Dagblaðið - 24.10.1979, Blaðsíða 12

12
/**
Eftir þrjár
svokallaðar
vinstri
stjómir
Kjallarinn
Rikisstjórnin sem lifði í krafti ótta
sins við dauðann, eins og einn af
stuðningsmönnum hennar orðaði
það fyrir stuttu, er nú fallin. Eftir 13
mánaða setu féll hún þegar minnst
varði. Það var í samræmi við annað á
mótsagnakenndum ferli þessarar
stjórnar að fall hennar skyldi koma
flestum á óvart.
Það er sennilegt að.jafnvel yfir-
lýstu stuðningsfólki stjórnarinnar
hafi á vissan hátt létt þegar ríkis-
stjórnin féll. Strax í upphafi gerðu
flestir sér Ijóst að lítils góðs væri að
vænta af þessari stjórn. Fólk reyndi
jafnvel að réttlæta hálfvelgjulegan
stuðning sinn við ríkisstjórnina með
því að það hefði hvort eð er ekki
búist við neinu af stjórninni! En auð-
vitað dugði slík röksemdafærsla
skammt.
Ríkisstjórnin komst til valda fyrir
tilstuðlan verkalýðshreyfingarinnar,
baráttunnar fyrir samningunum
1977, baráttunnar fyrir þeim samn-
ingum í gildi og mikilla óvinsælda
með íhaldsstjórn Geirs Hallgríms-
sonar. Það var á grundvelli þessarar
hreyfingar sem verkalýðsflokkarnir
unnu sinn kosningasigur. Þessi sigur
var síðan nýttur til að mynda ríkis-
stjórn með Framsóknarflokknum
sem var sá flokkur sem hvatti til
kjaraskerðinganna vorið 1978. Þessi
flokkur fékk m.a.s. lykilhlutverk i
ríkisstjórninni strax eftir mesta
kosningaósigur.
Framhald stjórnarsamstarfsins var
i samræmi við þetta upphaf. Þrátt
fyrir mikil loforð og tal um róttæka
stefnubreytingu varð það hlutskipti
þessarar vinstri stjórnar að fylgja i
öllum meginatriðum fram sömu
stefnu og íhaldsstjórn Geirs hafði
gert. Atriði númer eitt hjá báðum
þessum stjórnum var að ná niður
verðbólgunni með skerðingum á
kjörum launafólks og samdrætti í
, félagslegum framkvæmdum.
Mismunurinn á íhaldsstjórn Geirs
og vinstri stjórn Ólafs fólst ekki í
mismunandi markmiðum þessara
ríkisstjórna eða mismunandi leiðum
að þessum markmiðum. Mismunur-
inn lá fyrst og fremst í mismunandi
aðferðum við að koma stefnumálun-
um fram. Í krafti tengsla sinna við
forystu samtaka launafólks gat
vinstri stjórnin náð fram kjaraskerð-
ingum sem íhaldsstjórn Geirs mis-
tókst að framkvæma vorið 1978.
Þessar kjaraskerðingar nema i dag
um 15% minni kaupmátt kauptaxta
en samningarnir 1977 kváðu á um.
Þrátt fyrir margs konar látalæti for-
ystu samtaka launafólks og ríkis-
stjórnarflokkanna hefur höfuð-
áherslan i stefnu þessara aðila verið
að gera samtök launafólks óvirk og
halda aftur af baráttu launafólks á
sama tíma og atvinnurekendur hafa
látið vígalega og unnið að framgangi
hagsmunamála sinna með markviss-
um þrýstingsaðgerðum. Það bendir
líka flest til þcss að atvinnurekendur
hefðu gjarnan viljað að vinstri stjórn-
in hefði tórt a.m.k. fram á næsta
íhaldsstefna
vinstri stjórnar
og hægri þróun
Það er hægt að leita lengi og árang-
urslaust að atriðum í efnahagsstefnu
vinstri stjórnarinnar sem ekki eru í
beinu framhaldi af stefnu, eða
stefnuleysi íhaldsstjórnarinnar s,em
fór frá 1978. Ekkert hefur verið gert
til að bæta úr skipulagsleysi og of-
fjárfestingu í fiskveiðunum og koma
á heildaráætlun um afla og landanir.
Þvert á móti hefur verið kynt undir
átökum milli byggðarlaga. Og loðnu-
skipin voru, mitt í olíukreppunni og
eftir að vitað var um minnkun loðnu-
stofnsins, látin fara í kappsiglingu
hvert við annað norður í höf. Ofveið-
in heldur áfram að nálgast hættu-
mörk og boðar miklaefnahagserfið-
leika á næstu árum. Fjárfestingarhá-
markið upp á 24,5% (nákvæmni skal
það vera!) — sem reyndar byggði á
spá um væntanlegar fjárfestingar —
virðist helst hafa haft þau áhrif að
auka á glundroðann í fjárfestingar-
málunum með því að tefja og þjappa
saman framkvæmdum. Einmitt á
tímum vinstri stjórnarinnar náði hús-
næðisbrask hámarki og verð á
íbúðum og leiga hækkuðu langt um-
fram verðbólgu. 1 stað þess að vinna
að byggingu ódýrra leiguíbúða í eigu
samtaka launafólks eða almennings-
sjóða reyndi stjórnin að auglýsa
ágæti sitt í samræmi við hina gömlu
íhaldsstefnu í húsnæðismálum með
því að boða 80% lán frá Byggingar-
sjóði ríkisins. Auðvitað án þess að út-
vega peningana.
Þrátt fyrir allt tal um samræmda
efnahagsstefnu var næsta lítið gert í
því að samræma skattalögin við
vaxtastefnuna og fyrirtækin héldu
áfram að sleppa við tekjuskatt. í
tekjuskattsmálum var 10% skyldu-
sparnaður á hærri tekjur, sem
Matthías Á. Mathiesen kom á,
gerður að skatti þannig að hæsta
skattþrepið í tekjuskattsstiganum
varð 50% að nafnvirði, eða 33% að
raunvirði miðað við 50% verðbólgu.
Vinstri stjórnin gerði þannig næstum
ekkert til að breyta tekjuskattinum,
einu áhrifamesta tækinu til jöfnunar
tekna í þjóðfélaginu. Hugmynd Al-
þýðuflokksins um 80% skattþrep á
tekjur yfir milljón á mánuði virðist
hafa gleymst fljótt. Þannig væri hægt
að halda áfram að telja upp dæmi um
Asgeir Daníelsson
Hvað skeflur eftir
kosningarnar?
Þegar litið er yfir feril þeirra
þriggja vinstri stjórna sem setið hafa
hér á landi er erfitt að forðast þá hug-
mynd að hlutverk þeirra í stjórnmála-
þróuninni hafi fyrst og fremst verið
að veikja baráttustyrk verkalýðs-
hreyfingarinnar og búa í haginn fyrir
íhaldið og stjóm þess. Allar þessar
ríkisstjórnir hafa komist til valda
eftir harða og sigursæla baráttu
verkalýðshreyfingarinnar. Allar hafa
þær reynt að halda aftur af verka-
lýðshreyfingunni í gegnum tengsl sín
við forystu samtaka launafólks á
sama tima og atvinnurekendur hafa
beitt markvissum þrýstiaðgerðum.
Það er helst að síðasta vinstri stjórn
sker sig úr að því leyti að það var ekki
verkalýðshreyfingin sem felldi stjórn-
ina heldur hægri armur Alþýðu-
flokksins sem komst að þeirri rök-
réttu niðurstöðu að hann hefði lítið
að græða á áframhaldandi stjómar-
þátttöku. Það er eftirtektarvert að
það er einmitt síðasta vinstri stjórnin
sem beitti sér harðast gegn kjörum og
réttindum launafólks.
Reynslan af þessum þrem vinstri
stjórnum sýnir að slíkar stjórnir eru
engin lausn á þeim pólitísku vanda-
málum sem verkalýðshreyfingin
stendur frammi fyrir. í stað þess að
styðja við bakið á borgaralegri sam-
steypustjórn verður launafólk að
stefna á róttæka verkalýðsstjórn sem
byggir á virkri baráttu launafólks;
rikisstjórn sem getur stöðvað það
skipulagsleysi og rányrkju sem
gróðasókn atvinnurekenda og mark-
aðsöflín bera ábyrgð á; ríkisstjórn
sem stendur vörð um kjör þorra
launafólks og ræðst gegn því tekju-
misrétti sem ríkir hér á landi. Ein-
ungis slik ríkisstjórn getur eflt völd
launafólks og tryggt að sigursæl
• „Mlsmunurinn á íhaldsstjórn Geirs og
vinstri stjórn Ólafs fólst ekki í mismun-
andi markmiðum ...”
ihaldsstefnu vinstri stjórnarinnar.
Þessi stefna hefur auðvitað valdið
pólitiskri þreytu og vonbrigðum
meðal þeirra sem í kosningunum
1978 vonuðust eftir pólitískum breyt-
ingum. Það er þess vegna sem við sjá-
um í dag fram á hægri þróun í næstu
kosningum, einmitt vegna stjórnar-
stefnu vinstri stjórnarinnar, þátttöku
verkalýðsflokkanna í kjaraskerðing-
um og aðgerðaleysi verkalýðshreyf-
ingarinnar.
Árni Bergmann skrifaði leiðara í
Þjóðviljann 3. okt. sl. þar sem hann
benti réttilega á afleiðingar af borg-
aralegri kreppustefnu verkalýðs-
flokks, en þar skrifar hann um ríkis-
stjórnarstefnu krata i Noregi: ,,Til
þessa hefur stefna norskra sósíal-
demókrata varla haft mikið önnur
áhrif en þau að skjóta vanda á frest
— en breiða um leið út pólitíska
þreytu meðal launafólks og þar með
stuðla að þeirri hægrisveiflu sem
fram kom í nýlegum sveitarstjónar-
kosningum í landinu.” Því miður
virðast fæstir í Alþýðubandalaginu
hafa tileinkað sér þessa lærdóma frá
Noregi, eða sams konar lærdóma frá
Bretlandi. Forystumenn þess reyna í
dag að sannfæra fólk um að það
hefði verið vörn gegn sókn hægri afl-
anna að vinstri stjórnin hefði haldið-
áfram a.m.k. fram á næsta sumar, og
það á grundvelli sömu stefnu og und-
anfarið ef trúa má orðum þeirra um
mögftleika á samkomulagi og því sem
vitað er um grundvöll slíks sam-
komulags í gegnum fjárlagafrumvarp
Tómasar Árnasonar og þjóðhags-
áætlun Ólafs Jóhannessonar.
kjarabarátta leiði til pólitiskra valda
en ekki til enn einnar hægri sveiflu.
Þrátt fyrir þá aðstoð sem vinstri
stjórnin og forysta verkalýðshreyf-
ingarinnar hafa veitt íhaldinu þá trúir
því enginn í alvöru að Sjálfstæðis-
flokkurinn fái meirihluta í næstu
kosningum. Þeir ríkisstjórnarval-
kostir sem koma til greina eftir kosn-
ingarnar verða þannig þeir sömu og
undanfarið. Ríkisstjórnarmyndunin
kemur að öllum líkindum til með að
snúast um það hvaða flokkur vill fara
með Sjálfstæðisflokknum í ríkis-
stjórn. í þeim efnum er í dag hvorki
hægt að útiloka nýja viðreisn,
„sterka stjórn” Sjálfstæðisflokksins
og Alþýðubandalagsins eða jafnvel
nýsköpun á tímum efnahagslegs sam-
dráttar og ári stríðsgróða.
Óháð því hvernig næsta ríkisstjórn
verður samsett þá er það ljóst að hún
mun halda áfram í sama dúr og síð-
ustu tvær ríkisstjórnir. Árangurinn
verður væntanlega einnig svipaður.
Launafólk verður þess vegna að búa
sig undir stjórnarandstöðu, efla
samtök sin, vernda sjálfstæði þeirra
gagnvart ríkisvaldinu og krefjast þess
af þeim flokkum sem kenna sig við
verkalýðshreyfinguna að þeir taki
ekki þátt í þeirri borgaralegu kreppu-
stjórn sem við tekur eftir kosningar.
Þannig verður hægt að snúa við nú-
verandi hægri sveiflu og stefna á rót-
tæka verkalýðsstjórn sem getur leyst
þau vandamál sem skipulagsleysi og
mj^rétti auðvaldsþjóðfélagsins hafa
skapað.
Ásgeir Daníelsson
hagfræðingur
DAGBLAÐIÐ. MIÐVIKUDAGUR 24. OKTÓBER 1979.
/............
Einhverju sinni gerði Vilhjálmur
Hjálmarsson fyrrv. menntamálaráð-
herra úttekt á afrekum í menningar-
málum í tíðstjórnar Geirs ogÓlafs.
Fyrstu skóflustungur á stjórnar-
ferli Vilhjálms og co. voru með betri
skemmtiþáttum sjónvarps. Þjóðar-
bókhlaðan átti að rísa i minningu 11
alda byggðar í landinu — árið 1974.
Fyrsta skóflustungan var að vísu ekki
tekin fyrr en þrem, fjórum árum
siðar. Nú, seint á herrans ári 1979, er
bókhlaðan ekki komin upp úr móður
jörð. —
Styttra er um liðið síðan fyrsta
skóflustungan var tekin að útvarps-
húsi. í annað sirjn hefur dauð hönd
pólitíkusa í valdastöðu stöðvað bygg-
ingu þessa húss, þó stofnunin eigi fé
í sjóði til framkvæmda. Og þeir gera
það ekki endasleppt: ennþá viðgengst
sú ósvífni þeirra að setja flokkspóli-
tíska kommisara sem dagskrárstjórn
útvarps/sjónvarps.
Ekki væri sanngjarnt að skilja svo
við skóflustunguannál að minnast
ekki íþróttamiðstöðvarinnar í
Eyjum. Þar fylgdi Vilhjálmur málinu
eftir af áhuga og dugnaði. Illt mun
honum hafa þótt hvernig tiltókst með
bókhlöðuna og útvarpið, en fékk
ekki rönd við reist, enda mun V.H.
vera með heiðarlegri stjórnmála-
mönnum. —
í úttektarskýrslu Vilhjálms fengu
almenningsbókasöfnin örfáar línur.
Enda tókst þar allilla til. Vilhjálmur
þáv. menntamálaráðherra bar fram
frv. um almenningsbókasöfn 1974.
Það hafði þá verið að velkjast hjá
áhugalitlum ráðherrum í ein þrjú ár.
1 frv. var það ákvæði að ríkið legði til
þriðjung kostnaðar við rekstur safn-
anna, sveitarsjóðir tvo þriðju.
í blaðaviðtali 1975 sagði Vilhjálm-
ur: „Almenningsbókasöfn eru engu
þýðingarminni en skólarnir.” Og enn
segir Vilhjálmur: „Það sem hér
skiptir langmestu máli eru ákvæðin
um tekjur bókasafnanna.” Mikið
rétt. Enn kvað hann: „Þá er enn-
fremur gert ráð fyrir því að rikið
greiði helming af byggingarkostnaði
bókasafnshúsa, eftir því sem fé er
veitt til á fjárlögum.”
.........
Samkv. frumvarpinu, ef fram
hefði gengið, myndi nýtt bókasafns-
hús í Vestmannaeyjum hafa fengið
nokkra tugi milljóna ríkisframlag.
Nú stöðvast bókhlöðubyggingar.
Rekunum var kastað á frumvarp
þáv. menntamálaráðherra. Það
gerðu kontóristar í fjármálaráðu-
neytinu að kröfu meðráðherra Vil-
hjálms. Það hefði verið sök sér ef
alm. bókasöfnin hefðu fengið svo
sem 10 ára aðlögunartíma og fé veitt
þann tíma til þess að styrkja veikustu
hlekkina í almenningsbókasöfnun-
um, svipað og t.d. Danir gera.
Nokkrir þingmenn kyrjuðu út-
fararversið fölskum rómi, þröngsýnir
menn sem lítið vissu um alm. bóka-
söfn og hafa aldrei þurft að nota þau.
Þeir héldu þvi fram að ríkisframlagið
væri svo lítið að ekkert munaði um
það. Rétt eins og þeir hefðu ekki lesið
frumvarpið sem fól í sér það sem
þurfti, þá hækkun ríkisfrainlags sem
skipti öllu máli. Um leið þrýst á
sveitarstjórnirnar að láta ekki sinn
hlut eftir liggja og starf bókafulltrúa
ríkisins orðið mun auðveldara.
Og ekki nóg með það að ríkið kippi
að sér krumlunni með fjárveitingar
til alm. safnanna heldur gerir það
söfnunum bókakaup miklu örðugri
en vera þyrfti með því að heimta
hæsta söluskatt af bókum sem vitað
er um í Evrópu (jafnhár í Dan-
mörku).
Ríkið hefur rithöfunda að féþúfu.
Hlutur þeirra er minnstur í bókagerð-
inni, eru ekki hálfdrættingar á við
bóksala. í fyrra heimti ríkið 600
millj. í söluskatt af íslenskum
bókum; verður varla undir 8—900
milljónum í ár. Síðan koma svo
skattarnir á öll ritlaun. —
Ekki
framfarir
Yfirlit bókafulltrúa um starfsemi
og fjármál alm. bókasafna 1977 ber
því miður ekki vitni um framfarir í
þessum efnum síðan lög um almenn-
ingsbókasöfn tóku gildi í mai 1976.
Ákvæði um fjárframlög tóku þógildi
1. jan. 1976. Um síðustu áramót var
HVERBER
ÁBYRGÐ?
Efnahagsmálin og verðbólgan eru
sífellt umræðuefni og hefur svo verið
um áratugasketð, Öllum er nú orðið
Ijóst að verðþþígan grefur undan
eðlilegum hagvexti og lamar höfuðat-
vinnugreinar okkar, auk ómældrar
kjaraskerðingar. En af hverju er ekki
ráðist að rótum meinsemdarinnar
fyrst öllum er löngu Ijóst að hverju
stefnir? Hefur framkvæmda- og lög-
gjafarvaldiþjóðarinnar verið stjórnað
að miklu leyti af einkahagsmunaaðil-
um sem vilja viðhalda óðaverðbólgu
vegna auðfengins gróða, samfara
auknu valdi og áhrifum? Skortir
stjórnmálamenn dug og þor til að
standa að raunhæfum aðgerðum
varðandi hjöðnun verðbólgu? Eru
ákveðin hagsmunasamtök í landinu
búin að skipta fyrirfram með sér
stórum hluta af útlánsfé lánastofn-
ana?
Slíkum og fleiri spurningum velta
kjósendur fyrir sér eftir áratuga
glundroða í efnahagsmálum. Menn
velta þvi einnig fyrir sér hvernig það
megi gerast að sömu þingmenn skuli
vera kosnir á þing áratugum saman,
þrátt fyrir að hafa staðið aðgerða-
lausir og vanmáttugir varðandi lausn
efnahagsmálanna. Gera kjósendur
engar kröfur til þingmanna lengur
eða er búið að ofbjóða og brengla svo
pólitíska dómgreind þeirra með
sifelldumósannindum og blekkingum
að þeint sé hreinlega ofviða að meta
Og nú fara
kusar á kreik
— kjósum ekki
Pólitíkusarnir eru nú i óða önn að
ná vopnum sínum eftir síðustu orra-
hríð þótt mikill tími hjá framsókn og
kommakvikindunum fari í að sleikja
sárin.
Það er víst óhætt að segja að eng-
inn öfundar þessi grey af því sem í
vændum er. Það er svo stutt síðan
þeir lugu þjóðina fulla að mikið af
því er fólki enn í fersku minni. Það'
verður því mikill höfuðverkur fyrir
ræðusmiði flokkanna að finna upp
ný málefni sem hægt er að fara með
fram og svíkja síðan. Svona einfaldar
staðreyndir eru meira að segja lufs-
unum ljósar á ritstjórn Þjóðviljans
þrátt fýrir að heimskan hafi verið
auglýst sérstaklega í sjónvarpsþætti.
• Að frátöldu venzlafólki þing-
manna, framboðsgosum og sjálf-
boðaliðum á flokksskrifstofum má
telja að þingmennirnir, allir með
tölu, hafi þjóðina upp á móti sér.
Þótt einstaka kjaftaski takist með
fíflalátum að fá fólk til að brosa á
framboðsfundum á næstunni finnst