Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1968, Side 114

114
JORIS CAROLUS OG íSLANDSKORT HANS
II.
HÉr er ekki ætlunin að víkja frekar að sjókortunum tveim, en fara í þess stað fáeinum
orðum um íslandskortið.
Þegar íslandskort Carolusar birtist, voru á ferli tvær dálítið mismunandi gerðir
íslandskorta, báðar runnar af einni rót, glötuðu korti, sem Guðbrandur biskup Þor-
láksson gerði einhvern tíma á árunum fyrir 1585 og hefur sennilega sent hinum kunna
danska sagnaritara Anders Sprensen Vedel.
Aðra gerðina birti Abraham Ortelius fyrst í Additamenlum IV. Theatri orbis terrar-
um, sem út kom í Antwerpen 1590. Virðist Orlelius hafa fengið kortið að beinu framsali
frá Vedel. Það var þá að minnsta kosti orðið fimm ára gamalt, því að á kortinu stendur,
að það sé gert árið 1585. Vedel vann um þessar mundir að sögu Danaveldis, en henni
skyldi fylgja Chorographia Regni Danicce, Danmarckis Riges Besrijfuelse med sin
Landttaffle eins og hann orðar það einhvers staðar.1 Líklega hefur Vedel snúið sér
beint til Guðbrands biskups um þessa fyrirgreiðslu, því að það var þá mjög í tízku að
prýða sögurit landfræðilegum inngangi og landabréfum. Verkið lenti síðar í útideyfu
hjá Vedel, og bókin kom aldrei út.
Ortelius hefur ugglaust ekki þekkt frumgerð biskups af kortinu, enda eins líklegt,
að hún hafi verið riss, svipuð korti því, sem enn er til eftir hann af Norður-Atlants-
hafi og löndunum kringum það. Ortelius virðist ekki hafa vitað annað um kort þetta
en að það væri eftir Vedel sjálfan, enda nefnir hann Vedel beinlínis höfund þess í
lesmálsgrein aftan á kortinu. Af sömu frásögn má ráða, að bréfaskipti fóru á milli
þeirra, því að Ortelius hefur ýmsan fróðleik eftir Vedel, „ex Velleij huius tabulœ
auctoris tamen scriptis ad me“. Þar segir meðal annars frá því, að Biblían hafi verið
gefin út á Hólum árið 1584. Ummælin gætu bent til þess, að Orteliusi hefði borizt
kortið um sömu mundir, þótt ekki sé það handvíst, því að við vitum ekkert um við-
skipti þeirra umfram það, er hér hefur verið sagt. Fróðleikur þessi og sitthvað fleira,
sem Ortelius ber Vedel fyrir, er líklega runninn frá Guðbrandi biskupi. Hann hefur
varla sent Vedel kort sitt skýringarlaust. Það var ekki siður um þær mundir.
Arngrímur JónSson nefnir íslandskort þetta á tveim stöðum í Brevis commentarius,
en getur hvorki Guðbrands né Vedels í því sambandi.2 Jakob Benediktsson hyggur,
að þögn Arngríms um höfundinn stafi af því, að honum líkaði kortið illa, en vildi ekki
troða illsakir við Vedel, sem var konunglegur sagnaritari og naut hinnar hæstu
verndar.3
Kortið ber sjálft með sér, að það hefur farið um danskar hendur á leiðinni til
Orteliusar, því að nöfnum er víða vikið til þarlendra hátta, t. a. m. vík: vig, fjordr:
fjord o. s. frv. Mér virðist sums staðar mega rekja afbakanir nafna til ofur eðlilegs
mislesturs á rithönd biskups eins og þegar F af engilsaxneskri rót í Floe er lesið Bloe.
1 Herman Richter, Sk&nes karta, Lund 1929, 32.
2 Bibliotheca Arnamagnæana IX, 41 og 61.
3 Sama rit XII, 160.