Dagblaðið - 16.02.1981, Blaðsíða 29

29
Menning
Menning
I
DAGBLAÐIÐ. MÁNUDAGUR 16. FEBRÚAR 1980
i
Menning
Menning
Bók
menntir
(—............. -...............
Það er ekki lítið sem út kemur af
skáldskap hér á landi frá ári til árs.
Samkvæmt íslenskri bókaskrá, sem
Landsbókasafn gefur út, síðast fyrir
árið 1979, hefur bókaútgáfa hér á
landi vaxið jafnt og þétt undanfarin
5—6 ár, eftir að hafa lengi staðið í
stað þar á undan, svipuð að magni
til, þetta 600—700 bindi á ári, um
mörg undanfarin ár. Árið 1978 fór
útgáfan í heild í fyrsta sinn yfir 1000
bindi áári, 1045 útgefin rit alls, þegar
allt er talið, en þar af var réttur þriðj-
ungur bæklingar, 48 bls. eða minni
rit.
Skáldrit á markaði
Og af árlegri bókaútgáfu er
verulegur hluti skáldrit af ýmsu tagi,
langflest ef ekki alveg öll ætluð til
sölu á almennum bókamarkaði. Sam-
kvæmt töluyfirliti Landsbókasafns
yfir útgáfuna hefur efnisflokkurinn
Bókmenntir numið um það bil
þriðjungi útgáfunnar síðan íslensk
bókaskrá fór að koma út, árið 1974,
og var til dæmis 34.5% allrar út-
gáfunnar, 359 rit alls, árið 1978. Bók-
menntir virðast þannig fyllilega hafa
haldið sinum hlut við aukningu út-
gáfunnar í heild og allur þorri þess
flokks er að sjálfsögðu skáldrit, þar á
meðal barnabækur. Árið 1978 voru
barnabækur alls 148, beinlínis allar
ætlaðar tii söiu á almennum
markaði, þar af töldust 138 til efnis-
flokksins bókmenntir.
Útgáfa barnabóka hefur vel að
merkja aukist enn örar undanfarin ár
en útgáfan í heild, og varð meiri en
nokkru sinni árið 1979, skv. íslenskri
bókaskrá, hvorki meira né minna en
179 bindi alls, og hefur þar með um
það bil tvöfaldast á undanförnum
5—6 árum. Það ár töldust alls 373 rit
til efnisflokksins Bókmenntir sem
sömuleiðis er meira en nokkru sinni
fyrr. Óþarfi er að orðlengja það að
allur þorri árlegrar barnabókaútgtafu
eru þýdd rit, og stafar aukning út-
gáfunnar sjálfsagt mestöll af mynda-
bókum, prentuðum erlendis í svo-
kölluðum fjölþjóðlegum útgáfum.
Hlutdeild innlendra bókmennta á
bókamarkaði barnanna hefur að sínu
leyti farið síminnkandi. Árið 1979
voru frumsamdar íslenskar barna-
bækur alls 31 skv. íslenskri bóka-
skrá, eða rúmlega 17% allra barna-
bóka.
Af þessum tölum má þá ráða að ár
fyrir ár komi út hér á landi allt að
200 skáldrit, frumsamin og þýdd,
handa fullorðnum lesendum. Og það
er að sönnu ekki lítið. Ekki mun
fjarri lagi að um og yfir helmingur
þessarar útgáfu sé innlendur skáld-
skapur, sögur, leikrit og ljóð, en allt
að því helmingurinn þýdd rit, lang-
flest skáldsögur. Árið 1979 telst mér
til að íslensk skáldrit hafi orðið
akkúrat 99, 49 ljóðasöfn, 2 leikrit, 37
skáldsögur, 11 smásagnasöfn, en þar
af hafi verið 72 frumsamin skáldrit í
fyrstu útgáfu. Þýðingarnar töldust
mér 89, þar af eitt leikrit, tvö Ijóða-
söfn, en með allt hitt að ég ætla
skáldsögur.
Bókmenntir og
fjölmiðlun
Þetta yfirlit, svona talið kann að
þykja til marks um mikla og fjöl-
breytta bókmenntaútgáfu hér á
landi, sterka stöðu bókmennta í
menningarlífinu og skáldskapar í
bókmenntastarfsemi og bókaútgáfu
landsmanna. Bókaútgáfan sjálf er
nógsamlega til vitnis um að mikið sé
keypt og lesið af bókum — þótt vit-
neskja liggi ekki á lausu um upplög
bóka á markaði, bóksölu og aðra
dreifingu bókmennta til lesendanna.
Hér eru að vísu heildartölur
taldar, allt smátt og stórt, frumút-
gáfur og endurútgáfur. En ætli verði
ekki nóg eftir á almennum markaði
þótt ýmisleg jaðarútgáfa væri frátal-
in, fjölrituð ljóð í einkaútgáfu höf-
unda til dæmis, og ýmislegar
fram margvíslega aðra kosti af-
þreyingar sem í boði eru á hverjum
tíma og taka þar með bókmenntir
fram yfir önnur áhugaefni sín.
Auðvitað lesa menn margskonar
aðrar bækur, en skáldrit- á þennan
hátt og i þessu skyni. En umfram allt
skáldrit. Til slíkra afnota eru þau
umfram allt ætluð og af þeim helgast
annað það gildi sem þau kunna að
hafa fyrir lesandann, og þar með
skáldskapar- eða bókmennta-
gildi þeirra eins og það að endingu
mælist 1 bókmennta- og menningar-
sögu. Hafi lesandi eitthvert gagn af
skáldskap sem hann les, og það
skulum við vona að við höfum, stafar
það beinlínis af gagnsleysi, til-
gangsleysi skáldskaparins.
Eiginleg afnot lesenda af
bókmenntum, sem þeir hafa um
hönd kann að vera torvelt að meta og
mæla, og mér vitanlega hefur ekki
verið vitjað upp á neinskonar
athugunum á slíkum efnum hér á
landi. En auðvitað má ráða
vísbendingar af bókaútgáfunni
sjálfri, framboði bóka á markað um
ætlun og afnot þeirra.
í bili má hlutur innlendra skáld-
mennta, frumortra skáldrita á
markaðnum liggja á milli hluta.
Hvað skyldi annars mörgum af um
það bil 70 nýjum ljóðasöfnum og
skáldsögum endast aldur á meðal les-
enda? Um nýjan íslenskan skáldskap
var ýtarlega rætt í blöðum og öðrum
fjölmiðlum í haust á nteðán bækur
voru að koma út í kauptiðinni, og
þær bækur eru væntanlega flestar
komnar í gagn á meðal sinna
tilætluðu lesenda og skipa sér síðan
sess, hver eftir sinu eðli og innræti á
meðal annarra bókmennta lands-
manna.
En hvað um hinar erlendu
bókmenntir sem hingað berast í
þýðingum ár fyrir ár? Eins og sjá má
á þvi sem á undan var rakið er hér um
að ræða mjög umtalsverðan hluta
bókmennta á landinu á hverjum
tíma, og þar á meðal mörg þau skáld-
rit og rithöfunda, sem mestrar
lýðhylli njóta, að hvaða gagni sem
þau að endingu koma.
Að þeim efnum verður nánar
vikið I annarri grein.
lítið á hverju ári. Og þá er samt
ótalinn hinn blómlegi bókamarkaður
barna og unglinga. Og öll
annarskonar rit en skáldrit á al-
mennum bókamarkaði.
Þær lítilsháttar athuganir, sem hér
hafa verið gerðar á lestrarvenjum
manna, bókakaupum, bóklestri og
bókaeign, gefa líka allar sem ein til
kynna, hversu mikið hér sé lesið,
miklu meira en annars staðar tíðkast.
Svo er að sjá sem nánast allir, ef ekki
alveg allir landsmenn lesi bækur, og
mjög verulegur hluti manna les
bækur að staðaldri. Þannig ^eð
stendur bókin sig áreiðanlega vel sem
fjölmiðill á menningarmarkaði, og
það þótt borið sé saman við hina
stórvirku dægurmiðla, dagblöð og
útvarpið. Og öllum athugunum
kemur saman um það að bókaeign sé
hér býsna mikil og almenn — bækur
til á nanast hverju einasta heimili þar
sem fjölskyldurbúasaman.
En til hvers notast allar þessar
bækur — hvað er lesið, hvernig og
hvers vegna? Þá kann að vandast
málið ef leitað er heimilda um bóka-
val og bókmenntasmekk lesendanna
burtséð frá því sem bókaútgáfan,
bókamarkaður hvert ár segir til um.
En tii að móta sér rökstuddar
hugmyndir um gildi bókmennta í
menningarlífi, hlutverk bókarinnar,
sem fjölmiðils á meðal annarra fjöl-
miðla, þarf samt á að halda einhvers
konar vitneskju um þessi og þvílík
efni.
Gagnslausar bækur
Bókmenntir má, ef vill, skilgreina
sem gagnslausar bækur: þær hafa
60 frumort íslensk skáldrit í
fyrstu útgáfu og 70—80 þýddar
erlendar skáldsögur — það erækki
Islenskar bækur og bókamenning I.
Gagn að bókum
Á bókamarkaði.
DB-mynd Rj. Bj.
viðhafnarútgáfur, safnrit og ritsöfn
þjóðskáldanna, á hina höndina, sem
kannski eru ekki síður keyptar til
eignar en beinna afnota I bráð. 50—
engan beinan praktiskan tilgang,
markmið utan sjálfra sín. Menn taka
sér bók í hönd af einskærum áhuga á
bókinni sjálfri og þvi sem hún hefur
að geyma, hver sem hún er, oftast
sjálfsagt í dægrastyttingar eða
einhvers konar uppléttingar skyni,
velja sér bækur til sllkra nota um-
Nú er tækifærið
Þú færð 160 krónur 1 afslátt á SEVILLE
sambyggðu útyarps- og segulbandstæki
með tveimur hátölurum gegn
framvísun afsláttarmiðans
RiNATDNEItit
SCOTT
HIGH FIDELITY
/4UDIOK5X
irocDVnn
Altt tíl hljómflutnings fyrír:
HEIMILID - BÍUNN
OG
DISKÓTJEKIÐ
HINATONE
ísetning
W
a
staðnum
Hu
ARMULA 38 iSelmúla megini *■ 105REVKJAVIK
SIMAR: 31133 83177- POSTHOLF 1366
A fsla ttarmiði
160 KRÓNUR
IXdQIO
JfSj
ARMÚLA 38 iSelmúla megin) 105 REYKJAVIK
SIMAR: 31133 83177 POSTHOLF 1366