Dagblaðið - 11.12.1979, Qupperneq 11

11
\
DAGBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 1979.
/ ....................... ...
Nepal:
Konungurinn orð-
inn vaKur í sessi
Síöasti ottómaninn í Tyrkjaveldi
bannaði blöðum i ríki sínu aö prenta
orðiö „dynamo” vegna þess að það
líktist um of orðinu „dynamite”
(sprengiefni). Á sama hátt bannar
Birendra konungur í Nepal að leiknir
séu leikir eins og Hamlet eða
Macbeth á fjölum leikhúsa í
höfuðborg rikis hans, Kathmandu.
Ekki er þó rétt að segja að hætta sé
á að konungsmorð í þessum leik-
verkum verði liklega einhverjum
Nepalbúa til hvatningar til að myrða
konung sinn. Rúmlega níu af
hverjum tiu'Mbúum landsins stunda
landbúnað viö erfiö kjör og nær allir
Nepalbúar dá konung sinn sem
fulltrúa guðs á jörðu hér. En
Birendra konungur og menn hans
muna þá staðreynd að byltingar eru
oftast framkvæmdar af litlum
minnihluta fólks í borgunum og ekki
mátti miklu muna að slikt tækist í
maí síðastliðnum.
Birendra konungi tókst með
naumindum að sleppa þá heill á húfi
og aðeins eftir aö vera búinn að reka
forsætisráðherra sinn og lofa
stúdentum alls kyns endurbótum á
menntakerfinu og endurreisn margra
flokka lýðræðis þar sem þjóðarat-
kvæðagreiðsla yrði fyrsta skrefið.
Hinn 34 ára gamli konungur var
síðan sagður hafa verið blekktur af
ótrúum ráðgjöfum, og er talið að
stúdentarnir hafi trúað orðum hans.
Einn af guðum Nepalmanna, Vishnú, tilbeðinn af einum landsmanna i höfuðborginni Kathmandu.

Birendra konungur lærði í Harvard í
Bandaríkjunum og er sagður hafa
nokkuð af lýðræðishugmyndum
þaðan.
Síðan í mai síðastliðnum hefur
þúsundum pólitískra fanga
verið sleppt úr haldi i Nepal. Hætt
hefur verið eftiriiti með dagblöðum
og stjórnmálaflokkar hafa haldið
mikla útifundi þrátt fyrir að þeir séu
ekki formlega löglegir.
Sumum þykir þó of löng biðin
eftir þjóðaratkvæðagreiðslunni um
lýðræðið. Upphaflega var gert ráð
fyrir að hún færi fram í sumar, tveim
til þrem mánuðum eftir uppreisn
stúdentanna. Nú er ljóst að vegna
veðurfars verður ekki gengið til
kosninga fyrr en i maí næstkomandi.
Grunsemdir vaxa um að konungur og
ættmenn hans hyggist ganga á bak
orða sinna. Konungsættin og fleiri
henni áhangandi eiga mikið í hættu
ef lýðræði fengi að skjóta rótum í
Nepal. Ríkið er eitt hið fátækasta í
heiminum en lítill hópur ibúann^
hefur náð því að raka til sín miklum
auði.
Fjórða hvert barn sem fæðist i
Nepal deyr á fyrsta ári og þrír fjórðu
íbúanna þjást af næringarskorti.
Rúmlega þrír fimmtu af þjóðar-
tekjunum eru ýmiss konar erlend
aðstoð. Hins vegar er talið að hátt í
helmingur hennar hverfi í vasa þeirra
sem um stjórnvölinn halda og
hjálparkokka þeirra. Hópur fólks í
Nepal er mjög ánægður með þetta á-
stand og ef lýðræðisleg vinnubrögð
yrðu tekin þar upp er hætt við að al-
menningur mundi snúast gegn þeim.
Lýðræðisskipulag gilti í landinu i
eitt og hálft ár, við lok sjötta
áratugarins. Þá batt faðir núver-
andi konungs enda á það og síöan
hafði verið friðsamlegt einveldi í
Nepal þar til í maí síðastliðinn.
Stúdentar í Kathmandu fóru í
hópgöngu til að mótmæla aftöku á
Ali Bhutto fyrrum forsætisráðherra i
nágrannaríkinu Pakistan. Lögreglan
sá ástæðu til að skipta sér af málinu
og nokkrir stúdentanna urðu fyrir
meiðslum. Óeirðir brutust út og
breiddust siðan til annarra borga í
Nepal. Stúdentum óx fljótt móður
og mótmæli gegn illri meðferð á
félögum þeirra breyttust skjótt í
kröfur um bætt fræðslufyrir-
komulag og síðan í kröfur um endur-
reisn lýðræðis. Birendra konungur
gafst upp fyrir kröfum þeirra 24. maí
síðastliðinn.
Nepalmenn óttast nágranna sína
Indverja mun meira en Kínverja. í
þeim efnum geta þeir vísað til reynslu
síðari ára. Indland tók Kashmir árið
1948, réðst inn í Goa árið 1955 og
lenti í styrjöld við Pakistan árið 1971.
Síðan tóku Indverjar öll völd í
Sikkim nágrannaríki Nepal fyrir
aðeins fjórum árum.
Þessi ótti og andúð á Indverjum
dregur nokkuð úr vinsældum stærsta
flokks landsins og þess sem einkum
beitir sér gegn ríkjandi valdhöfum.
Er það Kongressflokkur Nepal en
hann hefur mikil tengsl við Indiru
Ghandi og flokk hennar í Indlandi.
Samt er taliö vist að sá flokkur
mundi hafa mikla yfirburði ef frjáls-
ar kosningar færu fram í landinu. En
áður en þær gætu farið fram verður
þjóðaratkvæðagreiðslan um endur-
reisn lýðræðisins þóað fara fram.
Ekki hefur neinn stjórnmálahópur
í Nepal enn krafizt þess að konungs-
ríkið verði lagt niður. Flestir lands-
menn eru þeirrar skoðunar að
konungur sé eina sameiningartákn
þjóðarinnar en Nepalbúar skiptast
bæði í marga og misjafna
þjóðflokka, sem tala ýmiss konar
tungumál.
Þó er talið að ástand mála geti vel
breytzt í skyndingu ef Birendra
konungur virðist ekki ætla að standa
við loforð sitt um endurreisn
lýðræðisins. — Eða eins og einn
stúdentanna sagði — konungurinn
getur vel verið hatturinn eða
sameiningartákn þjóðarinnar en
hann sé hins vegar engan veginn sá
sem hugsa eigi fyrir þjóðina.
TÍMAMÓT
Það er stundum sagt, að alltaf séu
tímamót, og það má auðvitað til
sanns vegar færa. Tímamót eru þó
ekki alltaf jafn örlagarík. Tímamót i
lífi heillar þjóðar markast gjarnan af
stórviðburðum. Og stórviðburður er
einmitt að gerast hér á landi þessa
dagana.
Sú kosningabarátta, sem hér var
háð af snerpu og harðfylgi allra
íslenzku stjórnmálaflokkanna fyrir
siðustu kosningar og leiddi til spennu
um úrslitin, voru þó smámunir, ef
litið er til þess tíma, sem i hönd fer
eftir kosningar, vegna þeirrar óvissu,
sem skapazt hefur að þeim loknum.
Afturgöngur
Og úrslit kosninganna komu öllum
á óvart, ekki sízt forystumönnum og
formönnum flokkanna. Úrslit kosn-
inganna urðu kjósendum einnig ráð-
gáta, sem þeir hafa ekki enn áttað sig
á.
Fyrir kosningar var það álit alls
þorra fólks, að Sjálfstæðisflokkurinn
myndi koma sterkastur út. Þetta álit
fólks var byggt á þeirri forsendu, að
vinstri stjórnin hafði í raun sungið
sitt síðasta að allra dómi, meira að
segja þeirra, sem að henni stóðu, og
þvi var eðlilegt, að öðru jöfnu, að
álykta sem svo, að eini flokkurinn,
sem haföi verið utan stjórnar myndi
auka fylgi sitt.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði líka
hrist upp andrúmsloftið svo um mun-
aði, með yfirlýsingunni um „leiftur-
sókn gegn vinstri stjórn”, og þetta
var nokkuð, sem hinir flokkarnir
höfðu ekki búizt við. Enda varð allt á
tjá og tundri innan hinna flokkanna
og þeir reyndu, hvað mest þeir máttu
að koma saman slagorðum, sem áttu
að yfirgnæfa stefnumörkun Sjálf-
stæðisflokksins. Það tókst þó ekki.
Leiftursóknin varð allsráðandi í
kosningabaráttunni, allt snerist um
hana, hjá Sjálfstæöisflokknum jafnt
og hinum flokkunum.
Og „leiftursóknin” var það sem
kosið var um, bæði með og móti. Þar
sá fólk loks fram á breytingar. Og hér
er einmitt komið að meginkjarnan-
um. Það voru breytingarnar, sem svo
margir óttuðust!
Spurningin stóð einmitt um það,
hve margir óskuöu i raun eftir því að
snúið væri við blaðinu í efnahagsmál-
um og undanhaldinu snúiö í sókn.
Og hér kom fram, eins og bezt verður
á kosið, hve íslendingar eru ihalds-
samir í eðli sínu og tregir til breytinga
á því ástandi, sem þeir hafa búið við.
Úrslit kosninganna leiddu glögg-
lega í ljós, að íslendingar hafa sætt
sig að fullu við það verðbólguástand,
sem ríkir.og þeir þekkja orðið svo
gjörla og kunna tökin á. Breyting frá
þessu ástandi skapar óvissu, að þeirra
mati. fhaldssemin er íslendingum í
blóð borin, og því lá það beinast við
að kjósa þann flokk, sem er íhalds-
samastur í öllum greinum, Fram-
sóknarflokkinn.
Og nú standa landsmeon í ná-
kvæmlega sömu sporum og fyrir
kosningarnar, afturgöngurnar eru
komnar á kreik — og vinstri stjórn
enn i sjónmáli — og því verður ekki
breytt, nema með kaldri skynsemi og
raunsæi.
Hvers vegna?
— Vegna þess
Fleiri ástæður liggja þó að baki
kosningaúrslitanna en meðfædd
íhaldssemi landsmanna, þótt hún
vegi þyngst. Ein ástæðan er sú, að
Kjallarinn
Geir R. Andersen
nokkur hluti þess fylgis, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur haft og ætti
að geta haft enn, hefur verið „hrætt”.
í burtu frá flokknum með ýmsu móti,
ef til vill ómeðvitað, en þó á forusta
flokksins þar nokkra sök.
Gagnstætt því sem áöur var, hefur
flokkurinn nú boöið heim ýmsum ný-
stefnum, sem áður áttu þar ekki upp
á pallborðið. Félagsmál eru þar efst á
blaði. Talsmenn rauðsokka og
„félagsmálapakka” eru þar framar-
lega í hópi, og síðast en ekki sízt
hefur verið gerð gangskör að þvi að
hefja verkalýösleiðtoga til vegs og
virðingar.
Þetta hefur ekki reynzt það að-
dráttarafl sem ætlað var. Fram-
sóknarflokkurinn hafði ekkert af
þessu í stefnuskrá sinni og hefur
aldrei haft. Samt eru honum allir
vegir færir í skammdegiskosningum,
og hann kemur út úr þeim sem sigur-
vegari!
Landsmenn eru lítt hrifnir af
vinstri flokkunum. Þeir sem að öðru
jöfnu myndu hafa kosið Sjálfstæðis-
flokkinn finna nú ekki lengur þau
glöggu mörk, sem áður skildu þann
flokk frá vinstri flokkunum.
Og þótt Framsóknarflokkkurinn sé
ekki ímynd manna um hægri flokk,
hefur hann ávallt haldið.baráttumál-
um sínum utan og aftán við verka-
lýðsmál, launþegasamtök og ný-
stefnur hvers konar. Þetta ræður úr-
slitum.
Verkalýðsforingjar eiga að halda
sig við sinn „leista”. Þeim er ekki
ætlað af umbjóðendum sínum að
nota stöðu sina sem stökkpall inn á
Alþing íslendinga, eins og þeir eiga
flestir sammerkt. Ekki þó allir. Og
dæmi eru um forsvarsmenn stórra
launþegahópa, sem láta sér nægja að
vinna fyrir sina umbjóðendur. Svo er
t.d. um formann stærsta launþega-
hópsins, BSRB.
Það er einmitt þess vegna sem
Sjálfstæðisflokkurinn missir fylgi.
Hann er of opinn fyrir nýstefn-
um.sem þó hafa löngu gengið sér til
húðar í nágrannalöndunum. En sú
bylgja, sem mest kveður að í þeim
löndum, hægri bylgjan svonefnda,
hefur ekki átt upp á pallborðið hjá
flokknum, og raunar verið vísað á
bug, þótt flokkurinn sé einmitt runn-
innúrþeim jarðvegi.
Það má því segja, að hefði Sjálf-
stæðisflokkurinn haldið fast við upp-
runa sinn og þá stefnu, sem honum
var mörkuð i upphafi væru sigur-
möguleikar hans ótvíræðir í hverjum
kosningum. Og auðvitað kæmi það
ekki i veg fyrir samvinnu við aðra
flokka, nema siður væri.
Upplausn
eða árangur
Á þessari stundu er óljóst hvað
verða mun í stjórnmálaþróun hér á
landi. Formenn flokkanna sitja sem
dæmdir og svara fáu og þá helzt ein-
hverju tviræðu, þegar bezt lætur.
En takist kommúnistum að fá
þann flokk, sem hér er oft nefndur
„miðflokkur”, Framsóknarflokk-
inn, til þes að standa gegn stjórnar-
samstarfi við Sjálfstæðisflokkinn, er
hálfur sigur unninn fyrir kommún-
ista.
í raun er aðeins um eitt að ræða i
þessum efnum.Framsóknarflokkur
sem sigurvcgari kosninganna á að
láta þjóðarheill sitja í fyrirrúmi og
bjóðast til að taka höndumsaman ð
Sjálfstæðisflokkinn og Alþýðuflokk-
inn og mynda ríkisstjórn hið
bráðasta, til þess að útiloka frá aðild
þann flokk, sem svarið hefur þess
dýran eið að koma á fullkominni
upplausn í þjóðmálum á íslandi. Á
slíka þriggja flokka stjórn á Sjálf-
stæðisflokkurinn að sættast.
Að frágengnu því samstarfi á Sjálf-
stæðisfiokkurinn ekki og má ekki
fyrir neinn mun eiga aðild að
stjórnarsamstarfi, eftir það sem á
undan er gengið. Sjálfstæðisflokkur-
inn þarf umfram allt að líta sér nær
og taka til óspilltra málanna í leiftur-
sókn varðandi innri uppbyggingu,
áður en það verður of seint.
GeirR. Andersen.
£ „Úrslit kosninganna leiða í Ijós, að
íslendingar hafa sætt sig við verðbólgu-
ástandið.”
✓