svo vetnið, ásamt
kolefni, til þess að búa til fljótandi
eldsneyti, til dæmis metanól, gasolíu
eða aðrar eldsneytistegundir.
Helztu kolefnisgjafar á íslandi eru
kolefnissambönd úr sjó og andrúms-
loftinu, og hreint kolefni úr mó.
Tæknin sem þarf til slíkrar vinnslu er
þegar fyrir hendi. Spurningin er þvi
ekki hvort þetta er framkvæmanlegt,
heldur frekar hvaða aðferð er hag-
stæðustog ódýrust.
Aburðarverksmiðja rikisins. Komið hefur til tals að reisa litla tilraunaverksmiðju í
tengslum við Áburðarverksmiðjuna og framleiða eldsneyti. Til verksmiðjunnar liggja
raflinur sem geta flutt meiri orku en hún þarf á að haida, auk þess sem þar er fram-
leitt vetni. Þá vantar bara kolefnið, til að framleiðsla eldsneytis geti átt sér stað og
það má fá úr innlendum mó eða innfluttum kolutn.
„Vetnið er álitlegasta eldsneyti okkar
í framtíðinni. Einfaldast i vinnslu
og líklegast ódýrast líka. Það er enn-
fremur orkuríkasta eldsneyti sem við
þekkjum og lítill mengunarvaldur. Um
þessar mundir eru rannsóknir í fullum
gangi í Bandarikjunum á möguleikum
til að knýja aflvélar með vetni. En
einnig eru rannsakaðar leiðir til að
geyma vetni og flytja það milli staða. í
þeim efnum eru þó ýmis vandamál sem
leysa þarf áður en vetni getur talizt
meðfærilegt og þægilegt eldsneyti. Sér-
staklega er flutningsvandamálið erfitt
viðureignar, en ekki síður vandamáliði
við geymslu eldsneytisins, bæði í
miklum og litlum mæli. Vetnið krefst
nýrrar geymslutækni sem er gerólík
þeirri sem þekkist við geymslu þekktra
og hefðbundinna orkugjafa.”
Engin ástæða
til að bíða
En er vetnið þá eini valkostur okkar
í orkumálum framtíðarinnar?
„Nei, við megum ekki gleyma þvi
að líta á heildarmyndina. Rafbílar
koma örugglega inn i þá mynd. Rafbíla
má án efa nota mjög víða þar sem nú
eru notaðir bensín- eða dísilbílar. Á
hinn bóginn er tómt mál að tala um raf-
væðingu fiskveiðiflotans, flugflotans
og fjölmargra ökutækja á landi. Þar
verður að leita annarra leiða. Vetni er
ein leiðin, en ekki sú eina. Ég er satt að
segja vantrúaður á að vetni verði aðal-
orkugjafi mannkyns fyrr en einhvern
Án þess að ég útiloki nokkra aðra
leið, þá sýnist mér að mórinn sé álit-
legasta kolefnislindin á Islandi. A
árunum 1939—1940 voru gerðar um-
fangsmiklar rannsóknir á mónum,
bæði hversu mikið væri af honum í
jörðu og lika gæðum hans. Þóað rann-
sóknir séu ófullnægjandi, er Ijóst að
ísland býr yfir nægum forða af þessari
náttúruauðlind til að fullnægja eftir-
spum þjóðarinnar um olíu í mjög lang-
an tíma.”
Sumir óttast að ævintýralegt
jarðrask fylgi mótekju í stórum stíl.
Hvað er um það að segja?
„Eg held að sá ótti sé ástæðulaus.
Mórinn er í mýrlendi í 5—6 metra
þykkum lögum. Ofan á mónum er ca.
1/2—1 meters þykkt jarðvegslag.
Jarðveginum yrði sópað ofan af, mór-
inn tekinn og jarðvegi dreift yfir
svæðið á ný. Landið lækkar þannig og
þornar og verður mun betur fallið til
ræktunaráeftir.”
Mór jaf nvel
heppilegri
en kol
„Einn möguleiki enn er að flytja inn
kol sem kolefnisgjafa og nota þau til
framleiðslu fljótandi eldsneytis,”
heldur Bragi áfram. ,,Ég hef skoðað
niðurstöður úr rannsóknum erlendis
sem sýna, að mórinn sé jafnvel enn
heppilegri kolefnisgjafi. Umhverfis-
áhrif kolvinnslu eru meiri en mó-
orkuverðið væri þekkt, eru margir
aðrir mikilvægir óvissuþættir sem
kanna þarf. Til dæmis að gera
rannsóknir á hverjum valkosti fyrir sig
og bera þá saman.
En á grundvelli þeirrar þekkingar
sem þegar er fyrirliggjandi, tel ég, að
a.m.k. vetni, mjög sennilega metanól
og ef til vill einnig gasolía, geti verið
framleidd á fslandi í náinni framtið, og
að framleiðslukostnaðurinn standist
nokkurn veginn samanburð við núver-
andi verð innfiuttrar gas- og dísilolíu.
Til dæmis benda grófar kostnaðar-
áætlanir til þess, að ef reiknað er með
raforkuverði 5.26 kr. (15 mill/Kwh) og
kolaverðinu 25000 kr./tonn, og verk-
smiðju af þeirri stærð að hún fullnægi
um helmingi af eldsneytisþörf þjóð-
arinnar, þá mætti í dag framleiða á
íslandi háoktan bensín á verði sem er
um 15—20% hærra en núverandi
innflutningsverð. Lægra raforku-,
kola- eða móverð myndi að sjálfsögðu
lækka framleiðslukostnaðinn. Eins
bendir ýmislegt til þess að sú aðferð
sem kostnaðaráætlunin er gerð fyrir sé
hvergi nærri sú hagkvæmasta.”
íslenzki orkudraumurinn” er þá
meira en draumur, Bragi?
„Já, já, þetta er blákaldur veruleiki
og hefði átt að byrja að athuga þetta
mál fyrr. Fyrir einu ári töluðu menn
gjarnan um þetta sem „aldamóta-
draum.” En olíukreppan hefur sett
málið í nýtt samhengi Nú vilja menn
framkvæmdir og það fijótt. En allt
tekur þetta tíma, enda þarf margt að
gera áður en við eignumst eigið elds-
neyti á bílana okkar. Við þurfum að
gera skamm- og langtímaáætlanir, við
þurfum að afla okkur þekkingar og
reynslu erlendis frá, byggja litla
tilraunaverksmiðju og reyna hana i
nokkur ár, áður en hægt er að áætla
um stærri skrefin. Svona verkefni er jú
heldur stærra í sniðum en það að reisa
súrheysturn!” -ARH.
vm SIGLUMINNÍ
ORKUKREPPUTÍÐ
Það hefur tæplega farið framhjá
mörgum að nýir tímar eru að hefja
innreið sína i orkumálum. Fyrir tiltölu-
lega skömmu siðan höfðu menn litlar
áhyggjur af þverrandi olíuauðlindum
heimsins, þrátt fyrir að olíufram-
leiðslurikin hafi fyrir löngu aðvarað
iðnríki Vesturlancb oe Lcnt á að við
værum hægt og bitanoi að nálgast
botninn á olíutunuunni. Alitið var að
olía myndi ganga til þurrðar um eða
upp úr næstu aldamótum og þá yrði
hvort eð er búið að finna leiðir til að
knýja hvers kyns olíuháka með nýjum
orkugjöfum. En staðreyndin er nú sú,
að við siglum nú inn í orkukrepputíð,
a.m.k. lOárum fyrr en spáð var. Þetta
þýðir, að enn verður að herða róðurinn
við að finna leiðir til að nýta í veruleg-
um mæli orkulindir, sem fram til þessa
hafa lítt eða ekki verið nýttar. Vanda-
málið er ekki orkuskortur, þar sem
aðrir orkugjafar en olía, kol eða
jarðgas, virðast til í ríkum mæli.
Vandinn er hins vegar sá að koma
orkunni í nýtanlegt form, einkum elds-
neyti.
íslendingar flytja inn orku í miklum
mæli sem eldsneyti. Meira en
helmingur orku sem nýtt er í landinu er
innflutt orka. Þrátt fyrir að það er
óvirkjaður mestur hluti þeirrar orku,
sem mögulegt er að virkja hér.
Óbeizlaðar orkulindir á íslandi mætti
nota til þess að framleiða eldsneyti,
jafnvel í svo ríkum mæli að inn-
fiutningur á olíum og bensíni tilheyrði
sögunni. Árið 1978 voru 12% af heild-
arinnflutningi landsmanna eldsneyti.
Með hraðhækkandi oliu- og
bensinverði verður þessi innflutnings-
Það er liklega ættað frá Sovét bensfnið sem þarna rennur á geymi. Einhvern tima i
framtíðinni verður islenzkt bensin á boðstólum og margir halda þvi fram i alvöru að
við getum framleitt alit okkar bensin sjálflr. DB-mynd: Hörður.
liður sífellt stærri með hverju árinu sem
líður.
Olíukreppan hefur eðlilega teygt
krumluna hingað upp á skerið okkar.
Því þurfum við líka að taka okkur tak
og athuga hvað beri að gera og hvernig,
til að mæta breyttum aðstæðum. Það
verður að draga beinlínis úr notkun og
innflutningi eldsneytis og athuga
rækilega hvernig innlendar orkulindir
geta komið inn i myndina. Búmannlegt
getur það tæpast talizt að eyða stórum
hluta gjaldeyristekna íslendinga í
að kaupa eldsneyti, sem hægt er að
framleiða innanlands, jafnvel á hag-
kvæmara verði en víðast annars staðar.
Bragi Árnason, prófessor í efna-
fræði, en einn af þeim sem bent hefur á
raunhæfar leiðir sem íslendingar eiga
kost á í orkumálum, einkum hvað
varðar öfiun eldsneytis á farartæki á
Jandi, sjó og i lofti. Hann ásamt Finn-
boga Jónssyni hjá Orkustofnun,
Jóhanni Má Maríussyni frá Lands-
virkjun, Jóni Steinari Guðmundssyni
frá Orkustofnun og Þorsteini Ólafs-
syni, aðstoðarmanni iðnaðarráðherra
sitja í nýskipaðri nefnd sem einmitt á
að fjalla um hugsanlega eldsneytis-
framleiðslu á íslandi. Nefndin á að
gefa stjómvöldum ábendingar um elds-
neytistegundir og framleiðsluaðferðir
sem koma til álita og nauðsynlegar
rannsóknir á einstökum vinnsluþátt-
um. Einnig um umhverfisáhrif
einstakra valkosta, notkun viðkomandi
eldsneytistegunda við íslenzkar að-
stæður og áhrif á dreifikerfið. Enn-
fremur orkuþörf vegna eldsneytisfram-
leiðslu, staðsetningu eldsneytisverk-
smiðju, stýringu rannsóknaráætlunar,
hugsanlega rannsóknaraðila og heildar-
kostnað. Nefndin skal skila áliti fyrir 1.
október og má þvi búast við pólitískum
ákvörðunum í málinu í kjölfar þess.
-ARH.
átf$ \c%:f
1 \ -
mmmU
Dr. Bragi Arnason prófessor.
vinnslunnar, auk þes sem mórinn
virðist ódýrari í vinnslu. Afraksturinn,
þ.e. eldsneyti, er til viðbótar meiri með
vinnslu úr mó en kolum.
í hefðbundinni eldsneytisvinnslu,
þar sem fljótandi eldsneyti er framleitt
með mó eða kolum, er hluti kolefnisins
notaður til að framleiða vetni, en
vetnið síðan notað ásamt kolefni til að
framleiða eldsneytið. Þannig gegna kol
og mór bæði hlutverki vetnis- og
kolefnispjafa. Hclzti kosturinn við
ísland er sá að hér erhægt að framleiða
vetni með raforku og spara þannig kol
eða mó. Ef raforka er notuð til vetnis-
framleiðslunnar verður afraksturinn úr
ákveðnu hráefnismagni um 1.7 sinnum
betri en þegar vetnið er einnig framleitt
úr kolunum.”
Atli Rúnar
Halldórsson
„Stenzt nokkurn
veginn verö-
samanburð"
„Notkun vetnis til brennslu mun
krefjast geymslutækni og dreifingar-
tækni sem er gerólík þeirri sem við
eigum að venjast með fljótandi elds-
neyti. Einhver breyting á aflvélum er
lika nauðsynleg. Helzti kosturinn við
að framleiða fljótandi eldsneyti er hins
vegar sá, að núverandi geymslu- og
dreifingarkerfi gengur áfram með litl-
um breytingum. Ef ráðizt verður i
metanólframleiðslu, er hægt að nota
þær aflvélar, sem nú eru i bátum og
bílum án stórvægilegra breytinga. Ef sá
kostur verður fyrir valinu að framleiða
gasoliu eða dísilolíu, mun ekki þurfa að
breyta núverandi dreifingarkerfi á
nokkurn hátt.”
En kostnaðarhliðin?
„Já, hún er auðvitað mikilvæg, en
það er erfitt að nefna nokkrar tölur
með vissu þar sem framleiðslu-
kostnaður er mjög haður verði á raf-
orku, sem þarf til vetnisfram-
leiðslunnar. Og jafnvel þó að raf-