Dagblaðið - 13.06.1980, Qupperneq 14

Kristín Jónsdóttir hefur um langt
skeið verið huldukonan í íslenskri
myndlist. Næstum tuttugu ár eru
liðin siðan verk hennar sáust síðast á
almannafæri (1962), en þá var á
engan hátt leitast viðað varpa Ijósi á
feril hennar i heild. Það hefur þvi
lengi verið brýnt að setja saman veg-
lega sýningu á ævistarfi hennar þar
sem Kristin skipar hreint ekki litinn
sess í íslenskri myndlist. Hún er
fyrsta konan sem gerist myndlistar-
maður hér á þessari öld, — reyndar
sú fyrsta í aldaraðir og hún er fyrsl
íslenskra myndlistarmanna til að taka
til meðferðar störf alþýðunnar í
myndum sinum. Þar fyrir utan er
Kristín hinn ágætasti málari og
stendur tæknilega séð jafnfætis
starfsbræðrum sínum í listinni.
Miklir
snúningar
Það lá því beint við að halda stóra
yfirlitssýningu á verkum hennar á
Listahátíð. En eins og að henni er
staðið, þá er ég hræddur um að
Kristin verði aftur gleymd eftir
nokkur ár. Ég dreg enga dul á þá
skoðun mína að yfirlitssýningu á
nær skilyrðislaust að hengja upp í
einhvers konar tímaröð þannig að
áhorfandanum sé gert kleift að
fylgjast með þróun listamannsins.
Upphenging af þessu tagi þarf alls
ekki að vera frá A til ö, án tilbrigða,
heldur má einnig ímynda sér niður-
röðun eftir viðfangsefnum lisla-
mannsins sem síðan er hægt að
hengja í timaröð. Sýning Kristínar er
hins vegar hengd upp eins og um
einkasýningu væri að ræða, eftir
„auganu”, „smekk” eða einhverjum
öðrum tiktúrum þannig að það
kostar áhugasaman sýningargest
mikla snúninga, hlaup fram og aftur,
til að komast til botns í heildinni.
Þar fyrir utan vantar í sýninguna
nauðsynlega vídd, teikningar
Kristínar, að fjórum skólaskissum
undanskildum. Þær þrjár teikningar
sem Leifur Breiðfjörð hefur laumað
inn í skrána sýna einmitt að hún var
lipur og þróttmikill teiknari.
Engin svör
En hafi nú þessi sami áhugasami
sýningargestur náð að þræða sýning-
una á enda og þurfi að fá svör við
þeim spurningum sem vaknað hafa
við skoöunina, þá er þýðingarlaust
að leita svara í sýningarskránni. Þar
er einungis stuttur en elskulegur for-
máli eftir Þorvald Skúlason, yfirlit
yfir sýningar og myndir. Reyndist
Kristinu erfitt að fá að læra til mynd-
lista? Þurfti hún að stríða við for-
dóma karlmanna? Hvernig gekk
námið í Konunglega listaháskólanum
í Kaupmannahöfn fyrir sig? Hverjar
fyrirmyndir valdi hún sér í listinni?
Hvernig var kunningskap þeirra
Muggs háttað? Hvemig leit hún á
hlutverk sitt innan íslenskrar mynd-
í garði, 1952
listar? Hvers vegna verður hið langa
hlé á sýningum hennar, frá 1936—
1952 og hvers vegna sýnir hún ekkerl
eftir 1952? Þetta eru aðeins örfáar af
þeim spurningum sem koma manni i
hug við skoðun sýningarinnar.
Blökk á blökk
Fyrir a.m.k. ári siðan hefði einhver
átt að byrja á því að leita svara við
þeim og öðrum slíkum, til birtingar i
sýningarskrá. Nú er hætt við því að
þessum málum verði ekki hreyft aftur
i bráð.
Hvers konar málari var svo Kristín
Jónsdóttir? Af hinum evrópsk-
expresssjóníska skóla, þeim sama
sem gat af sér verk Jóns Stefáns-
sonar, Ásgrims og Jóns Þorleifssonr,
svo nokkrir íslendingar séu nefndir.
Að baki þeim öllum stendur
Cézanne, síaður í gegnum norræna
eða franska lærifeður, kannski van
Gogh lika. Öll litu þau á málverk sem
sérstaka sköpun en ekki eftirlíkingu
einhvers, háðeigin lögmálum. Háttur
þeirra var sá að byggja upp verk sín
blökk fyrir blökk, með litum sem í
senn héldu eigin tilfinningagildi, en
gætu einnig gefið form og fjarvidd til
kynna. En innbyrðis eru þessir lista-
menn ólíkir, litróf þeirra er mismun-
andi svo og afstaða til myndefnis.
Jón Stefánsson beitir djúpum,
myrkum litum og ósveigjanlegri upp-
byggingu, Ásgrímur notar oftast
bjarta liti og hrindir af stað kvikum
samskiptum þeirra innbyrðis o.s.frv.
Teikning.
Af stakri
smekkvísi
Kristin er í list sinni nær Jóni
Stefánssyni en nokkrum öðrum,
einkum í síðari myndum sínum. En
hún er engan vegin eins myrk í máli
og stíf i sniðum og Jón. Hún beitir
megninu af litaskalanum af stakri
smekkvisi, fínleg blæbrigði eru
hennar aðall og aldrei fellur hún í
gryfju rómantískrar undirgefni and-
spænis mótífinu. Stundum er eins og
Kristín gæti sín alveg sérstaklega á til-
finningasemi, en þetta verður til þess
að hún virðist standa utan við myndit
sinar, sé helst til hlutlaus þegar áhorf-
andinn fer fram á meiri tilfinninga-
hita.
Kristin fór til Kaupmannahafnar
árið 1909 og bjó sig þá undir listnám
en síðan var hún í Konunglega lista-
háskólanum frá 1911 — 16. En hún er
heima á íslandi á sumrin og frá
1913—14 eru fyrstu markverðu
myndirnar frá hennar hendi. Það
hefði mátt búast við áhrifum Ásgríms
í þessum fyrstu málverkum Kristínar,
en það ber furðulega litið á þeim.
Sjónhringur
þrengist
Helst er það í myndum eins og nr
52 (Hólar i Hjaltadal) og 63 (Úr Eyja-
firði) að manni ftnnst vinnubragða
Ásgríms gæta, en þau verk eru sára-
fá. Þess er að gæta að Kristín var þá
þegar búin að kynnast danskri
málaralist náið. En ekki vitum við
hvað hún kann að hafa séð. Það er
allrar athygli vert hve snemma Kristín
tekur að mála íslenska alþýðu. Árið
1914 málar hún Fiskverkun við Eyja-
fjörð, áður en nokkur annar íslensk-
ur málari hafði leitað til atvinnuveg-
anna að myndefni. Skyldi Kjarval
hafa gotið augum á þá mynd áður en
hann vann freskuna miklu i Lands-
bankanum? En þótt Kristín haldi
áfram að fjalla um fólk i umhverft
sínu, þá þrengist sjónhringur hennar
og það er fjölskylda hennar sem
leikur aðalhlutverk í flestum manna-
myndum hennar upp úr 1930. Við
sjáum fjölskyldu úti i guðsgrænni
náttúrunni og sumum myndanna
svipar meira að segja til baðmynda
Cézannes (nr. 3, Við Atlavik). Á
oðrum stað sjáum við Engjakaffi (nr.
21) sem gaman væri að sjá við hlið
sambærilegra mynda þeirra Jóns
Stefánssonar og Gunnlaugs
Scheving.
Mikilfenglegt
innlegg
En það er form mannsins fremur
en sálarfræði sem Kristin leitast við
að tjá og það kemur manni spánskt
fyrir sjónir að sjá „portrettmynd”
þar sem helstu andlitsdrætti vantar
(nr. 28). Og undarleg er glima lista-
konunnar við hið vinsæla suðræna
myndefni, „Heilagur Antónius og
freistingarnar” (nr. 39). En þar með
er ekki sagt að Kristin haft ekki getað
tjáð persónuleika. Portrett hennar af
Hannesi Hafstein er mikilfenglegt
innlegg í þá tegund myndlislar á
íslandi. Ekki held ég að nokkur leið
væri að giska á hvort höfundur
þeirrar myndar væri karl eða kona,
— en sumir hafa gaman af slikunt
lei kjum.
Innileg
og hlýleg
■ Slíkar myndir eru opinber framlög
listakonunnar og það er helst i
blómamyndum sínum sem Kristín
slær á léttari strengi, þar er hún bæði
innileg og hlýleg.
Myndsýn Kristínar breytist eftir
þvi sem árin líða. Þurrleg og nákvæm
uppbygging mynda breytist smátt og
smátt i frjálslegri og jafnframt dulari
túlkun og það er freistandi að draga
þá ályktun af þeirri breytingu að
listakonan hafi orðið bölsýnni með
aldrinum. En i greinum hennar
(ágætlega skrifuðum. . . .) er engan
bölmóð að finna og ekki virtist
Kristínu heldur detta í hug að sjá í
verkum yngri listamanna fjandann
uppmálaðan. Þvert á móti hvatti hún
þá til dáða. Um Kristínu Jónsdóttur
vildi maður gjarnan fá að vita meir
en þaðsem þessi sýning upplýsir.
Það var vel til fundið af Listahátíð
að fela ýmsum listamönnum sérstök
verkefni. Nokkur þeirra hafa nú séð
dagsins Ijós, önnur ekki, — barna-
leikrit Guðbergs til dæmis.
Ragnheiður
með grafík
Einn þeirra útvöldu var Ragn-
heiður Jónsdóttir grafíker sem vann
myndröð fyrir hátíðina. Sú röð er nú
til sýnis að Kjarvalsstöðum og í
Félagsstofnun stúdenta og nefnist
„Ég er . . . ”. Myndirnar eru sjö og
eru að vissu leyti framhald á höfuð-
myndurn þeim sem Ragnheiður sýndi
fyrst á afmælissýningu íslenskrar
Grafíkur í fyrrasumar. Við sjáum
eins konar steinrunnin karlmanns-
naus sem þróast frá mynd til myndar.
Hann er með tölvugleraúgu, hljóð-
nema eða tappa í eyrunum og islenskt
dagblað utan á sér.
Eðlilegast virðist að túlka þetta
sem umsögn listakonunnar um þá
fjölmiðlamötun sem á sér stað í þjóð-
félaginu upp á hvern dag. Hug-
myndaflug Ragnheiðar er ávallt sér-
kennilegt og hér hefur henni tekist að
skapa eftirminnilegar táknmyndir.
-Al.
Kristín Jónsdóttir að störfum á yngri árum.
LAUS STAÐA
Við Menntaskólann að Laugarvatni er laus til umsóknar kennarastaða
í þýsku. Æskilegt er að umsækjendur geti jafnframt kennt frönsku og/eða
dönsku.
Laun samkvæmt launakerfi starfsmanna rikisins.
Umsóknir, ásamt ýtarlegum upplýsingum um námsferil og störf. skulu
hafa borist menntamálaráðuneytinu, Hverfisgötu 6, 101 Reykjavík, fyrir
6. júlí n.k. — Umsóknareyðublöð fást í ráðuneytinu.
MENNTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ
9. JÚNÍ1980.
Kínversku fólksbíla-
hjólbarðarnir komnir
Fást hjá umboðsmönnum víða um land og í
Hjólbarðastöðinni, Skeifunni 5, Rvík.
Góð ending, gott verð.
Reynir s/f — Blönduósi.
Einkaumboð á íslandi. Sími95-4400.
TILBOÐ ÓSKAST
Tilboð óskast í neðangreindar bifreiðar sem
skemmst hafa í umferðaróhöppum.
Subaru 1600 1978
Toyota Corolla 1977
Toyota Corolla 1973
Mercury Comet 1972
M. Benz 230 1972
Morris Marina 1973
Audi L 100 1975
Ford Escort 1975
Ford Escort 1973
Ford Custom Carp. 707 1972
Bifreiðarnar verða til sýnis að Hamarshöfða 2,
(við hliðina á Mosaik) föstudaginn 13. júní frá kl.
12 til 17.
Einnig er til sölu Range Rover árg. 1978,
óskemmdur í góðu lagi. Nánari upplýsingar
veittar í síma 26466.
Tilboðum sé skilað á skrifstofu vora eigi síðar en
mánudaginn 16. júní kl. 17.
TRYGGINGAMIÐSTÖÐIN H.F.,
AÐALSTRÆTI6, REYKJAVÍK. SÍMI26466.