Frjáls verslun - 01.08.1939, Blaðsíða 5

og ennfremur fóru viðtöl öll fram á því máli á milli
verzlunarstjóra og bókara annarsvegar, og viðtöl þeirra
við undirmenn sína hinsvegar. Aftur á móti töluðu
innlendir menn móðurmál sitt við viðskiptamennina
og jafnvel við yfirmenn sína alla, nema verzlunarstjór-
ann, Thorgrimsen eða Nielsen. Kom þá stundum fyrir,
að Danirnir töluðu ekki íslenzkuna sem bezt. Eru sagðar
margar sögur af því, er landar og Danir ræddust við og
skildu illa eða alls ekki hvor annan. Ein þeirra, sem einn-
ig er gott dæmi um það, hvernig afgreiðslunni var hag-
að, er þannig: Danski maðurinn segir við afgreiðslu-
mann sinn: „Pot og Pægl Brændvin!“ Afgreiðslumað-
urinn endurtekur þetta, fer samstundis og mælir við-
skiptamanninum hið umbeðna. En er hann kemur til
bókarans aftur, er honum íslenzkan tungutamari og
segir: „Fimm pela brennivín“. Daninn verður æfur við
og segir með miklum rembingi: „Hvá be’har?“ Jeg
har sagt Du skulde maale ham Pot og Pægl, men nu
har du maalt ham fem Pægl! Altsaa giver du ham een
Pægl!“
Á vorin, um vorlestirnar, og oft endranær, var ösin
svo mikil, að til vandræða horfði með afgreiðsluna,
sökum troðnings og þrengsla, og var þó búðin stór. Á
slílcum dögum bar það við daglega, þó búið væri að
afgreiða menn allan daginn sleitulaust og af mesta
kappi, þá voru jafnmargir eða fleiri eftir að kvöldi
til næsta dags, eins og þeir voru að morgni, þegar byrj-
að var. Voru það oft hátt á annað hundrað fastra við-
skiptamanna. Stóð slík ös einatt dögum saman. Urðu
menn þá að bíða í 2—-3 daga, til þess að komast að.
Austanmennirnir og þeir aðrir, sem lengst voru að
komnir, létu það ekki á sig fá, heldur biðu rólegir,
unz röðin kom að þeim. Þeir þurftu að bíða hvort sem
var, til þess að hvíla sig og hesta sína sem bezt. Bakka-
menn og nærsveitarmenn voru vitanlega daglegir gestir
og flestir þeirra jafnframt fastir viðskiptamenn. Voru
margir þeirra „leiðir langþurfamenn“, sem sjaldnast
máttu biðja um mikið út á reikning sinn, því að naum-
ast var um mikla inneign að i'æða hjá þeim. Skuldir
þessar borguðust þó venjulega upp einu sinni á ári.
Gerðist það í kauptiðinni á vorin, er þeir höfðu lagt inn
afla sinn eftir vertíðina, ef hún þá hafði gengið sæmi-
lega, og ull af nokkrum kindum, eða þá á haustin, er
sumarkaupið var komið inn á reikning þeirra. Þessum
mönnum - og þeir voru margir - var máske nóg að fá við
og við eina eða tvær skeffur af rúgi, sem þeir svo möl-
uðu sjálfir, til að hafa útákast á grautinn sinn, eða þá
að þeir fengu „sitt pundið af hverju“, sem kallað var, en
það var: 1 pund af kaffi, 1 pund af kandís og hálft
pund af rót (exportkaffi). Aldrei vissi eg til, að verzl-
unarstjórinn léti þessa menn synjandi frá sér fara,
enda var honum allra manna kunnugast um hagi þeirra
og fann oft sárt til með þeim, ef þeir liðu skort. Þetta
margendurtekna orðtalc: „Sitt pundið af hverju" og
stundum einnig: „Sín ögnin af hverju“ skildu allir og
vissu, hvað við var átt. Fyrir jól og aðrar stórhátíðir
fengu menn venjulega einhvei'ja frekari úrlausn, t. d.
1 pund af brauði, skonroki, hagldabrauði og skips-
brauði, 1 eða 2 pund af púðursykri (Farin), Vi pund
af munntóbaki eða % rjólköggul. Loks var það talin
sjálfsögð skylda, að láta menn fá á jólapelann, og aldrei
FRJÁLS VERZLUN
minna en á þriggja pela flösku, og má segja, að „lítil
séu not lífsins gæða án sælgætis!“ Þetta þótti sælgæti
þá, þó ekki væri það meira en þetta né margbrotnara.
Jafnframt sínum eigin vörum voru sveitabændur ein-
att með vörur fyrir aðra, kunningja sína, börn sín og
yinnuhjú. Þegar byrjað var að afgreiða, dró viðskipta-
maðurinn blað eða bók upp úr vasa sínum. Þar á var
ritað vörumagn hans eða annara, sem hann verzlaði
fyrir, verðmæti þeirra eftir því, sem hann hafði getið
sér til eða gert áætlun um, áður en hann fór að heim-
an, og loks þær vörur, sem hann þurfti að fá út. Hið
fyrsta, sem farið var fram á, var venjulega og und-
antekningarlítið þriðjungur í peningum, því að um
skuldir var naumast að ræða hjá Skaftfellingum eða
bændum úr fjarlægum sveitum, þegar búið var að leggja
inn. Því næst var beðið um brennivín, 2—4 potta, sum-
ir jafnvel 1—2 kvartél (40—80 potta). Það voru raun-
ar ekki nema stærstu bændurnir og þeir, sem voru mjög
hneigðir til víns, sem leyfðu sér slíkt eða þá þeir, sem
bjuggu við þjóðbraut og höfðu greiðasölu. Að pening-
unum og brennivíninu fengnu, báðu menn um kornmat-
inn, kaffi, sykur, kol og salt, lit og járn, ljái og bi'ýni,
o. s. frv., og lítið eitt af „kramvöru“, en því nafni var
álnavaran nefnd. Skaftfellingar nefndu álnavöruna
einnig einu nafni „Dúka“. Yrði úttektin meiri en verði
innlagða varningsins nam, þá var sjálfsagt að draga úr
henni, sína ögnina af hverju, öllu nema peningunum
og brennivíninu, því að hvoi'ttveggja þetta varð að koroa
til skila, eins og um var beðið. Að afgreiðslunni lok-
Framh. á bls. 31
e