Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1983, Blaðsíða 29

BRÉF WILLARDS FISKES TIL ÍSLENDINGA
29
veita athygli, og það sem mest var um vert, hann hafði skilið það allt
svo vel.“ Með honum í ferðinni voru tveir ungir menn, Arthur M.
Reeves og William H. Carpenter. Sá síðarnefndi segir frá því í
minnisgrein 1918 um Fiske, að þeir ungu félagarnir hafi stundum
kvartað yfir ýmsum óþægindum á íslandsleiðum. En það var
ófrávíkjanleg regla Fiskes á ferðalögum - og Carpenter segist hafa
farið með honum víða um lönd - að taka öllu slíku með jafnaðargeði
og bjartsýni sem eðlilegum og óhjákvæmilegum hlut; en þó alveg
sérstaklega á íslandi vegna þekkingar hans og aðdáunar á landi og
þjóð. Raunar var þetta almenn lífsregla Fiskes. Sjálfum fannst Fiske
hann eins og gestur þjóðarinnar, svo almennt var honum fagnað.
Carpenter segir líka, að oft hafi honum verið gefin bók eða bækur, og
vafalaust oft dýrmætar, ef hann hafði látið í ljós áhuga á þeim.
Fiske skrifaði mikið í erlend blöð og tímarit bæði vestan hafs og
austan í þeim góða tilgangi að glæða þekkingu manna á íslandi og
íslendingum. Benda má á ritið Mími - eins konar handbók um ísland
— sem vakti mikla athygli í útlöndum. í því skráði Fiske íslenzkar og
erlendar stofnanir og nöfn einstaklinga á hinum ýmsu sviðum
þjóðlífsins og svo nöfn erlendra einstaklinga, sem fjölluðu um íslenzk
efni. Með hjálp þessa litla rits gátu útlendingar, sem fengust við
íslenzk viðfangsefni, nálgazt hvern þann sem gat orðið þeim að liði. í
þetta útgáfurit sitt skrifaði Fiske merkisgrein um land og þjóð. Svo að
nefnt sé dæmi lýsir hann nákvæmlega, hver heilsubrunnur ómengað
loftslag og heitar og kaldar uppsprettulindir landsins séu. Tækifæri
eins og þúsund ára afmæli íslandsbyggðar, náttúruhamfarir 1896 eða
útkoma íslenzkra bóka, allt slíkt notaði Fiske til að skrifa um þjóðinni
til fremdar eða hjálpar. Eitt er víst, áhrifin af óþreytandi starfi hans
verða seint metin.
Meðan á hinni stuttu dvöl hans stóð hér á landi, lá hann ekki á liði
sínu. Asamt þeim Sigurði Vigfússyni fornfræðingi og síra Matthíasi
Jochumssyni skáldi var hann hvatamaður að stofnun Hins íslenzka
fornleifafélags 1879, og meðal stofnenda eru skráðir ferðafélgar hans,
William H. Carpenter og Arthur M. Reeves.
Piltar í Lærða skólanum áttu bókasafn og höfðu lestrarfélag, en í
því var aðeins þriðjungur námsmanna. Fiske hvatti til, að kennarar
og nemendur störfuðu saman til eflingar þessum stofnunum. Sjálfur
gaf hann bækur til safnsins, og var það síðan nefnt íþaka eftir bæ
þeim í Bandaríkjunum, sem Fiske átti heima í. Hann hélt áfram að
gefa safninu bækur eftir að hann hvarf héðan, þ. e. í 25 ár.